Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi Geçiş dönemlerinden biri olan diş çıkarma zamanı çocuğun yeni bir döneme girdiğini ve büyümeye başladığım gösteren bir dönemdir.
ÇocuÄŸun biyolojik gekÅŸmesinin belirtilerinden birisi olan diÅŸ’ çıkarma, halkımızca genellikle bir törenle kutlanır. “DiÅŸ bulguru, diÅŸ hediÄŸi, diÅŸ buÄŸdayı, diÅŸ aşı, tiÅŸ çırna gibi isimler alan diÅŸ çıkarma töreninin” (Gönüllü 2000: 31) temelinde deÄŸiÅŸik görüşler yatmaktadır. Bu görüşler içerisinde çocuÄŸun beslenmesiyle ilgili olanlar dikkati çekmektedir. YiyeceÄŸin ezilmesinde, parçalanmasında ve öğütülmesinde birinci dereceden rolü olan diÅŸin ortaya çıkışı nedeniyle düzenlenen bu tören-eÄŸlencelerde yiyeceÄŸi kutsama, çocuÄŸun rızkını arttırma, bereketi çoÄŸaltma gibi dileklerin çocuÄŸun diÅŸinin saÄŸlam olması isteÄŸi de yatmaktadır. (Örnek 1977:162)
ÇocuÄŸun diÅŸ çıkarmaya baÅŸladığım gören aile, çocuÄŸun daha çabuk ve daha saÄŸlıklı bir ÅŸekilde diÅŸ çıkarması, diÅŸ çıkartırken acı ve zahmet duymaması, çıkan diÅŸlerin uÄŸurlu ve hayır dualarıyla güçlü ve saÄŸlam bir ÅŸekilde çıkması için “diÅŸ bulguru töreni”ni düzenler.
ÇocuÄŸun diÅŸinin çıktığım ilk gören kiÅŸi ona Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi alır. DiÅŸ hediÄŸi çevrede bulunan komÅŸular ve akrabaların çaÄŸnlmasıyla yapılır. Kaynatılmış buÄŸdaya “hedik” denir. HediÄŸin içine findik, fıstık, üzüm vb, kuruyemiÅŸler de konur. Bunun dışmda pasta, börek vb. ÅŸeyler de hazırlanır. DiÅŸ hediÄŸine gelenler çocuÄŸa Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi olarak çocuk takımı, çorap, oyuncak, mama önlüğü, patik gibi ÅŸeyler getirirler.
Diş çıkarma töreni diş bulguru, diş hediği, diş buğdayı, diş aşı, tiş çıma gibi isimler almaktadır. (Gönüllü 2000: 31)
BaÅŸkurt Türklerinde çocuÄŸun diÅŸini ilk gören kiÅŸinin çocuÄŸa yeni gömlek Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi ettiÄŸi ve aile arasında “BeÅŸik Toyu” yapılarak eÄŸlenceler düzenlendiÄŸi bilinmektedir. (Kalafat 2002:316-317)
Özbeklerde bebeÄŸin diÅŸi çıktığı zaman “diÅŸ çıktı” yerine “birinci çıktı” denildiÄŸi bilimnektedir. Bu esnada aileden çocuÄŸu kucağına alan “goÅŸ (et) getirin, diÅŸlesin nan (ekmek) getirin, yesin” diye kafiyeli tekerlemeler yaparak, türküler söylemektedir. (Kalafat 1997: 261)
Kazaklarda ÇocuÄŸun ilk diÅŸinin çıkmasına “tisi çıksı” denir. Bunun ilk çıktığını gören çocuÄŸa Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi alır. Buna da “tiÅŸi çıksı görümdüğü” denir. Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi elbise, nazarlık veya paradır. ÇocuÄŸun diÅŸi saÄŸlam olsun diye közlenmiÅŸ ateÅŸte demirin üzerinde et piÅŸirilir ve çocuÄŸa verilir. Çocuk da eti diÅŸler. (Satur 1998: 74)
“Türkmenistan da çocuklara küçük yaÅŸta altın ve gümüş takılması halinde çocuÄŸun büyüyünce saÄŸlıklı olacağına inanılır.” (Kalafat 1998: 326)
DiÅŸ bulguru âdeti belki de Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi verme gelenekleri arasında en masum ve en karşılıksız olamdır. Buna göre bir bebeÄŸin altıncı aya doÄŸru çıkardığı diÅŸi ilk gören kiÅŸi o bebeÄŸe Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi alır. Bu bakımdan diÅŸ bulguru adeti incelendiÄŸinde Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi veren tarafın bu çocuktan hiçbir karşılık beklemediÄŸi ve bekleyemeyeceÄŸi apaçık ortadadır. Bebek daha Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi aldığının ve niçin aldığının farkında bile deÄŸildir; çünkü bunu idrak edecek yaÅŸta deÄŸildir.DiÅŸ bulgurunun amacı bebeÄŸin ilk diÅŸinin çıkışım bununla birlikte bebeÄŸin geliÅŸmesini ve büyümesini kutlamaktır. DiÅŸ bulguru töreninde buÄŸday kaynatılır, kaynamış bu buÄŸdaya “hedik” adı verilir. DiÅŸ bulguruna akrabalar, komÅŸular, arkadaÅŸlar çaÄŸrılarak eÄŸlence düzenlenir ve bulgur yenilir. Bu kutlamaya gelenler yanlannda Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi de getirirler ve çocuÄŸun başından saçı saçarlar. Burada saçılan saçıda buÄŸday, leblebi, mısır, altın vs. gibi daha çok san renkli ÅŸeylerin saçılması ise san rengin Türk kültüründe bereketi ve bolluÄŸu simgelemesi ile açıklanabilir. Yine bu saçılan ÅŸeylerin sert oluÅŸundan dolayı diÅŸlerin de bu saçılanlar kadar saÄŸlam olmasuun istenmesi ile açıklanabilmektedir. Burada uygulanan saçı geleneÄŸi kansız kurban âdetlerine girmektedir.
Burdur ve Alanya’da diÅŸ bulguruna “diÅŸ aşı” denilmektedir. Bu yörelerde diÅŸ aşını yemeye gelemeyen komÅŸu ve akrabalar gezilir ve diÅŸ aşı daÄŸiühr. kendisine diÅŸ aşı getirilen kimseler tabağı boÅŸalttıktan tabağın içine çocuÄŸa verilmek üzere, mendil, gömlek, çorap, kaşık vs. Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesiler koyarlar. (Gönüllü 2000: 30)
Çocuğun dişini gören kimsenin Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alacak olması, çocuğa bu Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesiyi daha önceden kimin vereceğinin bilinmemesi demektir. Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alınışında ve sunuluşunda bu bilinmezlik unsuru son derece önemüdir. Bu durum, geleneğe bir heyecan katar ve bu şekilde gelneğin devamı sağlanmaktadır.
DiÅŸ bulgurunda Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi almanın deÄŸiÅŸik yöntemleri de bulunmaktadır. “Turgutlu’da çocuÄŸun diÅŸini ilk gören kadın ‘diÅŸ annesi’ olur. DiÅŸ annesi çocuÄŸu kucağına alır, başından kaynamış buÄŸday serper. Başında kalan buÄŸdaylardan yedi tanesi ipliÄŸe dizilir, nazarlık tomarına ilave edilir. Konuklara ikram edilen diÅŸ buÄŸdayının içine kanÅŸtırılan para kimin kaşığında çıkarsa, o kiÅŸi çocuÄŸa Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi alır.” (Ayaldi 1967:4609)
Kars ve Erzurum çevresinde çocuğun çıkan ilk dişini ilk defa kim görürse; o çocuğun gömleğim acısının geçmesi maksadıyla yırttığı bilinmektedir, o kişib aileye demir ve bir madenî nesne Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi verirse, çocuğun dişlerinin demir gibi sağlam olacağına Sanılmaktadır. (Kalafat 1995: 92-111)
Diş hediğinin komşulara dağıtımı, çocuğun geçiş dönemi niteliği taşıyan bu dönemin geldiğinin müjdelenmesi ve duyurulması amacım taşımaktadır. Bu duyurma sonucunda da çocuğu tebrik etmeye gelenler beraberlerinde Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesilerini de getirirler.
Adana’da diÅŸ hediÄŸi tabaklara konularak komÅŸulara dağıtılmaktadn. KomÅŸular da tabağı boÅŸalttıktan soma tabağın içerisine para ve benzeri Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi ler koyarlar. ÇocuÄŸa getirilen Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesiler arasında bakır veya altının çocuÄŸun örslerinin saÄŸlam olması için, beyaz çamaşırın ise diÅŸlerinin beyaz olması için verildiÄŸi büinmektedir. (Başçetinçelik 1998: 102)
Diş hediğinin yedi çeşit bakliyat ile hazırlanması ve yedi komşuya verilmesi de Türk kültüründe yedi sayışma olan bu inançtan kaynaklanmaktadır. Buradaki yedi sayısı hem çocuğun yaşım hem de çıkan dişlerin uğurlu oluşunu simgelemektedir.
“Türklerde genellikle yedi sayısı uÄŸurlu sayılmaktadır. Meselâ, yedi yaÅŸ çocuk hayatında bir dönüm noktası sayılmaktadır. Çocuk diÅŸlerinin de yedi yaşında çıkması çocuk için bu yaÅŸm bir dönüm noktası olduÄŸunu gösterir.” (Yüksel 1981b: 48)
Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi Geçiş dönemlerinden biri olan diş çıkarma zamanı çocuğun yeni bir döneme girdiğini ve büyümeye başladığım gösteren bir dönemdir.
ÇocuÄŸun biyolojik gekÅŸmesinin belirtilerinden birisi olan diÅŸ’ çıkarma, halkımızca genellikle bir törenle kutlanır. “DiÅŸ bulguru, diÅŸ hediÄŸi, diÅŸ buÄŸdayı, diÅŸ aşı, tiÅŸ çırna gibi isimler alan diÅŸ çıkarma töreninin” (Gönüllü 2000: 31) temelinde deÄŸiÅŸik görüşler yatmaktadır. Bu görüşler içerisinde çocuÄŸun beslenmesiyle ilgili olanlar dikkati çekmektedir. YiyeceÄŸin ezilmesinde, parçalanmasında ve öğütülmesinde birinci dereceden rolü olan diÅŸin ortaya çıkışı nedeniyle düzenlenen bu tören-eÄŸlencelerde yiyeceÄŸi kutsama, çocuÄŸun rızkını arttırma, bereketi çoÄŸaltma gibi dileklerin çocuÄŸun diÅŸinin saÄŸlam olması isteÄŸi de yatmaktadır. (Örnek 1977:162)
ÇocuÄŸun diÅŸ çıkarmaya baÅŸladığım gören aile, çocuÄŸun daha çabuk ve daha saÄŸlıklı bir ÅŸekilde diÅŸ çıkarması, diÅŸ çıkartırken acı ve zahmet duymaması, çıkan diÅŸlerin uÄŸurlu ve hayır dualarıyla güçlü ve saÄŸlam bir ÅŸekilde çıkması için “diÅŸ bulguru töreni”ni düzenler.
ÇocuÄŸun diÅŸinin çıktığım ilk gören kiÅŸi ona Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi alır. DiÅŸ hediÄŸi çevrede bulunan komÅŸular ve akrabaların çaÄŸnlmasıyla yapılır. Kaynatılmış buÄŸdaya “hedik” denir. HediÄŸin içine findik, fıstık, üzüm vb, kuruyemiÅŸler de konur. Bunun dışmda pasta, börek vb. ÅŸeyler de hazırlanır. DiÅŸ hediÄŸine gelenler çocuÄŸa Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi olarak çocuk takımı, çorap, oyuncak, mama önlüğü, patik gibi ÅŸeyler getirirler.
Diş çıkarma töreni diş bulguru, diş hediği, diş buğdayı, diş aşı, tiş çıma gibi isimler almaktadır. (Gönüllü 2000: 31)
BaÅŸkurt Türklerinde çocuÄŸun diÅŸini ilk gören kiÅŸinin çocuÄŸa yeni gömlek Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi ettiÄŸi ve aile arasında “BeÅŸik Toyu” yapılarak eÄŸlenceler düzenlendiÄŸi bilinmektedir. (Kalafat 2002:316-317)
Özbeklerde bebeÄŸin diÅŸi çıktığı zaman “diÅŸ çıktı” yerine “birinci çıktı” denildiÄŸi bilimnektedir. Bu esnada aileden çocuÄŸu kucağına alan “goÅŸ (et) getirin, diÅŸlesin nan (ekmek) getirin, yesin” diye kafiyeli tekerlemeler yaparak, türküler söylemektedir. (Kalafat 1997: 261)
Kazaklarda ÇocuÄŸun ilk diÅŸinin çıkmasına “tisi çıksı” denir. Bunun ilk çıktığını gören çocuÄŸa Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi alır. Buna da “tiÅŸi çıksı görümdüğü” denir. Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi elbise, nazarlık veya paradır. ÇocuÄŸun diÅŸi saÄŸlam olsun diye közlenmiÅŸ ateÅŸte demirin üzerinde et piÅŸirilir ve çocuÄŸa verilir. Çocuk da eti diÅŸler. (Satur 1998: 74)
“Türkmenistan da çocuklara küçük yaÅŸta altın ve gümüş takılması halinde çocuÄŸun büyüyünce saÄŸlıklı olacağına inanılır.” (Kalafat 1998: 326)
DiÅŸ bulguru âdeti belki de Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi verme gelenekleri arasında en masum ve en karşılıksız olamdır. Buna göre bir bebeÄŸin altıncı aya doÄŸru çıkardığı diÅŸi ilk gören kiÅŸi o bebeÄŸe Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi alır. Bu bakımdan diÅŸ bulguru adeti incelendiÄŸinde Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi veren tarafın bu çocuktan hiçbir karşılık beklemediÄŸi ve bekleyemeyeceÄŸi apaçık ortadadır. Bebek daha Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi aldığının ve niçin aldığının farkında bile deÄŸildir; çünkü bunu idrak edecek yaÅŸta deÄŸildir.DiÅŸ bulgurunun amacı bebeÄŸin ilk diÅŸinin çıkışım bununla birlikte bebeÄŸin geliÅŸmesini ve büyümesini kutlamaktır. DiÅŸ bulguru töreninde buÄŸday kaynatılır, kaynamış bu buÄŸdaya “hedik” adı verilir. DiÅŸ bulguruna akrabalar, komÅŸular, arkadaÅŸlar çaÄŸrılarak eÄŸlence düzenlenir ve bulgur yenilir. Bu kutlamaya gelenler yanlannda Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi de getirirler ve çocuÄŸun başından saçı saçarlar. Burada saçılan saçıda buÄŸday, leblebi, mısır, altın vs. gibi daha çok san renkli ÅŸeylerin saçılması ise san rengin Türk kültüründe bereketi ve bolluÄŸu simgelemesi ile açıklanabilir. Yine bu saçılan ÅŸeylerin sert oluÅŸundan dolayı diÅŸlerin de bu saçılanlar kadar saÄŸlam olmasuun istenmesi ile açıklanabilmektedir. Burada uygulanan saçı geleneÄŸi kansız kurban âdetlerine girmektedir.
Burdur ve Alanya’da diÅŸ bulguruna “diÅŸ aşı” denilmektedir. Bu yörelerde diÅŸ aşını yemeye gelemeyen komÅŸu ve akrabalar gezilir ve diÅŸ aşı daÄŸiühr. kendisine diÅŸ aşı getirilen kimseler tabağı boÅŸalttıktan tabağın içine çocuÄŸa verilmek üzere, mendil, gömlek, çorap, kaşık vs. Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesiler koyarlar. (Gönüllü 2000: 30)
Çocuğun dişini gören kimsenin Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alacak olması, çocuğa bu Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesiyi daha önceden kimin vereceğinin bilinmemesi demektir. Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi alınışında ve sunuluşunda bu bilinmezlik unsuru son derece önemüdir. Bu durum, geleneğe bir heyecan katar ve bu şekilde gelneğin devamı sağlanmaktadır.
DiÅŸ bulgurunda Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi almanın deÄŸiÅŸik yöntemleri de bulunmaktadır. “Turgutlu’da çocuÄŸun diÅŸini ilk gören kadın ‘diÅŸ annesi’ olur. DiÅŸ annesi çocuÄŸu kucağına alır, başından kaynamış buÄŸday serper. Başında kalan buÄŸdaylardan yedi tanesi ipliÄŸe dizilir, nazarlık tomarına ilave edilir. Konuklara ikram edilen diÅŸ buÄŸdayının içine kanÅŸtırılan para kimin kaşığında çıkarsa, o kiÅŸi çocuÄŸa Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi alır.” (Ayaldi 1967:4609)
Kars ve Erzurum çevresinde çocuğun çıkan ilk dişini ilk defa kim görürse; o çocuğun gömleğim acısının geçmesi maksadıyla yırttığı bilinmektedir, o kişib aileye demir ve bir madenî nesne Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesi verirse, çocuğun dişlerinin demir gibi sağlam olacağına Sanılmaktadır. (Kalafat 1995: 92-111)
Diş hediğinin komşulara dağıtımı, çocuğun geçiş dönemi niteliği taşıyan bu dönemin geldiğinin müjdelenmesi ve duyurulması amacım taşımaktadır. Bu duyurma sonucunda da çocuğu tebrik etmeye gelenler beraberlerinde Arkadaşıma Doğum Günü Hediyesilerini de getirirler.
Adana’da diÅŸ hediÄŸi tabaklara konularak komÅŸulara dağıtılmaktadn. KomÅŸular da tabağı boÅŸalttıktan soma tabağın içerisine para ve benzeri Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesi ler koyarlar. ÇocuÄŸa getirilen Arkadaşıma DoÄŸum Günü Hediyesiler arasında bakır veya altının çocuÄŸun örslerinin saÄŸlam olması için, beyaz çamaşırın ise diÅŸlerinin beyaz olması için verildiÄŸi büinmektedir. (Başçetinçelik 1998: 102)
Diş hediğinin yedi çeşit bakliyat ile hazırlanması ve yedi komşuya verilmesi de Türk kültüründe yedi sayışma olan bu inançtan kaynaklanmaktadır. Buradaki yedi sayısı hem çocuğun yaşım hem de çıkan dişlerin uğurlu oluşunu simgelemektedir.
“Türklerde genellikle yedi sayısı uÄŸurlu sayılmaktadır. Meselâ, yedi yaÅŸ çocuk hayatında bir dönüm noktası sayılmaktadır. Çocuk diÅŸlerinin de yedi yaşında çıkması çocuk için bu yaÅŸm bir dönüm noktası olduÄŸunu gösterir.” (Yüksel 1981b: 48)
