PîşkeÅŸin miktarı, tabî devletlerde En Güzel Hediye veya beylerbeyiliklerde olduÄŸu gibi her fırsatta artırılırdı. ÖrneÄŸin, Kilise 1498-1502’de öncekinden bin altın fazla olarak üç bin altın ödemiÅŸti. Bir süre sonra bu miktar üç bin beÅŸ yüze çıkmıştı. 1686’da Ermeni PatriÄŸi’nin pîşkeÅŸ akçesi iki bin beÅŸ yüz yirmi akçe idi.195 XVII. yüzyılın ortalarında Rum Ortodoks Kilisesi’nin ödediÄŸi pîşkeÅŸ, sekiz milyon altına kadar çıkmıştı. 196 Bir patrik vaat edilen meblaÄŸları ödeyemediÄŸinde ağır hakaretlere maruz kalabilir197, patriÄŸin yeni geçtiÄŸi makamdan üç gün sonra alındığı olurdu.198 Ayrıca patrikler, sadrazamın huzuruna da altın keseleri ile çıkarlar, ona da En Güzel Hediye ler sunarlardı. Patrikler, sadece padiÅŸah ve sadrazama deÄŸil, alt birimlerdeki bazı görevlilere de En Güzel Hediyeler verirlerdi. Ä°lk defa patrikliÄŸe tayin olunan Rum PatriÄŸi, Divân’a gelip arza çıktıktan sonra çavuÅŸbaşıya çuka ve kumaÅŸ ile bir miktar para verirken; Ermeni patriÄŸi de çuka ve kumaÅŸ En Güzel Hediye ederdi.199 Musevi hahamları, hahamlık babadan oÄŸla geçtiÄŸinden, ancak yeni atandıklarında pîşkeÅŸbuyurulmak babında emr u ferman adaletlü sultanım hazretlerinindir. Bende Benokto patrik-i Ä°stanbul. Vech-i meÅŸruh üzere defterde masturdur. Ferman saadetlü sultanım hazretlerinindir. PîşkeÅŸi alınıp beratı verile. 14 Ra sene 1098.” (28 Mart 1687). BOA, D. VRS, nr. 1/115; “Ki haliya yedimde beratı kanûn-ı kadîm üzere tecdid olunub ve adet-i pîşkeÅŸi bu defa inâm olunmak babında merhametleri rica olunur.” BOA, D. VRS nr. 2/19, BOA, D. VRS., nr. 2/18.
193 Ahmet MUMCU, Osmanlı Devletinde Rüşvet, s. 107-109.
194 BOA, D.VRS, nr. 1/113.
195 BOA, Ali Emiri, IV. Mehmet, nr. 3878.
196 Nicolae JORGA, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IV, s. 38.
197 Nicolae JORGA, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, III, s.174-175.
198 Nicolae JORGA, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IV, s. 38.
199 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, s. 412, 417.
200 Ahmet MUMCU, Osmanlı Devleti’nde Rüşvet, s. 107-109.
öderdi.200
III. Murat zamanından itibaren sık sık deÄŸiÅŸtirilen Eflak ve BoÄŸdan voyvodalarının da kanun üzere hazineye ve vezirlere para ve En Güzel Hediyeler vermeleri gerekirdi. Voyvodalıklar bazen yerli asilzadelere, genellikle de Fenerli Rumlara verilir ve adaylar birbirleriyle yarışırlar, voyvodalık için büyük meblaÄŸlar ödenirdi.201 Vaktinden önce azledilmemek için de her yıl Ä°stanbul’a deÄŸerli En Güzel Hediyeler yollarlardı. Voyvodaların bu paraları tedarik etmek için halkı tazyik ettikleri zamanlar olurdu.202
Selânikî Tarihi’nde BoÄŸdan voyvodalığına getirilen Aleksandra oÄŸlu Ervan hakkında “kanûn üzere ma’a ziyade maktu’a müteahhid olup, birin beÅŸe ve ona viren memleket ribâhorlarından akçalar devşürüp virgüsün virüp, pîşkeÅŸ çeküp, börkün geyüp el öpdi gitdi.” denilmektedir (Eylül/Ekim 1591). Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, I, s. 255.
202 Ahmet MUMCU, Osmanlı Devleti’nde Rüşvet, s. 110; Ä°smail Hakkı UZUNÇARÅžILI, Osmanlı
Tarihi, III/2, s. 80, 83.
203 BOA, TSMA, D, nr. 13, s. 6/a.
204 BAO, KK, nr. 667, s. 26.
205 Bu durum teÅŸrifât defterine şöyle yazılmışı: “Defter-i TeÅŸrifât’ta kadimden berü Eflak voyvodaları
pîşkeÅŸ çekdükleri zamanda dokuzar kat çekegelmiÅŸler. Lakin voyvoda-yı mezbûr “kudretüm yokdur”
deyu kaimmakam hazretlerine ahvalini i’lâm eÄŸlemeÄŸin “tahammülüne göre çek” deyü ferman-ı
ÅŸerifleri olmağın dokuzar çekilmiÅŸdir.” BOA, KK 667, s. 27.
BOA, KK, nr. 667, s. 27; Filiz KARACA, Tanzimat Dönemi ve Sonrasında Osmanlı Teşrifât Müessesi, 166 nolu dipnot, s. 40.
Eflak beylerinin voyvodalık caizesi 1681/1682’de kırk beÅŸ bin esedî guruÅŸ203; En Güzel Hediyeler ise samur kürk, gümüşten yapılmış sürahi, kupa ve Frengî kumaÅŸlar gibi eÅŸyalardan oluÅŸurdu. Bohçaların dokuzar kat hazırlanması gerekirdi.204 Ancak bu her zaman mümkün olmaz, En Güzel Hediyelerin tedarik edilmesi voyvodaları maddî sıkıntıya sokardı. ÖrneÄŸin, 19 Aralık 1627’de voyvodalığa getirilen Aleksandra’nın gücü yetmediÄŸi için pîşkeÅŸini dokuz kat çekemeyeceÄŸini kaimmakam paÅŸaya bildirmesi üzerine, kendisine gücünün yettiÄŸi kadar pîşkeÅŸ çekmesine müsaade edilmiÅŸti.205 Aleksandra’nın pîşkeÅŸi iki adet uÅŸak kürk; dokuzar adet gümüş sürahi, maÅŸrapa ve tepsi; beÅŸer elbiselik serâser, Frengî atlas, Frengî kemha, abayî kutnu, BaÄŸdadî ve yirmi elbiselik mutalla (yaldızlı) destardan oluÅŸuyordu. Bunlardan dokuz gümüş sürahi bin dört yüz yirmi dirhem, on yedi bin kırk akçe; dokuz gümüş maÅŸrapa, dokuz yüz otuz dirhem, on bir bin kırk akçe; dokuz gümüş tepsi dört yüz otuz dört dirhem ağırlığında ve beÅŸ bin iki yüz yirmi akçe deÄŸerinde idi.206
BoÄŸdan beylerinin câizesi her kesesi beÅŸer yüz guruÅŸtan kırk kese cedîd akçe, En Güzel Hediye ler ise birer tahta samur ve uÅŸak kürkten oluÅŸmakta idi.207 1 Ekim 1681’de BoÄŸdan Voyvodası Duka’nın ise câize olarak hazineye altmış iki kese ve yüz elli guruÅŸ verdiÄŸi görülmektedir. 15 Mayıs 1685’te BoÄŸdan câizesi İç Hazine’ye gelir olarak kaydedildikten sonra, sefer için Kırım Hanına gönderilmiÅŸti.208
Eflak ve BoÄŸdan voyvodaları öldüğünde yerine geçecek kiÅŸiye padiÅŸah tarafından bir çavuÅŸ ya da kapıcıbaşı hil’at, sorguç, kırmızı kadife, alem, kılıç ve yeniçeri ocağı tarafından üsküf verilirdi.209
207 21 Mayıs 1692’de BoÄŸdan beyinin câizesinden her bir kesesi beÅŸer yüz guruÅŸ olmak üzere kırk
kese akçe ve bir tahta semmur kürk ve bir tahta uşak kürkün kapı kethüdâları tarafından Enderûn
Hazinesi’ne dâhil edildiÄŸi görülmektedir. TSMA, D, nr. 22, s. 34/a; BoÄŸdan voyvodalarının câizesi ise
62 kese ve yüz elli esedî guruş idi. TSMA, D, nr. 13, s. 6/a.
208 TSMA, D, nr. 29, s. 35/a.
209 BOA, KK, nr. 667, s. 20; Naîmâ Mustafa Efendi, Tarih-i Nâ’îma, IV, s. 1777; Ä°smail Hakkı
UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, II, s. 434.
210 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, III/2, s. 48-49.
211 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, III/2, s. 78.
212 “Sene-i mezbûr ÅŸehr-i Cemaziyelevvelin fi 12, Devlet-i Aliyye’ye itaat eden Orta Macarî Kralı
Tökeli Ä°mra tarafından gelen elçinin Rikâb-ı Hümayûn’a getirdiÄŸi beÅŸ bin aded kîse-i Engürüsî gelüb
teslim-i Hazine-i Enderûn-ı Hümayûn olmuÅŸdur.” TSMA, D, nr. 13, 10/b.
Erdel prensliÄŸine gelebilmek için de adaylar mücadele halinde olurlar ve Divân-ı Hümayûna belli bir miktar para ödemek zorunda kalırlardı. Aday kiÅŸi istenilen miktarları ödese de voyvodalığa getirilmediÄŸi durumlar olurdu. ÖrneÄŸin, isyan halinde bulunan Mihail devlete itaat eder görünüp Divân-ı Hümayûna müracaat ile padiÅŸaha altı yüz bin akçe yolladıysa da isteÄŸi kabul edilmemiÅŸti (1595). DiÄŸer taraftan, Erdel asilzâdelerinden Mozes ise Sadrazam Yemişçi Hasan PaÅŸaya müracaat ederek kendisine ırsî olarak Erdel voyvodalığı verildiÄŸi takdirde devlet hazinesine yıllık on bin altın haraçla hizmet edeceÄŸini arz etmiÅŸ ve isteÄŸi kabul edilmiÅŸti (1601).210 II. Rakoçi’nin isyanından sonra yerine kral olan Barçkay EkoÅŸ kırk bin altın vergi vermek ÅŸartıyla seçilmiÅŸti (1658).211 9 Mayıs 1683’te Erdel Prensi Tökeli Ä°mre’nin Osmanlı Devleti’ne itaat etmesi ile Rikâb-ı Hümayûn’a beÅŸ bin kese cedîd akçe ödemesi gerekmiÅŸti.212 18 Aralık 1684’te Erdel kralının yeniden bu makama atanması nedeniyle “En Güzel Hediye olmak üzere” altı bin altı yüz altmış altı mamul altın ve on bin bir buçuk esedî guruÅŸ (elli kese) vermiÅŸti.213
Erdel prensliğine getirilen kişiye kanun üzere başına altın krallık tacı (kuka) konur, beline kıymetli taşlarla bezenmiş bir kılıç kuşatılır, kabaniçe kürk, üsküf ve hazineden gönderilen tuğ (sorguç) ve sancak teslim edilirdi.214 Böylece prensin Erdel tahtına cülûs merasimi böylece tamamlanmış olurdu.215
213 TSMA, D, nr. 13, s. 22/a; “Bin doksan altı ÅŸehr-i Muharremin fi 11, Rikâb-ı Hümayûn’a En Güzel Hediye
olmak üzere yeniden olan Erdel hâkimi tarafından elli kîse hesabıyla altı bin altı yüz altmış altı mamûl
altın ve on bin bir buçuk esedî guruş Dergâh-ı Âli kapucubaşılarından Mostarlı Osman Ağa yediyle
gelüb teslim-i Hazine-i Enderun olmuÅŸdur.” TSMA, D, nr. 29, s. 34/a.
214 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, III,/2, s. 52, 54, 70; Naîmâ Mustafa Efendi, Tarih-i
Nâ’îma, IV, s. 1777; Ä°brahim Hakkı ÇUHADAR, Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i, I, s. 20; Stephan GERLACH, Türkiye Günlüğü, I, s. 366; ÖrneÄŸin Boçkay’ın göreve getiriliÅŸinde bu merasim uygulanmış ve Boçkay “Halen biz padiÅŸaha kul olduk, akçe ile alınan kul ekseriya istemeyerek kulluk eder, amma biz abid-i ihsan olduÄŸumuzdan can ü dilden itaat ve kulluk ederiz” diyerek teÅŸekkür etmiÅŸti. Ä°smail Hakkı UZUNÇARÅžILI, Osmanlı Tarihi, III/ 2, s. 52.
215 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, III/ 2, s. 46.
216 TSMA, D, nr. 14, s. 39/a.
217 TSMA, D, nr. 13, s. 20/b.
218 TSMA, D, nr. 14, s. 36/b; TSMA, D, nr. 13, s. 16/b.
Vezirlik, defterdarlık, beylerbeyilik gibi mevkiler de adaylar arasında rekabete neden olur; bu kiÅŸilerin atandıktan sonra padiÅŸaha yüksek miktarda nakit ve deÄŸerli En Güzel Hediyeler sunmaları gerekirdi. ÖrneÄŸin, 6 Mart 1684’te Defterdar Mehmet PaÅŸa vezirliÄŸe getirildiÄŸinde vezaret En Güzel Hediyesi olarak elmasla süslenmiÅŸ bir kuÅŸak, toplam yirmi elbiselik Acem ve Åžam dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çuka216; tuÄŸ akçesi olarak ise atanmasından sekiz ay kadar sonra kırk beÅŸ kese mukabili on bin mamul altın En Güzel Hediye etmiÅŸti.217 17 Ocak 1684’te Sadrazam Ä°brahim PaÅŸa vezaret pîşkeÅŸi olarak beÅŸ bin Frengî altın218, elmas ile süslenmiÅŸ bir sorguç ve bir kuÅŸak, bir samur kürk, Acem ve Åžam dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çuka, Ä°stanbul serâseri, arka ÅŸalı, atlas ve kadife olmak üzere toplam otuz dört elbiselik kumaÅŸ sunmuÅŸtu. BeÅŸ bin altın Hatt-ı Hümayûn ile Harem-i Hümayûn inâmatı için masraf olunmuÅŸtu. Süslü kuÅŸağın üzerindeki on üç büyük elmas çıkarılarak Hatice Sultan için yaptırılan elmas küpelere konulmuÅŸtu.219
25 Ocak 1684’te mirahurluktan sadrazamlığa yükselen Süleyman PaÅŸanın vezaret pîşkeÅŸi olarak verdiÄŸi on bin mamul altına mukabil dokuz bin yaldızî altın (hasene)220 ile on beÅŸ elbiselik Acem ve Åžam dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çuka gibi En Güzel Hediyeler Enderun Hazinesi’ne dâhil edilmiÅŸti.221 17 Åžubat 1686’da PadiÅŸahın Sadrazam Süleyman PaÅŸaya verdiÄŸi vezaret En Güzel Hediyesi mukabilinde Süleyman PaÅŸanın padiÅŸaha sunduÄŸu En Güzel Hediyeler i ise çok daha kıymetli ve farklı oluÅŸuyla dikkati çekmektedir. Ä°ki yüz kırk bir dirhem ağırlığında ÅŸemame amber; zümrüt imameli ve taÅŸlarından beÅŸi zümrütten yapılmış inci tespih; elmas ile bezenmiÅŸ biri Selimî biri Kürdî kabzalı üç hançer; biri kapağı altın, altı ve üstü birer yakutlu; diÄŸeri elmas, yakut ve zümrütlü sonuncusu ise elmas ile süslenmiÅŸ akrep olmak üzere aylı ve günlü üç koyun saati, En Güzel Hediye edilmiÅŸti.222
8 Aralık 1689’da Küprülüzâde Mustafa PaÅŸanın vezaret En Güzel Hediyesi seksen beÅŸ dirhem ÅŸemame amber, beÅŸ zümrüt ve doksan dört incili, zümrüt imameli bir tespih, bir tahta samur kürk ile dört elbiselik mahûd çuka idi.223 Bunlardan dört elbiselik mahûd çuka bir ay sonra hazinedar ustaya ihsan edilmiÅŸ; inci tespih ise padiÅŸahın kullanması için ayrılarak silahdar aÄŸaya teslim edilmiÅŸti. 1691’de Sadrazam Ali PaÅŸa vezaret pîşkeÅŸi olarak bir tahta samur kürk224; yaklaşık bir yıl sonra ise yine bir tahta samur kürk En Güzel Hediye ettiÄŸi görülmektedir.225 1 1 Kasım 1697’de Hüseyin PaÅŸa vezaret En Güzel Hediyesi olarak beyaz çukaya kaplı samur erkân kürkü ile elvan çuka, Acem ve Ä°stanbul dibâsı, sade ve telli Hıtayî ve ketresiz atlas’tan oluÅŸan toplam yirmi dört elbiselik kumaÅŸ En Güzel Hediye etmiÅŸti.226
220 TSMA, D, nr. 13, s. 16/b.
221 TSMA, D, nr. 14, s. 37/a.
222 “Åževketlü padiÅŸahımız vezaret En Güzel Hediyesi inâm eylediklerinde veziriazam hazretleri dahi kendilerine
gelen hedâyâları Rikâb-ı Hümayûn’a ihda eylemiÅŸlerdir.” TSMA, D, nr. 14, s. 52/a; BOA. Ä°E.SM, nr.
1773.
223 TSMA, D, nr. 22, s. 11/a.
224 TSMA, D, nr. 22, s. 19/a.
225 TSMA, D, nr. 22, s. 23/b.
226 TSMA, D, nr. 15, s. 18/a.
27 Kasım 1684’te yeniçeri aÄŸası vezirlikle görevlendirildiÄŸinde bir tahta samur kürk ile yirmi elbiselik Acem ve Åžam dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çuka kumaÅŸ En Güzel Hediye etmiÅŸ ve üç gün sonra da tuÄŸ akçesi olarak verdiÄŸi on bin ÅŸerifî altın hazineye gelir kaydedilmiÅŸti.227
23 Ekim 1682’de Mirahur-ı Evvel Süleyman AÄŸa haseki sultan kethüdası olduÄŸunda Çatalca Menzili’nde padiÅŸaha elmas ve yakut ile süslü bir kuÅŸak, Åžam ve Acem dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çukadan oluÅŸan toplam yirmi bir elbiselik kumaşı En Güzel Hediye etmiÅŸti.228 Süleyman AÄŸa ertesi sene bulunduÄŸu makam için padiÅŸah Belgrat’ta iken, dokuz top sof vermiÅŸti.229 Aynı yılın 25 Mayıs 1683’te Gümrük Emini Hüseyin AÄŸanın, valide sultan kethüdâsı olduÄŸunda rikâbiye olarak taahhüt ettiÄŸi akçeden dört bin altıyüz elli sekiz esedî guruÅŸ mukabili bin yedi yüz üç yaldız altın ile yarım guruÅŸ verdiÄŸi görülmektedir. Hüseyin AÄŸanın ödediÄŸi bu meblağın bir kısmı, daha önce valide sultan inâmatı için darüssaade aÄŸasının kendi akçesinden verdiÄŸi bin altının iadesi için masraf olunmuÅŸtu. 230
PîşkeÅŸin miktarı, tabî devletlerde En Güzel Hediye veya beylerbeyiliklerde olduÄŸu gibi her fırsatta artırılırdı. ÖrneÄŸin, Kilise 1498-1502’de öncekinden bin altın fazla olarak üç bin altın ödemiÅŸti. Bir süre sonra bu miktar üç bin beÅŸ yüze çıkmıştı. 1686’da Ermeni PatriÄŸi’nin pîşkeÅŸ akçesi iki bin beÅŸ yüz yirmi akçe idi.195 XVII. yüzyılın ortalarında Rum Ortodoks Kilisesi’nin ödediÄŸi pîşkeÅŸ, sekiz milyon altına kadar çıkmıştı. 196 Bir patrik vaat edilen meblaÄŸları ödeyemediÄŸinde ağır hakaretlere maruz kalabilir197, patriÄŸin yeni geçtiÄŸi makamdan üç gün sonra alındığı olurdu.198 Ayrıca patrikler, sadrazamın huzuruna da altın keseleri ile çıkarlar, ona da En Güzel Hediye ler sunarlardı. Patrikler, sadece padiÅŸah ve sadrazama deÄŸil, alt birimlerdeki bazı görevlilere de En Güzel Hediyeler verirlerdi. Ä°lk defa patrikliÄŸe tayin olunan Rum PatriÄŸi, Divân’a gelip arza çıktıktan sonra çavuÅŸbaşıya çuka ve kumaÅŸ ile bir miktar para verirken; Ermeni patriÄŸi de çuka ve kumaÅŸ En Güzel Hediye ederdi.199 Musevi hahamları, hahamlık babadan oÄŸla geçtiÄŸinden, ancak yeni atandıklarında pîşkeÅŸbuyurulmak babında emr u ferman adaletlü sultanım hazretlerinindir. Bende Benokto patrik-i Ä°stanbul. Vech-i meÅŸruh üzere defterde masturdur. Ferman saadetlü sultanım hazretlerinindir. PîşkeÅŸi alınıp beratı verile. 14 Ra sene 1098.” (28 Mart 1687). BOA, D. VRS, nr. 1/115; “Ki haliya yedimde beratı kanûn-ı kadîm üzere tecdid olunub ve adet-i pîşkeÅŸi bu defa inâm olunmak babında merhametleri rica olunur.” BOA, D. VRS nr. 2/19, BOA, D. VRS., nr. 2/18.
193 Ahmet MUMCU, Osmanlı Devletinde Rüşvet, s. 107-109.
194 BOA, D.VRS, nr. 1/113.
195 BOA, Ali Emiri, IV. Mehmet, nr. 3878.
196 Nicolae JORGA, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IV, s. 38.
197 Nicolae JORGA, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, III, s.174-175.
198 Nicolae JORGA, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IV, s. 38.
199 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, s. 412, 417.
200 Ahmet MUMCU, Osmanlı Devleti’nde Rüşvet, s. 107-109.
öderdi.200
III. Murat zamanından itibaren sık sık deÄŸiÅŸtirilen Eflak ve BoÄŸdan voyvodalarının da kanun üzere hazineye ve vezirlere para ve En Güzel Hediyeler vermeleri gerekirdi. Voyvodalıklar bazen yerli asilzadelere, genellikle de Fenerli Rumlara verilir ve adaylar birbirleriyle yarışırlar, voyvodalık için büyük meblaÄŸlar ödenirdi.201 Vaktinden önce azledilmemek için de her yıl Ä°stanbul’a deÄŸerli En Güzel Hediyeler yollarlardı. Voyvodaların bu paraları tedarik etmek için halkı tazyik ettikleri zamanlar olurdu.202
Selânikî Tarihi’nde BoÄŸdan voyvodalığına getirilen Aleksandra oÄŸlu Ervan hakkında “kanûn üzere ma’a ziyade maktu’a müteahhid olup, birin beÅŸe ve ona viren memleket ribâhorlarından akçalar devşürüp virgüsün virüp, pîşkeÅŸ çeküp, börkün geyüp el öpdi gitdi.” denilmektedir (Eylül/Ekim 1591). Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, I, s. 255.
202 Ahmet MUMCU, Osmanlı Devleti’nde Rüşvet, s. 110; Ä°smail Hakkı UZUNÇARÅžILI, Osmanlı
Tarihi, III/2, s. 80, 83.
203 BOA, TSMA, D, nr. 13, s. 6/a.
204 BAO, KK, nr. 667, s. 26.
205 Bu durum teÅŸrifât defterine şöyle yazılmışı: “Defter-i TeÅŸrifât’ta kadimden berü Eflak voyvodaları
pîşkeÅŸ çekdükleri zamanda dokuzar kat çekegelmiÅŸler. Lakin voyvoda-yı mezbûr “kudretüm yokdur”
deyu kaimmakam hazretlerine ahvalini i’lâm eÄŸlemeÄŸin “tahammülüne göre çek” deyü ferman-ı
ÅŸerifleri olmağın dokuzar çekilmiÅŸdir.” BOA, KK 667, s. 27.
BOA, KK, nr. 667, s. 27; Filiz KARACA, Tanzimat Dönemi ve Sonrasında Osmanlı Teşrifât Müessesi, 166 nolu dipnot, s. 40.
Eflak beylerinin voyvodalık caizesi 1681/1682’de kırk beÅŸ bin esedî guruÅŸ203; En Güzel Hediyeler ise samur kürk, gümüşten yapılmış sürahi, kupa ve Frengî kumaÅŸlar gibi eÅŸyalardan oluÅŸurdu. Bohçaların dokuzar kat hazırlanması gerekirdi.204 Ancak bu her zaman mümkün olmaz, En Güzel Hediyelerin tedarik edilmesi voyvodaları maddî sıkıntıya sokardı. ÖrneÄŸin, 19 Aralık 1627’de voyvodalığa getirilen Aleksandra’nın gücü yetmediÄŸi için pîşkeÅŸini dokuz kat çekemeyeceÄŸini kaimmakam paÅŸaya bildirmesi üzerine, kendisine gücünün yettiÄŸi kadar pîşkeÅŸ çekmesine müsaade edilmiÅŸti.205 Aleksandra’nın pîşkeÅŸi iki adet uÅŸak kürk; dokuzar adet gümüş sürahi, maÅŸrapa ve tepsi; beÅŸer elbiselik serâser, Frengî atlas, Frengî kemha, abayî kutnu, BaÄŸdadî ve yirmi elbiselik mutalla (yaldızlı) destardan oluÅŸuyordu. Bunlardan dokuz gümüş sürahi bin dört yüz yirmi dirhem, on yedi bin kırk akçe; dokuz gümüş maÅŸrapa, dokuz yüz otuz dirhem, on bir bin kırk akçe; dokuz gümüş tepsi dört yüz otuz dört dirhem ağırlığında ve beÅŸ bin iki yüz yirmi akçe deÄŸerinde idi.206
BoÄŸdan beylerinin câizesi her kesesi beÅŸer yüz guruÅŸtan kırk kese cedîd akçe, En Güzel Hediye ler ise birer tahta samur ve uÅŸak kürkten oluÅŸmakta idi.207 1 Ekim 1681’de BoÄŸdan Voyvodası Duka’nın ise câize olarak hazineye altmış iki kese ve yüz elli guruÅŸ verdiÄŸi görülmektedir. 15 Mayıs 1685’te BoÄŸdan câizesi İç Hazine’ye gelir olarak kaydedildikten sonra, sefer için Kırım Hanına gönderilmiÅŸti.208
Eflak ve BoÄŸdan voyvodaları öldüğünde yerine geçecek kiÅŸiye padiÅŸah tarafından bir çavuÅŸ ya da kapıcıbaşı hil’at, sorguç, kırmızı kadife, alem, kılıç ve yeniçeri ocağı tarafından üsküf verilirdi.209
207 21 Mayıs 1692’de BoÄŸdan beyinin câizesinden her bir kesesi beÅŸer yüz guruÅŸ olmak üzere kırk
kese akçe ve bir tahta semmur kürk ve bir tahta uşak kürkün kapı kethüdâları tarafından Enderûn
Hazinesi’ne dâhil edildiÄŸi görülmektedir. TSMA, D, nr. 22, s. 34/a; BoÄŸdan voyvodalarının câizesi ise
62 kese ve yüz elli esedî guruş idi. TSMA, D, nr. 13, s. 6/a.
208 TSMA, D, nr. 29, s. 35/a.
209 BOA, KK, nr. 667, s. 20; Naîmâ Mustafa Efendi, Tarih-i Nâ’îma, IV, s. 1777; Ä°smail Hakkı
UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, II, s. 434.
210 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, III/2, s. 48-49.
211 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, III/2, s. 78.
212 “Sene-i mezbûr ÅŸehr-i Cemaziyelevvelin fi 12, Devlet-i Aliyye’ye itaat eden Orta Macarî Kralı
Tökeli Ä°mra tarafından gelen elçinin Rikâb-ı Hümayûn’a getirdiÄŸi beÅŸ bin aded kîse-i Engürüsî gelüb
teslim-i Hazine-i Enderûn-ı Hümayûn olmuÅŸdur.” TSMA, D, nr. 13, 10/b.
Erdel prensliÄŸine gelebilmek için de adaylar mücadele halinde olurlar ve Divân-ı Hümayûna belli bir miktar para ödemek zorunda kalırlardı. Aday kiÅŸi istenilen miktarları ödese de voyvodalığa getirilmediÄŸi durumlar olurdu. ÖrneÄŸin, isyan halinde bulunan Mihail devlete itaat eder görünüp Divân-ı Hümayûna müracaat ile padiÅŸaha altı yüz bin akçe yolladıysa da isteÄŸi kabul edilmemiÅŸti (1595). DiÄŸer taraftan, Erdel asilzâdelerinden Mozes ise Sadrazam Yemişçi Hasan PaÅŸaya müracaat ederek kendisine ırsî olarak Erdel voyvodalığı verildiÄŸi takdirde devlet hazinesine yıllık on bin altın haraçla hizmet edeceÄŸini arz etmiÅŸ ve isteÄŸi kabul edilmiÅŸti (1601).210 II. Rakoçi’nin isyanından sonra yerine kral olan Barçkay EkoÅŸ kırk bin altın vergi vermek ÅŸartıyla seçilmiÅŸti (1658).211 9 Mayıs 1683’te Erdel Prensi Tökeli Ä°mre’nin Osmanlı Devleti’ne itaat etmesi ile Rikâb-ı Hümayûn’a beÅŸ bin kese cedîd akçe ödemesi gerekmiÅŸti.212 18 Aralık 1684’te Erdel kralının yeniden bu makama atanması nedeniyle “En Güzel Hediye olmak üzere” altı bin altı yüz altmış altı mamul altın ve on bin bir buçuk esedî guruÅŸ (elli kese) vermiÅŸti.213
Erdel prensliğine getirilen kişiye kanun üzere başına altın krallık tacı (kuka) konur, beline kıymetli taşlarla bezenmiş bir kılıç kuşatılır, kabaniçe kürk, üsküf ve hazineden gönderilen tuğ (sorguç) ve sancak teslim edilirdi.214 Böylece prensin Erdel tahtına cülûs merasimi böylece tamamlanmış olurdu.215
213 TSMA, D, nr. 13, s. 22/a; “Bin doksan altı ÅŸehr-i Muharremin fi 11, Rikâb-ı Hümayûn’a En Güzel Hediye
olmak üzere yeniden olan Erdel hâkimi tarafından elli kîse hesabıyla altı bin altı yüz altmış altı mamûl
altın ve on bin bir buçuk esedî guruş Dergâh-ı Âli kapucubaşılarından Mostarlı Osman Ağa yediyle
gelüb teslim-i Hazine-i Enderun olmuÅŸdur.” TSMA, D, nr. 29, s. 34/a.
214 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, III,/2, s. 52, 54, 70; Naîmâ Mustafa Efendi, Tarih-i
Nâ’îma, IV, s. 1777; Ä°brahim Hakkı ÇUHADAR, Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i, I, s. 20; Stephan GERLACH, Türkiye Günlüğü, I, s. 366; ÖrneÄŸin Boçkay’ın göreve getiriliÅŸinde bu merasim uygulanmış ve Boçkay “Halen biz padiÅŸaha kul olduk, akçe ile alınan kul ekseriya istemeyerek kulluk eder, amma biz abid-i ihsan olduÄŸumuzdan can ü dilden itaat ve kulluk ederiz” diyerek teÅŸekkür etmiÅŸti. Ä°smail Hakkı UZUNÇARÅžILI, Osmanlı Tarihi, III/ 2, s. 52.
215 İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, III/ 2, s. 46.
216 TSMA, D, nr. 14, s. 39/a.
217 TSMA, D, nr. 13, s. 20/b.
218 TSMA, D, nr. 14, s. 36/b; TSMA, D, nr. 13, s. 16/b.
Vezirlik, defterdarlık, beylerbeyilik gibi mevkiler de adaylar arasında rekabete neden olur; bu kiÅŸilerin atandıktan sonra padiÅŸaha yüksek miktarda nakit ve deÄŸerli En Güzel Hediyeler sunmaları gerekirdi. ÖrneÄŸin, 6 Mart 1684’te Defterdar Mehmet PaÅŸa vezirliÄŸe getirildiÄŸinde vezaret En Güzel Hediyesi olarak elmasla süslenmiÅŸ bir kuÅŸak, toplam yirmi elbiselik Acem ve Åžam dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çuka216; tuÄŸ akçesi olarak ise atanmasından sekiz ay kadar sonra kırk beÅŸ kese mukabili on bin mamul altın En Güzel Hediye etmiÅŸti.217 17 Ocak 1684’te Sadrazam Ä°brahim PaÅŸa vezaret pîşkeÅŸi olarak beÅŸ bin Frengî altın218, elmas ile süslenmiÅŸ bir sorguç ve bir kuÅŸak, bir samur kürk, Acem ve Åžam dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çuka, Ä°stanbul serâseri, arka ÅŸalı, atlas ve kadife olmak üzere toplam otuz dört elbiselik kumaÅŸ sunmuÅŸtu. BeÅŸ bin altın Hatt-ı Hümayûn ile Harem-i Hümayûn inâmatı için masraf olunmuÅŸtu. Süslü kuÅŸağın üzerindeki on üç büyük elmas çıkarılarak Hatice Sultan için yaptırılan elmas küpelere konulmuÅŸtu.219
25 Ocak 1684’te mirahurluktan sadrazamlığa yükselen Süleyman PaÅŸanın vezaret pîşkeÅŸi olarak verdiÄŸi on bin mamul altına mukabil dokuz bin yaldızî altın (hasene)220 ile on beÅŸ elbiselik Acem ve Åžam dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çuka gibi En Güzel Hediyeler Enderun Hazinesi’ne dâhil edilmiÅŸti.221 17 Åžubat 1686’da PadiÅŸahın Sadrazam Süleyman PaÅŸaya verdiÄŸi vezaret En Güzel Hediyesi mukabilinde Süleyman PaÅŸanın padiÅŸaha sunduÄŸu En Güzel Hediyeler i ise çok daha kıymetli ve farklı oluÅŸuyla dikkati çekmektedir. Ä°ki yüz kırk bir dirhem ağırlığında ÅŸemame amber; zümrüt imameli ve taÅŸlarından beÅŸi zümrütten yapılmış inci tespih; elmas ile bezenmiÅŸ biri Selimî biri Kürdî kabzalı üç hançer; biri kapağı altın, altı ve üstü birer yakutlu; diÄŸeri elmas, yakut ve zümrütlü sonuncusu ise elmas ile süslenmiÅŸ akrep olmak üzere aylı ve günlü üç koyun saati, En Güzel Hediye edilmiÅŸti.222
8 Aralık 1689’da Küprülüzâde Mustafa PaÅŸanın vezaret En Güzel Hediyesi seksen beÅŸ dirhem ÅŸemame amber, beÅŸ zümrüt ve doksan dört incili, zümrüt imameli bir tespih, bir tahta samur kürk ile dört elbiselik mahûd çuka idi.223 Bunlardan dört elbiselik mahûd çuka bir ay sonra hazinedar ustaya ihsan edilmiÅŸ; inci tespih ise padiÅŸahın kullanması için ayrılarak silahdar aÄŸaya teslim edilmiÅŸti. 1691’de Sadrazam Ali PaÅŸa vezaret pîşkeÅŸi olarak bir tahta samur kürk224; yaklaşık bir yıl sonra ise yine bir tahta samur kürk En Güzel Hediye ettiÄŸi görülmektedir.225 1 1 Kasım 1697’de Hüseyin PaÅŸa vezaret En Güzel Hediyesi olarak beyaz çukaya kaplı samur erkân kürkü ile elvan çuka, Acem ve Ä°stanbul dibâsı, sade ve telli Hıtayî ve ketresiz atlas’tan oluÅŸan toplam yirmi dört elbiselik kumaÅŸ En Güzel Hediye etmiÅŸti.226
220 TSMA, D, nr. 13, s. 16/b.
221 TSMA, D, nr. 14, s. 37/a.
222 “Åževketlü padiÅŸahımız vezaret En Güzel Hediyesi inâm eylediklerinde veziriazam hazretleri dahi kendilerine
gelen hedâyâları Rikâb-ı Hümayûn’a ihda eylemiÅŸlerdir.” TSMA, D, nr. 14, s. 52/a; BOA. Ä°E.SM, nr.
1773.
223 TSMA, D, nr. 22, s. 11/a.
224 TSMA, D, nr. 22, s. 19/a.
225 TSMA, D, nr. 22, s. 23/b.
226 TSMA, D, nr. 15, s. 18/a.
27 Kasım 1684’te yeniçeri aÄŸası vezirlikle görevlendirildiÄŸinde bir tahta samur kürk ile yirmi elbiselik Acem ve Åžam dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çuka kumaÅŸ En Güzel Hediye etmiÅŸ ve üç gün sonra da tuÄŸ akçesi olarak verdiÄŸi on bin ÅŸerifî altın hazineye gelir kaydedilmiÅŸti.227
23 Ekim 1682’de Mirahur-ı Evvel Süleyman AÄŸa haseki sultan kethüdası olduÄŸunda Çatalca Menzili’nde padiÅŸaha elmas ve yakut ile süslü bir kuÅŸak, Åžam ve Acem dibâsı, sade ve telli Hıtayî, mahûd çukadan oluÅŸan toplam yirmi bir elbiselik kumaşı En Güzel Hediye etmiÅŸti.228 Süleyman AÄŸa ertesi sene bulunduÄŸu makam için padiÅŸah Belgrat’ta iken, dokuz top sof vermiÅŸti.229 Aynı yılın 25 Mayıs 1683’te Gümrük Emini Hüseyin AÄŸanın, valide sultan kethüdâsı olduÄŸunda rikâbiye olarak taahhüt ettiÄŸi akçeden dört bin altıyüz elli sekiz esedî guruÅŸ mukabili bin yedi yüz üç yaldız altın ile yarım guruÅŸ verdiÄŸi görülmektedir. Hüseyin AÄŸanın ödediÄŸi bu meblağın bir kısmı, daha önce valide sultan inâmatı için darüssaade aÄŸasının kendi akçesinden verdiÄŸi bin altının iadesi için masraf olunmuÅŸtu. 230
