Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi Geçiş dönemlerinden biri olan diş çıkarma zamanı çocuğun yeni bir döneme girdiğini ve büyümeye başladığım gösteren bir dönemdir.

Çocuğun biyolojik gekşmesinin belirtilerinden birisi olan diş’ çıkarma, halkımızca genellikle bir törenle kutlanır. “Diş bulguru, diş hediği, diş buğdayı, diş aşı, tiş çırna gibi isimler alan diş çıkarma töreninin” (Gönüllü 2000: 31) temelinde değişik görüşler yatmaktadır. Bu görüşler içerisinde çocuğun beslenmesiyle ilgili olanlar dikkati çekmektedir. Yiyeceğin ezilmesinde, parçalanmasında ve öğütülmesinde birinci dereceden rolü olan dişin ortaya çıkışı nedeniyle düzenlenen bu tören-eğlencelerde yiyeceği kutsama, çocuğun rızkını arttırma, bereketi çoğaltma gibi dileklerin çocuğun dişinin sağlam olması isteği de yatmaktadır. (Örnek 1977:162)

Çocuğun diş çıkarmaya başladığım gören aile, çocuğun daha çabuk ve daha sağlıklı bir şekilde diş çıkarması, diş çıkartırken acı ve zahmet duymaması, çıkan dişlerin uğurlu ve hayır dualarıyla güçlü ve sağlam bir şekilde çıkması için “diş bulguru töreni”ni düzenler.

Çocuğun dişinin çıktığım ilk gören kişi ona Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alır. Diş hediği çevrede bulunan komşular ve akrabaların çağnlmasıyla yapılır. Kaynatılmış buğdaya “hedik” denir. Hediğin içine findik, fıstık, üzüm vb, kuruyemişler de konur. Bunun dışmda pasta, börek vb. şeyler de hazırlanır. Diş hediğine gelenler çocuğa Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi olarak çocuk takımı, çorap, oyuncak, mama önlüğü, patik gibi şeyler getirirler.

Diş çıkarma töreni diş bulguru, diş hediği, diş buğdayı, diş aşı, tiş çıma gibi isimler almaktadır. (Gönüllü 2000: 31)

Başkurt Türklerinde çocuğun dişini ilk gören kişinin çocuğa yeni gömlek Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi ettiği ve aile arasında “Beşik Toyu” yapılarak eğlenceler düzenlendiği bilinmektedir. (Kalafat 2002:316-317)

Özbeklerde bebeğin dişi çıktığı zaman “diş çıktı” yerine “birinci çıktı” denildiği bilimnektedir. Bu esnada aileden çocuğu kucağına alan “goş (et) getirin, dişlesin nan (ekmek) getirin, yesin” diye kafiyeli tekerlemeler yaparak, türküler söylemektedir. (Kalafat 1997: 261)

Kazaklarda Çocuğun ilk dişinin çıkmasına “tisi çıksı” denir. Bunun ilk çıktığını gören çocuğa Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alır. Buna da “tişi çıksı görümdüğü” denir. Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi elbise, nazarlık veya paradır. Çocuğun dişi sağlam olsun diye közlenmiş ateşte demirin üzerinde et pişirilir ve çocuğa verilir. Çocuk da eti dişler. (Satur 1998: 74)

“Türkmenistan da çocuklara küçük yaşta altın ve gümüş takılması halinde çocuğun büyüyünce sağlıklı olacağına inanılır.” (Kalafat 1998: 326)

Diş bulguru âdeti belki de Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi verme gelenekleri arasında en masum ve en karşılıksız olamdır. Buna göre bir bebeğin altıncı aya doğru çıkardığı dişi ilk gören kişi o bebeğe Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alır. Bu bakımdan diş bulguru adeti incelendiğinde Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi veren tarafın bu çocuktan hiçbir karşılık beklemediği ve bekleyemeyeceği apaçık ortadadır. Bebek daha Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi aldığının ve niçin aldığının farkında bile değildir; çünkü bunu idrak edecek yaşta değildir.Diş bulgurunun amacı bebeğin ilk dişinin çıkışım bununla birlikte bebeğin gelişmesini ve büyümesini kutlamaktır. Diş bulguru töreninde buğday kaynatılır, kaynamış bu buğdaya “hedik” adı verilir. Diş bulguruna akrabalar, komşular, arkadaşlar çağrılarak eğlence düzenlenir ve bulgur yenilir. Bu kutlamaya gelenler yanlannda Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi de getirirler ve çocuğun başından saçı saçarlar. Burada saçılan saçıda buğday, leblebi, mısır, altın vs. gibi daha çok san renkli şeylerin saçılması ise san rengin Türk kültüründe bereketi ve bolluğu simgelemesi ile açıklanabilir. Yine bu saçılan şeylerin sert oluşundan dolayı dişlerin de bu saçılanlar kadar sağlam olmasuun istenmesi ile açıklanabilmektedir. Burada uygulanan saçı geleneği kansız kurban âdetlerine girmektedir.

Burdur ve Alanya’da diş bulguruna “diş aşı” denilmektedir. Bu yörelerde diş aşını yemeye gelemeyen komşu ve akrabalar gezilir ve diş aşı dağiühr. kendisine diş aşı getirilen kimseler tabağı boşalttıktan tabağın içine çocuğa verilmek üzere, mendil, gömlek, çorap, kaşık vs. Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesiler koyarlar. (Gönüllü 2000: 30)

Çocuğun dişini gören kimsenin Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alacak olması, çocuğa bu Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesiyi daha önceden kimin vereceğinin bilinmemesi demektir. Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alınışında ve sunuluşunda bu bilinmezlik unsuru son derece önemüdir. Bu durum, geleneğe bir heyecan katar ve bu şekilde gelneğin devamı sağlanmaktadır.

Diş bulgurunda Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi almanın değişik yöntemleri de bulunmaktadır. “Turgutlu’da çocuğun dişini ilk gören kadın ‘diş annesi’ olur. Diş annesi çocuğu kucağına alır, başından kaynamış buğday serper. Başında kalan buğdaylardan yedi tanesi ipliğe dizilir, nazarlık tomarına ilave edilir. Konuklara ikram edilen diş buğdayının içine kanştırılan para kimin kaşığında çıkarsa, o kişi çocuğa Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alır.” (Ayaldi 1967:4609)

Kars ve Erzurum çevresinde çocuğun çıkan ilk dişini ilk defa kim görürse; o çocuğun gömleğim acısının geçmesi maksadıyla yırttığı bilinmektedir, o kişib aileye demir ve bir madenî nesne Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi verirse, çocuğun dişlerinin demir gibi sağlam olacağına Sanılmaktadır. (Kalafat 1995: 92-111)
Diş hediğinin komşulara dağıtımı, çocuğun geçiş dönemi niteliği taşıyan bu dönemin geldiğinin müjdelenmesi ve duyurulması amacım taşımaktadır. Bu duyurma sonucunda da çocuğu tebrik etmeye gelenler beraberlerinde Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesilerini de getirirler.

Adana’da diş hediği tabaklara konularak komşulara dağıtılmaktadn. Komşular da tabağı boşalttıktan soma tabağın içerisine para ve benzeri Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi ler koyarlar. Çocuğa getirilen Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesiler arasında bakır veya altının çocuğun örslerinin sağlam olması için, beyaz çamaşırın ise dişlerinin beyaz olması için verildiği büinmektedir. (Başçetinçelik 1998: 102)

Diş hediğinin yedi çeşit bakliyat ile hazırlanması ve yedi komşuya verilmesi de Türk kültüründe yedi sayışma olan bu inançtan kaynaklanmaktadır. Buradaki yedi sayısı hem çocuğun yaşım hem de çıkan dişlerin uğurlu oluşunu simgelemektedir.

“Türklerde genellikle yedi sayısı uğurlu sayılmaktadır. Meselâ, yedi yaş çocuk hayatında bir dönüm noktası sayılmaktadır. Çocuk dişlerinin de yedi yaşında çıkması çocuk için bu yaşm bir dönüm noktası olduğunu gösterir.” (Yüksel 1981b: 48)