AKİK TAŞI ÖZELLİĞİ

Akik Taşı Özelliği kalsedonun farklı renklerde bant veya konsantrik zonlarla karakterize olmuş şekline verilen isimdir. Silisin, Silis jeli — Opal C.T — Kalsedon — Kwvars’dan oluşan kristallenme sırası göz önüne alındığında, Akik Taşı Özelliğiın yeri amorf ile kristalin arası bir bölgedir. Akik Taşı Özelliği bantlarının renkleri beyazdan gri ve siyaha kadar değişebilir.

Anadolu’da Akik Taşı Özelliğiın süstaşı olarak bilinmesi ve süs eşyası olarak kullanılmasının 6000 yıllık bir geçmişi vardır. Bu tarihlerden beri Anadolu halkınca benimsenen ve kullanılan bu süs taşı halk arasında “Akik” adıyla bilinir.

Akik Taşı Özelliği

Türkiyede; Ankara-Çubuk Susuz, Ankara-Çamlıdere Burçalar, Ankara-Kızılcahamam Alpagut, Afyon-Karakaya, Bilecik-Bozuyük Karaçayır, Bilecik-Merkez Abbascı ve Aşagıköy, Bursa-Orhaneli Büyükorhan, Çanakkale-Bayramiç, Eskişehir-İnönü Dereyalak, Ordu-Fatsa, İstanbul-Şile, Gümüşhane-Şiran Norşun, Rize-İkizdere, Giresun- Görele, Trabzon-Arşin Yanbolu yörelerinde Akik Taşı Özelliği bulunmaktadır.

En çok bilinen Akik Taşı Özelliğilardan Ankara Çubuk Akik Taşı Özelliği, Hatipoğlu (1996) tarafından detaylı olarak incelenmiştir. Ankara-Çubuk ilçesi kuzeyinde Susuz köy yakınlarında Neojen yaşlı andezit birimlerinin riyolit stoklarıyla olan dokanağında yaklaşık 1 km uzunluğundaki damar zonu içersinde bulunmaktadır.

Hatipoğlu (1996)’nın çalışmalarına göre Ankara; Çubuk Akik Taşı Özelliğiları şekilsiz küçük yumrular olarak gözenek boşluklarını yada çatlak boşluklarını doldurmuş katmansı kütleler halinde ve dış kabuksuz olarak bulunmaktadır. Bu Akik Taşı Özelliğilarda gözlenen yaygın renk mavi, sarı yada kahverengimsi kırmızıdır. Bir çok örnek eş merkezli konsantrik, bir kısmıda yatay paralel tabakalı bantlanmalar içerir. Çoğunluğu ışınsal çubuksu yada yosunumsu-dentritli kapanımlara sahiptir. Bu nedenle Ankara-Çubuk Akik Taşı Özelliğiları özel olarak “Çubuklu Akik Taşı Özelliği” terimiyle adlandırılmıştır.
Aynı araçtırmacının çalışmalarına göre, Ankara Çubuk Akik Taşı Özelliğiları, andezit ve riyolit içersindeki çatlak ve gözeneklerde hidrotermal alterasyonu izleyen evrede, hidrotermal silisli çözeltilerdeki kolloidal silisin, 100-200oC sıcaklıkta, yüzey koşullarına yakın basınçta ve 9’un altındaki pH (alkalin) ortamda çökelimiyle oluşmuşlardır. Konsantrik bant yapıları SiO2 çözeltisinin SiO2 jeline dönüşümünden oluşmasına karşın, yatay-paralel bant yapıları iri boyutlu SiO2 kolloidlerinin yer çekiminden dolayı yatay çökelimiyle meydana gelmişlerdir.

Dendritik (Yosun) Akik Taşı Özelliği genellikle dentritik (ağaç dalları benzeri) formlarda diğer mineral kapanımlarını içeren Akik Taşı Özelliği türüdür. Dendritik (yosun) Akik Taşı Özelliğilar Eskişehir-Deryalak Köyü K-KB’sında oldukça geniş bir alanda yataklanmıştır.
4.3.2.Opal

Silika grubu minerallerden olan opal (SiO2.nH2O) kristobalitin bir formu olup diğer silika minerallerinden farklı olarak % 4-20 oranında su içerir, suyun mevcudiyeti nedeni ile opal kuvarstan daha düşük sertliğe ve özgül ağırlığa sahiptir. Opal, düşük basınç ve düşük sıcaklık mineralidir ve yüzeye yakın dolaşım halindeki yeraltı sularından veya yükselim halindeki çözeltilerden oluşabilir. Türkiyede birçok yerde opal mostraları gözlenmiştir. Bunları şöyle sıralayabiliriz;

• Eskişehir-Sivrihisar-Karacakaya köyünün hemen kuzeybatısında Kretase-Paleosen yaşlı kireçtaşları ile serpantinitler arasından geçen tektonik hat boyunca yeşil renkli opaller oluşmuştur.

• Eskişehir-Sivrihisar civarında Kalkın-Sarıkavak yol ayırımında lateritleşmiş ultramafikler içersinde ve listvenişleşmiş ultramafiklerin çatlak sistemlerinde gelişmiş süt beyaz opaller bulunur. Bunların bazılarının çekirdek kısmında kalsedonlaşmalar oluşmuştur.

• Çankırı-Şabanözü Yenice köyü civarında, Üst Miyosen yaşlı andezit ve andezitik tüfler içerisinde, beyaz, sarı, yeşilimsi sarı renklerde opaller gözlenmiştir.
• Kütahya-Dereyalak Köyü civarında ise, yörede etkin volkanizma sonrası hidrotermal eriyiklerle birlikte silisli çözeltilerin gelmesi sonucu andezitik tüf ve andezitlerin gaz boşluklarını doldurması ile oluşmuş 5-15 cm lik yumrular halinde değişik renklerde opaller bulunmaktadır. Opallerde çok belirgin siyah renkli dentiritik yapılar gözlenir.
• Kütahya Merkez Yoncalı Kaplıcaları civarında, Balıkesir ve Çanakkale illerine bağlı; Bayramiç-Yeniköyde, Ayvalık-Mezarlıkaltı mevkiinde, Dikili-Yenikansız (Bahçe) köyünde, İvrindi-Habibler ve Küçükşapçı köylerinde, volkanik kayaçlar (tüf, tüfit, andezit ve trakit gibi) içerisinde değişik birçok renkte opaller bulunmaktadır. Bu opallerin ortak özelliği gevrek olmaları ve kolay kırılmalarıdır. Kırılan parçalar keskin kenarlı ve sivri köşelidir. Opaller genellikle damarcıklar ve yumrular halinde gözlenmiştir.
• Malatya-Arguvan ilçesinin 10 km kuzeyinde Yamadağ volkaniklerinin çatlaklarında yer yer 0.5 m kalınlıkta 3 m uzunluğunda damarlar halinde mavimsi yeşil renklerde opaller gözlenmiştir. Opallere yer yer kalsedonlaşmada eşlik etmektedir.
Görüldüğü gibi ülkemizde birçok opal mineralleşmesi vardır. Ancak bunların süs taşı kalitesinde olabilmesi için, renk oyunları göstermesi, ayrıca çatlaksız ve dağılgan olmaması gerekmektedir. Bu özelliklerde Türkiye opallerinde genellikle gözlenememektedir. Sadece dünya literatürüne geçmiş Kütahya ateş opali süs taşı kalitesindedir. Dolayısıyla bu opal aşağıda ayrıntılı olarak sunulmuştur.

• Ateş opali Uşak-Kütahya karayolundan ayrılarak gidilen Simav ilçesinin Karamancı köyü yakınlarında bulunmaktadır. Ayrıca Gediz ve Simav ilçeleri arasında, Şaphane beldesinde rastlanılmaktadır. Ateş opali ile ilgili en eski çalışma 1900 tarihinde Fischbach tarafından yapılmıştır.

Şaphane yöresinde Pliyosen yaşlı liparitik (riyolitik) volkanik kayacın gaz boşluklarında sarı, turuncu, kırmızı-ateş renginde şeffaf opal oluşumları gözlenmektedir. Oldukça küçük boyutlarda 0.5-3 cm çapında ve kabaca yuvarlaklaşmış görünümdedir.
Tablo 4-1. Kuvars grubu yarı kıymetli taşların ve bazı önemli özellikleri (Olson 2006).

AD / GRUB BİLEŞİMİ RENGİ BOYUTU MALİYETİ SERTLİĞİ ÖZGÜL AĞ.
Akik Taşı Özelliği Silika Her renk Büyük Düşük 7.0 2.58-2.64
Ametist Silika Mor, menek-şe Büyük Orta 7.0 2.65-2.66
Sitrin Silika Sarı Büyük Düşük 7.0 2.65-2.66
Kristal kuvars Silika Şeffaf Büyük Düşük 7.0 2.65-2.66
Jasper Silika Kırmızı,yeşil, kahve, sarı Büyük Düşük 7.0 2.58-2.66
Oniks Silika Birçok renk Büyük Düşük 7.0 2.58-2.64
Kalsedon Silika Mavi beyaz, yeşil, pembe Büyük Düşük 7.0 2.58-2.64
Dumanlı Kuvars Silika Dumanlı siyah Büyük Düşük 7.0 2.65-2.66
Pembe Kuvars Silika Pembe, gül kırmızısı Büyük Düşük 7.0 2.65-2.66
AÇIKLAMALAR:
1- Boyutları; 5 karata (1 karat=0.2 gram) kadar olan taşlar küçük, 50 karata kadar olan taşlar orta , 50 karattan fazla olan taşlar büyük olarak sınıflandırılmıştır.
2- Maliyetleri; karat başına 25 dolara kadar olan taşlar düşük maliyetli, karat başına 200 dolara kadar olan taşlar orta maliyetli ve karat başına 200 dolardan daha fazla olan taşlar yüksek maliyetli olarak sınıflandırılmışlardır.
3- Sertlik; Mohs ölçeğine göre verilmiştir.
4- Özgül Ağırlık; gram / cm3 olarak verilmiştir.
4.4. Tüketim ve Uluslararası Ticaret

İnsanların binlerce yıldır kıymetli ve yarı kıymetli taşlara olan ilgisi, yükselen hayat standartları ve artan tüketim talebine paralel olarak devamlı artmaktadır. Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar, süs taşı olarak (mücevher malzemesi), koleksiyon yapmak, sergilemek ve dekoratif amaçlarda kullanmak için satın alınmaktadır. Ayrıca endüstriyel kullanımı olan süs taşlarına da sürekli bir talep artışı söz konusudur (Türeli ve diğerleri 2000).

Fakat dünyada bunların ne kadar tüketildiği hakkında inandırıcı bilgiler olmadığından gerçek rakamlar vermek imkansızdır. Ancak dünya talebinin yaklaşık % 35’nin tüketildiği A.B.D.’de 1998 yılı için , elmas türü işlenmemiş taşların, 8 milyar dolar, elmas dışı renkli taşların ise 650 milyon dolarlık bir işlem hacmine sahip oldukları tahmin edilmiştir (Olson
2006).

Kıymetli taşların en değerlisi ve serti olan kristal elmas, mücevher olarak kullanımının yanısıra endüstriyel olarak da her türlü malzemeyi kesme, delme ve aşındırmada kullanılmaktadır. Elmas düşük kalitede ve hatta toz halinde bile olsa endüstride kullanılabilmektedir.

Korund (Aluminyum oksid) grubuna ait yakut, safir ile granat grubu minerallerin, iyi kristallileri mücevhercilikte ve diğerleri de metal kesmede, parlatma işlerinde ve aşındırmada kullanılır.