Dünyanın en zengin doğal taşlar takı oluşumlarının bulunduğu Alp kuşağında yer alan Türkiye, çok çeşitli ve büyük miktarda mermer rezervine sahiptir. Aynı zamanda genç tektonik faaliyetlerden etkilenen bir ülke olması dolayısıyla, mermer, oniks, kireçtaşı ve traverten gibi karbonatlı ve yumuşak kayaç oluşumları açısından zengin yataklara sahiptir.26 Türkiye, bu kaynaklara ilaveten gelişmekte olan sanayisi ve üretimde kullandığı teknoloji ile dünyanın en önemli doğal taşlar takı üreticileri arasında yer almaktadır.
“Dünya doğal taşlar takı Sektöründe Türkiye ve Diğerleri”, Turkishtime Sectors, Mart Nisan 2003, s.10-11. 27 E. Yüzer ve S. Mutlu, “Türkiye doğal taşlar takı Sektörünün Gelişimi (1989-2003)”, Stone-2005 doğal taşlar takı ve Endüstrisi Kataloğu, İstanbul, Yapı Endüstrisi Merkezi, 2005, s.16.
28 “Mermer Sektörü”, Ankara: Türkiye Vakıflar Bankası, 2004, s.4.
Türkiye’nin sahip olduğu doğal taşlar takı rezervinin belirlenmesine yönelik olarak ilk çalışma, 1966 yılında Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğünce yapılmış ve bu çalışma sonucunda, Türkiye doğal taşlar takı rezervi yaklaşık 5,1 milyar m3 (~ 13,9 milyar ton) olarak belirlenmiştir. 1990-1994 yılları arasında İstanbul Teknik Ünivesitesi Maden Fakültesi öğretim elemanlarınca DPT için, arazide ocak bazında yürütülen “Türkiye Mermer Envanteri” çalışmasına göre ise doğal taşlar takı rezervimiz, bilimsel anlamda 3,87 milyar m3 mermer, 2,72 milyar m3 kireç taşı ve traverten, 0,10 milyar m3 sert taşlar olmak üzere 7,60 milyar m3 olarak belirlenmiştir. Ancak bu dönemde, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yaşanan terör olayları nedeniyle yaşanan güvenlik sorunu nedeniyle, bu bölgelerde söz konusu çalışmaların yapılamaması göz önünde bulundurulursa, bu bölgelerdeki rezervlerin de eklenmesi ile toplam rezerv miktarının 10 milyar m3’ün üzerine çıkacağı tahmin edilmektedir27. Görünür, muhtemel ve mümkün olmak üzere, 13.9 milyar ton (5,1 milyar m3) toplam doğal taşlar takı rezervine sahip Türkiye, bu rezervi ile dünyadaki tahmin edilen 15 milyar m3’lük rezervin %33’üne sahiptir28.
Sonuç olarak, Türkiye doğal taşlar takı rezervinin dünya rezervleri içerisindeki payı, yaygın olarak üçte bir oranı olarak dile getirilmektedir29.
Türkiye’nin sahip olduğu bu değer işlenmemiş (blok) mermer üzerinden hesaplandığında 70.000 ton metal altın rezervine ve 3,2 milyar ton petrol rezervine karşılık gelmektedir. Türkiye’nin bilinen metal altın rezervinin 436 ton ve petrol rezervinin 40,8 milyon ton olduğu dikkate alındığında mermer potansiyelimizin önemi daha iyi anlaşılacaktır. Yıllık petrol tüketimimiz 26 milyon ton olduğuna göre sırf mermer potansiyelimizin iyi değerlendirilmesi (üretim ve pazarlamanın artırılması) halinde bugünkü değerlere göre yıllar boyunca petrol ihtiyacımıza cevap verebilecek miktarda olduğu açıkça görülmektedir30.
□ Türkiye
□ Diğer Ülkeler
Şekil 3.1: Türkiye’nin Dünya doğal taşlar takı Rezervleri İçerisindeki Payı Kaynak: Ömür Genç, “Blok Mermer ve Mermer İşleme Sektörü”, Ankara, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., 2004, s.4.
Yüzer ve Mutlu, s. 17.
Metin Balıbey, “Türkiye doğal taşlar takı Madenciliği Genel Değerlendirme”, Standart Dergisi, Ocak 2006, s.23-24.
Bu rezervlere traverten, magmatik kökenli kayaçlar ve mermer olarak kullanılabilecek nitelikteki diğer kayaçlarda dahildir.
Türkiye doğal taşlar takı rezerv* dağılımı görünür, muhtemel ve mümkün rezervler olmak üzere üç gruba ayrılır.
Tablo 3.1 Türkiye’nin doğal taşlar takı Rezervleri
Rezerv Biçimi Rezerv Miktarı (m3) Rezerv Miktarı (Ton)
Görünür Rezervler 589.000.000 1.590.000.000
Muhtemel Rezervler 1.545.000.000 4.171.000.000
Mümkün Rezervler 3.027.000.000 8.172.000.000
Toplam Potansiyel 5.161.000.000 13.934.000.000
Kaynak: Ömür Genç, “Blok Mermer ve Mermer İşleme Sektörü”, Ankara, Türkiye
Kalkınma Bankası A.Ş., 2004, s.4.
Yukarıda jeolojik ölçekte verilen Türkiye doğal taşlar takı rezervleri içindeki işletilebilir (görünür) rezervin oranı ülke geneli için belli değildir. Çünkü bu konuda yeteri kadar araştırma yapılmamıştır. Türkiye’de masif niteliği gösteren metamorfik temeller içinde, küçük yada büyük yayılımlı mercek şeklinde mermer yatakları, ayrıca ülkeye dağılmış durumda Devoniyen, Triyas, Jura, Kretase ve Paleojen devirlerinin yaşlı kireçtaşları bulunmaktadır. Traverten ve oniks rezervleri Türkiye’nin bilinen kırık hatları boyunca gelişmiştir. Ayrışma, kırıklı yapı, renk ve homojenlik yönünden sorunlu olan magmatik taş (serttaş) rezervlerimiz için ayrıntılı araştırmalar devam etmekte ve bu konuyla ilgili Kırklareli, Kapıdağ, Ezine, Ayvalık, Kırşehir, Yozgat, Aksaray, Ordu, Giresun, Rize ve Artvin dolaylarında açılan çok sayıdaki ocak işletmesinden Kırşehir ve Aksaray’da yapılan araştırmalardan olumlu sonuç alınmıştır31.
31 DPT, “Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu”, “Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzemeleri II Çalışma Grubu Raporu”, Ankara, 2001, s.12.
Türkiye rezervleri başta Marmara, Ege ve İç Anadolu Bölgesi olmak üzere, Trakya’dan Doğu Anadolu’ya kadar geniş bir bölgeye yayılmıştır. Bugün bilinen ve işletilen mermer sahaları şunlardır; Batı Anadolu’da İzmir, Tire, Torbalı, Selçuk, Afyon, Eskişehir, Uşak, Muğla ilindeki Milas, Yatağan ve Kavaklıdere çevresinde, Trakya Bölgesi’nde Kırklareli, Dereköy ve Kafçaz’da, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise Bitlis ve Elazığ çevresinde kaliteli mermer ve granit yatakları bulunmaktadır. Türkiye’de 80’nin üzerinde değişik yapıda, 120’nin üzerinde değişik renk ve desende mermer rezervi belirlenmiştir. Uluslararası piyasada en tanınmış mermer çeşitleri Süpren, Elazığ Vişne, Akşehir Siyah, Manyas Beyaz, Bilecik
Bej, Kaplan Postu, Denizli Traverten, Ege Bordo, Milas Leylak, Gemlik Diyabaz ve Afyon Şeker’dir32.
Tablo 3.2
Türkiye doğal taşlar takı Sahalarının Bölgesel Dağılımı
Bölge Başlıca Yerler Pay(%)
Marmara Bölgesi Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Kırklareli, Marmara Adası 34
Ege Bölgesi Afyon, Denizli, İzmir, Muğla, Uşak 25
İç Anadolu Bölgesi Eskişehir, Karaman, Kayseri, Konya, Niğde, Sivas 17
Akdeniz Bölgesi Adana, Antalya, Mersin 13
Karadeniz Bölgesi Amasya, Çorum, Kastamonu, Tokat 6
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Bingöl, Diyarbakır, Elazığ 5
Kaynak: Türkiye Mermer doğal taşlar takı ve Makinaları Üreticileri Birliği (TÜMMER). Mermer 2005. Ankara, 2005, s.12.
Afyon, Balıkesir, Denizli, Tokat, Muğla ve Çanakkale doğal taşlar takı rezervlerinin yoğunlaştığı illerdir. Rezerv bakımından önde gelen bu beş ilimizin sıralaması, Balıkesir, Afyon, Denizli, Tokat ve Çanakkale’dir. Bu illerdeki rezervlerin toplam içindeki payı % 73 civarındadır. Tablo 3.2.’de beş ilimizin rezervleri ve toplam içindeki payları görülmektedir.
‘ Uyanık, s.20.
Marmara bölgesi % 34 payla en fazla doğal taşlar takı rezervine sahip bölgemiz olurken, Ege Bölgesi % 25 payla en fazla doğal taşlar takı rezervine sahip ikinci bölgemiz olarak dikkat çekmektedir. Bu iki bölgemizi sırasıyla İç Anadolu, Akdeniz, Karadeniz Bölgesi takip etmektedir. Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi birlikte değerlendirmeye tabii tutulmasına rağmen % 5 payla en az doğal taşlar takı rezervine sahip bölgemizdir.
Tablo 3.3
Önde Gelen Beş İlimizin doğal taşlar takı Rezervleri
İl Rezerv + Potansiyel Rezerv Miktarı (milyon m3) Toplam rezerv içindeki payı (%)
Balıkesir 1.850 35,8
Denizli 652 12,6
Afyon 629 12,2
Tokat 410 7,9
Çanakkale 252 4,9
Toplam 3.793 73,4
Kaynak: SEGES*, Ege Bölgesinin Maden Potansiyeli ve Değerlendirilmesi, İzmir, 2002, s.13.
Genel doğal taşlar takı rezerv miktarı açısından il bazında değerlendirme yapıldığında, en fazla doğal taşlar takı rezervine sahip ilimiz 1,8 milyar m3 doğal taşlar takı rezervi ile Balıkesir’dir. Balıkesir ilimiz toplam rezerv miktarının 1/3’üne sahiptir. Denizli ise sahip olduğu 652 milyon m3 rezerv ve % 12,6 payla, en fazla doğal taşlar takı rezervine sahip ikinci ilimiz durumdadır. Bu konuda, söz sahibi olan diğer illerimiz ise, sırasıyla Afyon, Tokat ve Çanakkale’dir.
Türkiye’nin bilinen mermer, traverten, kireç taşı ve oniks rezervleri, sırasıyla aşağıda yer alan Tablo 3.4, 3.5, 3.6, 3.7’de verilmiştir. Tablo 3.4’de ükemizin işletilebilir mermer rezervleri, iller bazında ayrı ayrı gösterilmiştir. Görüldüğü üzere, Balıkesir en fazla mermer rezervlerine sahip ilimiz olarak dikkat çekmektedir. Diğer en önemli mermer yataklarına sahip illerimiz ise, Eskişehir, Uşak, Kütahya ve Muğla’dır., Türkiye’nin mermer yataklarını gösteren Türkiye Mermer Haritası görülmektedir.
Dünyanın en zengin doğal taşlar takı oluşumlarının bulunduğu Alp kuşağında yer alan Türkiye, çok çeşitli ve büyük miktarda mermer rezervine sahiptir. Aynı zamanda genç tektonik faaliyetlerden etkilenen bir ülke olması dolayısıyla, mermer, oniks, kireçtaşı ve traverten gibi karbonatlı ve yumuşak kayaç oluşumları açısından zengin yataklara sahiptir.26 Türkiye, bu kaynaklara ilaveten gelişmekte olan sanayisi ve üretimde kullandığı teknoloji ile dünyanın en önemli doğal taşlar takı üreticileri arasında yer almaktadır.
“Dünya doğal taşlar takı Sektöründe Türkiye ve Diğerleri”, Turkishtime Sectors, Mart Nisan 2003, s.10-11. 27 E. Yüzer ve S. Mutlu, “Türkiye doğal taşlar takı Sektörünün Gelişimi (1989-2003)”, Stone-2005 doğal taşlar takı ve Endüstrisi Kataloğu, İstanbul, Yapı Endüstrisi Merkezi, 2005, s.16.
28 “Mermer Sektörü”, Ankara: Türkiye Vakıflar Bankası, 2004, s.4.
Türkiye’nin sahip olduğu doğal taşlar takı rezervinin belirlenmesine yönelik olarak ilk çalışma, 1966 yılında Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğünce yapılmış ve bu çalışma sonucunda, Türkiye doğal taşlar takı rezervi yaklaşık 5,1 milyar m3 (~ 13,9 milyar ton) olarak belirlenmiştir. 1990-1994 yılları arasında İstanbul Teknik Ünivesitesi Maden Fakültesi öğretim elemanlarınca DPT için, arazide ocak bazında yürütülen “Türkiye Mermer Envanteri” çalışmasına göre ise doğal taşlar takı rezervimiz, bilimsel anlamda 3,87 milyar m3 mermer, 2,72 milyar m3 kireç taşı ve traverten, 0,10 milyar m3 sert taşlar olmak üzere 7,60 milyar m3 olarak belirlenmiştir. Ancak bu dönemde, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yaşanan terör olayları nedeniyle yaşanan güvenlik sorunu nedeniyle, bu bölgelerde söz konusu çalışmaların yapılamaması göz önünde bulundurulursa, bu bölgelerdeki rezervlerin de eklenmesi ile toplam rezerv miktarının 10 milyar m3’ün üzerine çıkacağı tahmin edilmektedir27. Görünür, muhtemel ve mümkün olmak üzere, 13.9 milyar ton (5,1 milyar m3) toplam doğal taşlar takı rezervine sahip Türkiye, bu rezervi ile dünyadaki tahmin edilen 15 milyar m3’lük rezervin %33’üne sahiptir28.
Sonuç olarak, Türkiye doğal taşlar takı rezervinin dünya rezervleri içerisindeki payı, yaygın olarak üçte bir oranı olarak dile getirilmektedir29.
Türkiye’nin sahip olduğu bu değer işlenmemiş (blok) mermer üzerinden hesaplandığında 70.000 ton metal altın rezervine ve 3,2 milyar ton petrol rezervine karşılık gelmektedir. Türkiye’nin bilinen metal altın rezervinin 436 ton ve petrol rezervinin 40,8 milyon ton olduğu dikkate alındığında mermer potansiyelimizin önemi daha iyi anlaşılacaktır. Yıllık petrol tüketimimiz 26 milyon ton olduğuna göre sırf mermer potansiyelimizin iyi değerlendirilmesi (üretim ve pazarlamanın artırılması) halinde bugünkü değerlere göre yıllar boyunca petrol ihtiyacımıza cevap verebilecek miktarda olduğu açıkça görülmektedir30.
□ Türkiye
□ Diğer Ülkeler
Şekil 3.1: Türkiye’nin Dünya doğal taşlar takı Rezervleri İçerisindeki Payı Kaynak: Ömür Genç, “Blok Mermer ve Mermer İşleme Sektörü”, Ankara, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., 2004, s.4.
Yüzer ve Mutlu, s. 17.
Metin Balıbey, “Türkiye doğal taşlar takı Madenciliği Genel Değerlendirme”, Standart Dergisi, Ocak 2006, s.23-24.
Bu rezervlere traverten, magmatik kökenli kayaçlar ve mermer olarak kullanılabilecek nitelikteki diğer kayaçlarda dahildir.
Türkiye doğal taşlar takı rezerv* dağılımı görünür, muhtemel ve mümkün rezervler olmak üzere üç gruba ayrılır.
Tablo 3.1 Türkiye’nin doğal taşlar takı Rezervleri
Rezerv Biçimi Rezerv Miktarı (m3) Rezerv Miktarı (Ton)
Görünür Rezervler 589.000.000 1.590.000.000
Muhtemel Rezervler 1.545.000.000 4.171.000.000
Mümkün Rezervler 3.027.000.000 8.172.000.000
Toplam Potansiyel 5.161.000.000 13.934.000.000
Kaynak: Ömür Genç, “Blok Mermer ve Mermer İşleme Sektörü”, Ankara, Türkiye
Kalkınma Bankası A.Ş., 2004, s.4.
Yukarıda jeolojik ölçekte verilen Türkiye doğal taşlar takı rezervleri içindeki işletilebilir (görünür) rezervin oranı ülke geneli için belli değildir. Çünkü bu konuda yeteri kadar araştırma yapılmamıştır. Türkiye’de masif niteliği gösteren metamorfik temeller içinde, küçük yada büyük yayılımlı mercek şeklinde mermer yatakları, ayrıca ülkeye dağılmış durumda Devoniyen, Triyas, Jura, Kretase ve Paleojen devirlerinin yaşlı kireçtaşları bulunmaktadır. Traverten ve oniks rezervleri Türkiye’nin bilinen kırık hatları boyunca gelişmiştir. Ayrışma, kırıklı yapı, renk ve homojenlik yönünden sorunlu olan magmatik taş (serttaş) rezervlerimiz için ayrıntılı araştırmalar devam etmekte ve bu konuyla ilgili Kırklareli, Kapıdağ, Ezine, Ayvalık, Kırşehir, Yozgat, Aksaray, Ordu, Giresun, Rize ve Artvin dolaylarında açılan çok sayıdaki ocak işletmesinden Kırşehir ve Aksaray’da yapılan araştırmalardan olumlu sonuç alınmıştır31.
31 DPT, “Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu”, “Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yapı Malzemeleri II Çalışma Grubu Raporu”, Ankara, 2001, s.12.
Türkiye rezervleri başta Marmara, Ege ve İç Anadolu Bölgesi olmak üzere, Trakya’dan Doğu Anadolu’ya kadar geniş bir bölgeye yayılmıştır. Bugün bilinen ve işletilen mermer sahaları şunlardır; Batı Anadolu’da İzmir, Tire, Torbalı, Selçuk, Afyon, Eskişehir, Uşak, Muğla ilindeki Milas, Yatağan ve Kavaklıdere çevresinde, Trakya Bölgesi’nde Kırklareli, Dereköy ve Kafçaz’da, Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise Bitlis ve Elazığ çevresinde kaliteli mermer ve granit yatakları bulunmaktadır. Türkiye’de 80’nin üzerinde değişik yapıda, 120’nin üzerinde değişik renk ve desende mermer rezervi belirlenmiştir. Uluslararası piyasada en tanınmış mermer çeşitleri Süpren, Elazığ Vişne, Akşehir Siyah, Manyas Beyaz, Bilecik
Bej, Kaplan Postu, Denizli Traverten, Ege Bordo, Milas Leylak, Gemlik Diyabaz ve Afyon Şeker’dir32.
Tablo 3.2
Türkiye doğal taşlar takı Sahalarının Bölgesel Dağılımı
Bölge Başlıca Yerler Pay(%)
Marmara Bölgesi Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Kırklareli, Marmara Adası 34
Ege Bölgesi Afyon, Denizli, İzmir, Muğla, Uşak 25
İç Anadolu Bölgesi Eskişehir, Karaman, Kayseri, Konya, Niğde, Sivas 17
Akdeniz Bölgesi Adana, Antalya, Mersin 13
Karadeniz Bölgesi Amasya, Çorum, Kastamonu, Tokat 6
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Bingöl, Diyarbakır, Elazığ 5
Kaynak: Türkiye Mermer doğal taşlar takı ve Makinaları Üreticileri Birliği (TÜMMER). Mermer 2005. Ankara, 2005, s.12.
Afyon, Balıkesir, Denizli, Tokat, Muğla ve Çanakkale doğal taşlar takı rezervlerinin yoğunlaştığı illerdir. Rezerv bakımından önde gelen bu beş ilimizin sıralaması, Balıkesir, Afyon, Denizli, Tokat ve Çanakkale’dir. Bu illerdeki rezervlerin toplam içindeki payı % 73 civarındadır. Tablo 3.2.’de beş ilimizin rezervleri ve toplam içindeki payları görülmektedir.
‘ Uyanık, s.20.
Marmara bölgesi % 34 payla en fazla doğal taşlar takı rezervine sahip bölgemiz olurken, Ege Bölgesi % 25 payla en fazla doğal taşlar takı rezervine sahip ikinci bölgemiz olarak dikkat çekmektedir. Bu iki bölgemizi sırasıyla İç Anadolu, Akdeniz, Karadeniz Bölgesi takip etmektedir. Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi birlikte değerlendirmeye tabii tutulmasına rağmen % 5 payla en az doğal taşlar takı rezervine sahip bölgemizdir.
Tablo 3.3
Önde Gelen Beş İlimizin doğal taşlar takı Rezervleri
İl Rezerv + Potansiyel Rezerv Miktarı (milyon m3) Toplam rezerv içindeki payı (%)
Balıkesir 1.850 35,8
Denizli 652 12,6
Afyon 629 12,2
Tokat 410 7,9
Çanakkale 252 4,9
Toplam 3.793 73,4
Kaynak: SEGES*, Ege Bölgesinin Maden Potansiyeli ve Değerlendirilmesi, İzmir, 2002, s.13.
Genel doğal taşlar takı rezerv miktarı açısından il bazında değerlendirme yapıldığında, en fazla doğal taşlar takı rezervine sahip ilimiz 1,8 milyar m3 doğal taşlar takı rezervi ile Balıkesir’dir. Balıkesir ilimiz toplam rezerv miktarının 1/3’üne sahiptir. Denizli ise sahip olduğu 652 milyon m3 rezerv ve % 12,6 payla, en fazla doğal taşlar takı rezervine sahip ikinci ilimiz durumdadır. Bu konuda, söz sahibi olan diğer illerimiz ise, sırasıyla Afyon, Tokat ve Çanakkale’dir.
Türkiye’nin bilinen mermer, traverten, kireç taşı ve oniks rezervleri, sırasıyla aşağıda yer alan Tablo 3.4, 3.5, 3.6, 3.7’de verilmiştir. Tablo 3.4’de ükemizin işletilebilir mermer rezervleri, iller bazında ayrı ayrı gösterilmiştir. Görüldüğü üzere, Balıkesir en fazla mermer rezervlerine sahip ilimiz olarak dikkat çekmektedir. Diğer en önemli mermer yataklarına sahip illerimiz ise, Eskişehir, Uşak, Kütahya ve Muğla’dır., Türkiye’nin mermer yataklarını gösteren Türkiye Mermer Haritası görülmektedir.
