Dehne Taşı

Aristo Dehne Taşın oluşumu ile ilgili olarak şunları söyler:

Dehne Taşı

“Bazı yerlerde bakır madeninde bakır olacağı zaman bir buhar meydana gelir. Obuhar dağılamaz ve birbiri üzerine toplanır. Bulunduğu yerde çok durduğundahararet üzerine galebe eder, toplanan buharı kalınlaştırıp taşa döndürür. Bu bağlanantaşa Dehne Taşı denir.” Belinas’a göre Dehne Taşı, lâciverd ve bütün taşlar bakır buharındanoluşmuştur. Madenlerindeyken bakır olma ihtimalleri vardır. Nitekim civa (zîbak)madeninde bulunan rutubetler zîbak olmak için toplanmışlar ve kükürte karışmışlardır. Kükürtün harareti üzerlerine o derece ile galebe etti ki renklerinden
dönderdi, kızarttı, şâzine (kantaşı) oldu. Bütün kızıl taşların madeninde rutubetbulunsaydı yeşil taşlar sertleşirdi. Nitekim Dehne Taşı yeşil sertleşti. O yeşil taşın üzerine,taşlar olmadan yerin kuruluğu galebe etse koyu yeşil rengine siyahlık karışır,sertleşip taş olur. Bu iki renkten hasıl olup, sertleşen taşa lâciverd derler ve bakırdan meydana gelen taşların hepsi bu şekildedir .

İshak oğlu Hekim’e göre Dehne Taşı, güherçile ve zeytinle dövülürse ondan iyi kızıl bakır meydana gelir.

Hoca Nasîrüddîn-i Tûsî’ndin görüşü şöyledir:

“Dehne Taşı zebercede benzer yeşil, pas rengine benzer, yumuşak bir taştır. Üzerinde
ince ve kara çizgiler bulunur. Bu çizgiler bazen kızıl renktedir. Dehne Taşı bakır madeninde oluşur, zeberced ise altın madeninden çıkar .

Dehne Taşı Elde Edildiği Yerler

Dehne Taşınin madeni, Kuzey Afrika, İspanya ve Portekiz’e yakın Fireng dağlarıdır. Mısır, Kirmân, Sicistân, Fârs, Arap sahrasında Benî Süleym mağarası da deheninbulunduğu yerler arasındadır. Bazılarına göre Türkistân’da Efrâsiyâb’ın bina inşa ettiği şehirden kızıl yakuta benzer Dehne Taşı çıkar. Kısacası Dehne Taşı birçok yerde meydana gelir .

Dehne Taşı Çeşitleri, Renkleri ve İsimleri

Dehne Taşınin renkleri çoktur. Donuk yeşil, yeşil, tâvusî ve iki renkli olanı vardır. Hatta bazen bir taşta bütün bu renkler toplanır. Dehne Taşınin temizine şîrîn, donuğuna talh
derler .

Birinci çeşidi firengî, ikinci çeşidi hindî, üçüncü çeşidi kirmânî, dördüncü çeşidi kerekî’dir. Bu dördünün içinde en iyisi firengîdir. İyi bi firengînin özellikleri şunlardır: Renginin letafeti, yeşilliği zübâbî zümrüte yakın olmalıdır. İçindeki çizgiler ve benekler şeffaf olmalıdır. Cismi büyük, parlak ve düz olmalıdır. Eski olmalıdır. Firengî çeşidinde bu özelliklere sahip Dehne Taşı zor bulunur .

Dehne Taşı Tabiatı

Dehne Taşı, sıcaklık ve kurulukta uyumludur. İshak bin ‘İmrân’a göre Dehne Taşı, dördüncü derecede sıcaktır .
Şirvânî’nin “Kitâb-ı Ahcâ/’dan naklettiğine göre, Dehne Taşınin özelliklerinden biri, renginin sürekli değişmesidir. Dehne Taşı, havaya tabi’dir. Hava temiz olduğunda Dehne Taşınin rengi, temiz ve güzel görünür. Hava kararmış ve donuksa, taşın rengi de kararmış, donuk gözükür. Diğer özelliği, cismi yumuşaktır. Dehne Taşıden düğme, kadeh, bıçak sapı yapıldığında hemen ezilir, incelir, nuru ve letafeti gider. Bir diğer özelliği ise, Dehne Taşıyi zeytinyağında bir gün ve bir gece bekletince rengi döner, siyaha yakın olur. Bir başka özelliği ezilmiş Dehne Taşı sağlıklı insanlara içirilirse, içlerinde zehre dönüşür. Bedenlerini zayıflatır, hasta olurlar, ağrıları eksilmez. Demir üzerinde ezilmiş veya demirle kazınmış Dehne Taşıyi zehir içenlere içirseler panzehir olur. Bedenlerinden zehri yok eder. Bedenlerine ilaç ve şifa olur. Dehne Taşıyi yeterince ezip çekice dayanmayan, kırılan kuru

altının üstüne bıraksalar sertliğini giderir, yumuşatır, çekice dayanıklı hale gelir, kırılmaz. Lehimle karıştırılıp altının üstüne konulduğunda sertliğini giderir, yumuşatır,
rengini kızıl, latif ve taze yapar .

Dehne Taşı Değeri

Hekim Yakup, Dehne Taşıden bir levha gördüğünü, Mısır batmanıyla otuz dokuz batman ettiğini söyler. Bir miskal olan eski ve iyi firengînin değeri, iki miskal altın eder429.
Şirvânî, Arapların şebeye, sebec dediklerini söyler ve bu taşın oldukça siyah, yumuşak ve çabuk kırılan bir taş olduğunu, siyahlığından ayna gibi şeffaf ve berrak gözüktüğünü, hafif olduğu için suda batmadığını, ateşte yanmadığını belirtir .