Hediye arÅŸivleri hediyeler konusunda oldukça zengindir. Hediye konusunda kayıtların çeÅŸitliliÄŸi bu durumun önemli göstergelerinden biridir. Çalışmamızda kullanılan arÅŸivler BaÅŸbakanlık hediye ArÅŸivi ve özellikle Topkapı Sarayı ArÅŸivi’dir. Konuyla ilgili belgelere daha çok XVI. yüzyılın ortalarından itibaren rastlanmakta ve belgeler XVII. yüzyıldan itibaren yoÄŸunluk kazanmaktadır. Dolayısıyla incelenen döneme ait arÅŸiv belgesi bakımından Topkapı Sarayı ArÅŸivi’nin pek çok bilgiyi saÄŸladığını söylemek mümkündür. Çalışmada esas alınan defterler, adı geçen arÅŸivde hediye ler konusunda en teferruatlı bilgileri içeren İç Hazine defterleridir. PadiÅŸah hazinesi olan İç Hazine’ye çeÅŸitli yollarla giren eÅŸyaların kaydedildiÄŸi bu defterlere, 1680’den önceki tarihlerde rastlanmazken Ahmet TabakoÄŸlu’nun belirttiÄŸine göre 1680 yılında İç Hazine’de bir yolsuzluk görülerek 1675-80 hesapları gözden geçirilmiÅŸ ve bu arada mevcut olan nakit para, mücevherler, altın ve gümüş kaplar vb. eÅŸyaların dökümü çıkarılmış, hazineye satın alma, muhallefât, hediye, pîşkeÅŸ, vb. yoluyla giren deÄŸerli eÅŸyalar için hususî defterler tutulmaya baÅŸlanmıştır.1 Ayrıca İç Hazine’ye nakit olarak giren çıkan meblaÄŸları kaydetmek üzere, gelir için altın ve gümüş paralara göre ayrı ayrı defter ve giderler için buna denk olarak iki defter daha tutulmuÅŸ; giriÅŸ tarihiyle gelirler, bu arada pîşkeÅŸler ve çıkış tarihiyle giderler, inâmlar ve ihsanlar günü gününe tutulmaya baÅŸlanmıştır. Bu serideki kayıtlar II. Süleyman’ın tahta çıkışına kadar devam ettirilmiÅŸtir (1687). İç Hazine’nin bundan sonraki kayıt dönemlerini yansıtan belgeler 1695-1707 ile 1707-1714 arasını kapsamaktadır.
Ahmet TABAKOĞLU, Gerileme Dönemine Girerken hediye Maliyesi, İstanbul 1985, s. 37-38.
Bunlardan “D, 14” numaralı defterde, Eylül 1680 – AÄŸustos 1687’ye kadar kadar sadrazamlar, defterdar ve sadaret kaimmakamları, musahib paÅŸalar, yeniçeri aÄŸaları, valiler, Eflak ve BoÄŸdan voyvodaları, Erdel kralı, kaptan paÅŸa ve saire tarafından bayramlarda, nevruzlarda, bazı ziyafetlerde vb. hediye olarak takdim edilen eÅŸyalar ile yaptırılan veya satın alınan eÅŸya vesaire hakkında kayıtlar bulunmaktadır. Bu defterin devamı niteliÄŸinde olan ve Kasım 1687-Mayıs 1695 tarihlerini kapsayan “D, 22 numaralı defterin ise önceki deftere göre daha ayrıntılı tutulduÄŸu, dolayısıyla daha zengin içeriÄŸe sahip olduÄŸu görülmektedir. II. Süleyman ve II. Ahmet zamanında padiÅŸahlar ve hazine için satın alınan eÅŸya, Has Oda Hazinesi’nden padiÅŸah için ayrılıp alınan eÅŸya, Mısır valilerinin Cîb-i Hümayun akçeleri, valilerin ve Eflak-BoÄŸdan voyvodalarının, vüzerâ, defterdar, yeniçeri aÄŸası ve sairenin mutad hediye leri, darüssaade ve bâbüssaade aÄŸaları ile Mekke emiri, Cezayir ocağı, Fransız ve Ä°ngiliz elçilerinin hediye leri, mazul vezirlerin eÅŸyasından seçilenler, vefat eden vezir ve ricâlin muhallefâtı gibi kayıtları içermektedir. Birbirinin devamı niteliÄŸindeki defterlerin bir diÄŸeri ise “D, nr. 15” tir. Bu defter de ayrıntılı bir ÅŸekilde tutulmuÅŸ olup, hediye kalemlerinin üzerine sonradan yazılan açıklamalarla hazineden çıkış sebepleri belirtilmiÅŸtir. Kayıtların Mayıs 1695 tarihinde tutulmaya baÅŸlanmasından “D, nr. 22′ nin devamı olduÄŸu anlaşılmaktadır. Bu defterler, hediye edilen eÅŸyanın rengi, boyutu, içerdiÄŸi mücevherler, yapıldığı malzeme, kullanılan teknik, desen gibi özelliklerini vermesi; ayrıca hediye kaleminin üzerine ilgili eÅŸyanın hazinede mevcut olup olmadığı, nerelere sarf edildiÄŸi ya da hangi kiÅŸilere inâm ya da ihsan edildiÄŸi gibi bilgileri içermesi ve yer yer İç Hazine’nin alt birimleri arasındaki giriÅŸ ve çıkışları da ihtiva etmesi bakımından yegâne kaynaklardır. Ancak bu defterlere kumaÅŸ, kürk, sorguç, hançer, kılıç, kuÅŸak, saat, ayna, iskemle, kitap, küpe, bilezik, çeÅŸitli mücevherler, altın ve gümüş kaplar, amber, misk vb. eÅŸyalar gelir olarak kaydedildiÄŸi için, padiÅŸaha sunulan gulâm, cariye, çiçek ve meyve gibi hediyeler ile at ve at takımlarının kaydı bu defterlerde bulunmamaktadır.
PadiÅŸahların verdiÄŸi hediye ler ve bunlara dair masraflarla ilgili kayıtların başında ise Harc-ı Hassa ve Cîb-i Hümayun defterleri gelmektedir. “D, 13” ve “D, 29 numaralı defterler, Cîb-i Hümayun altın ve akçe irâd defterleri olup defterlerde bunların sarf edildiÄŸi yerlerle ilgili bilgiler de vardır. Bu defterlerin ilkine altın, ikincisine ise akçe gelirleri kaydedilmiÅŸtir. Bunlar mukataat, irsaliye, muhallefât, caize, tuÄŸ akçeleri, zimmet akçeleri, mahsulât, nakdî hediyeler, rikâbiye, ıydiye, Mısır valilerinin Cîb-i Hümayun akçesi ve elçilerin nakdî hediyeleri gibi gelirlerden oluÅŸmaktadır. PadiÅŸahın özel harcamalarının kaydedildiÄŸi Harc-ı Hassa defterlerinde ise kimlere hangi eÅŸyalardan ihsan edildiÄŸi tek tek ve gün gün belirtilmiÅŸtir. “D, nr. 1108”, “D nr. 1110” ve “D nr. 1057” bu tür defterlerdendir. Cîb-i Hümayun ve Harc-ı Hassa’dan yapılan masrafların gün gün kaydedildiÄŸi bu defterlerde haseki sultan ve silahdarın aylıkları, biniÅŸlerde güreÅŸen pehlivanlara, kan aldırdıklarında kadın efendilere verilen ihsanlar, arife inâmları, saray halkına mutad üzere verilen bayram inâmları, padiÅŸahın gittiÄŸi yerlerde çeÅŸitli kimselere verilen ihsanlar ve acemilik inâmları gibi bilgilere rastlamak mümkündür.
PadiÅŸahların verdiÄŸi hediye leri yansıtan, XVII. yüzyılın ortalarına ait “D, 2013” numaralı defter ise (1652/1653) çeÅŸitli zamanlarda saray halkına İç Hazineden verilmesi kanun olan inâmların sureti niteliÄŸindedir. Bâbüssaade aÄŸası, kilercibaşı, rikabdâr aÄŸa, çukadar aÄŸa, cüceler, padiÅŸah imam ve hocaları vb. görevlilere yapılan inâmlar, cülûs hediyesi olarak dağıtılan paralar, valide ve haseki sultanlara, ÅŸehzadelere ve taÅŸrada olan sultanlara Ramazan Bayramı’nda verilen nakdî hediyeler, kürk ve kaftanların kimlere ne miktarda verileceÄŸi “verilegelen inâm-ı hümâyûn suretidir’, “kanun-ı kadim üzere acemilik inamıdır’, “üslûb-ı sabık üzere” gibi ifadelerle belirtilmiÅŸtir. Bu yönüyle önemli günlerde saray halkına dağıtılması gereken hediyeleri birarada gösteren önemli bir defterdir. “D, nr. 1995” ise AÄŸustos 1648’den baÅŸlayıp Aralık 1675’e kadarki zaman aralığında, merasimler nedeniyle üst düzey devlet ricâline; padiÅŸaha pîşkeÅŸ, irsaliye, Cîb-i Hümayûn akçesi vb.
getiren görevlilere, tayinlerde, haber getirenlere, yararlık gösterenlere giydirilen hil’atlerin kaydını içermektedir.
Bir diÄŸer grupta ise Istabl-ı Amire Raht Hazinesi defterleri gelmektedir. Bayramlarda, nevruzlarda, ziyafetlerde, av seferlerinde vb. padiÅŸahlara sadrazam, valide sultan, darüssaade aÄŸası, valide sultan kethüdâsı, yeniçeri aÄŸası, gibi kiÅŸiler tarafından hediye edilen altınlı ve gümüşlü baÅŸlıklar, üzengiler, eyer örtüleri gibi süslü at takımları ile bazı silahların kaydedildiÄŸi bu defterlerin Enderun Hazinesi defterlerine göre daha erken (XVII. yüzyılın baÅŸlarından ortalarından itibaren) ve daha düzenli bir ÅŸekilde tutulduÄŸu görülmektedir. Bu defterlere, pîşkeÅŸin kimden, hangi vesileyle geldiÄŸi ve tarihi “an pîşkeÅŸ-i Ä°bÅŸir Mustafa PaÅŸa Mir-i Mirân-ı Åžam der ıyd-ı ÅŸerif el-vâkî fî 25 N sene 1059′ ÅŸeklinde belirtildikten sonra tek tek süslü eyer takımları üzerlerindeki her bir yakut ve zümrüt taÅŸ en ince ayrıntısına kadar kaydedilmiÅŸtir. Bu defterlerde de zaman zaman hediye edilmek üzere ya da bozulup yeniden yapılması gibi nedenlerle raht hazinesinden çıkarılan eÅŸyalar, hediye kalemlerinin üzerlerine düşülen notlarla açıklanmıştır. “D, nr. 135” ile baÅŸlayan ve seri halinde olan defterlerin sonuncusu “D, nr. 150” olmak üzere toplam on altı adet defterdir. Farklı numaralarla kodlanmış “D, 1114”, “D, 3472” ve “D, 9108” numaralı defterler de bu tür defterlerdendir.
Topkapı Sarayı Müzesi ArÅŸivi’nde gelen giden hediye lerle ilgili XVII. yüzyıla ve daha sonraki dönemlere ait pek çok baÅŸka defter bulunmaktadır. Bunlar çeÅŸitlilik arz etmektedir. ÖrneÄŸin, bayramlarda saray halkından kimselere aşçılara ve helvacılara verilen inâmlar, ya da ehl-i hirefin bayramlarda padiÅŸaha verdiÄŸi hediyeler ve bunların karşılığında padiÅŸahtan aldıkları hediyeler, sünnet düğünlerinde padiÅŸaha sunulan hediyeler gibi çeÅŸitlilik arz etmektedir. 1582’de ve 1675’te gerçekleÅŸtirilen ÅŸehzade sünnet düğünlerinde padiÅŸaha ve ÅŸehzadelere dört bir taraftan gelen hediyelerin listesinin yapıldığı “D, 154” ve “D, 9614” numaralı defterler ise düğün için kimlerden hangi türde hediyeler sunulduÄŸunu toplu olarak göstermesi, aralarında yaklaşık bir asırlık zaman bulunan iki sünnet düğünündeki hediyelerin durumu hakkında bilgi edinilebilmesi ve mukayese yapmaya imkân saÄŸlaması bakımından önemli iki defterdir. “D, 7857′ numaralı defter ise 1675 sünnet düğününde hediyelerin hazineye girdikten sonra sarf edildiÄŸi yerler, dolayısıyla yeniden dağıtım hakkında önemli bilgiler vermektedir.
DiÄŸer taraftan, BaÅŸbakabanlık hediye ArÅŸivi’nde BaÅŸmuhasebe Kalemi evrakı (D.BÅžM) içerisinde pîşkeÅŸlerle ilgili bazı defterlere rastlanmaktadır. Ancak sayıca fazla deÄŸildir. Buna mukabil, XVII. yüzyıldan itibaren, askerî seferlerde askerlere dağıtılan bahÅŸiÅŸler, merasimler nedeniyle çeÅŸitli kimselere giydirilen hil’atler ve verilen inâmlar için yapılan masraflar, satın alınan eÅŸyaların deÄŸeri gibi bilgilerin bulunabileceÄŸi pek çok defter mevcuttur. 1661/1162 tarihli “D.BÅžM, 221” numaralı defter pîşkeÅŸlerin padiÅŸahtan baÅŸka kimlere verildiÄŸini göstermesi bakımından farklılık göstermektedir. Zirâ bu tür belgelere incelenen dönem içerisinde, diÄŸer belgelere göre daha az rastlanmaktadır.
Merâsim sırasını, kabul günü ve saatlerini gösteren teÅŸrifât defterlerinden TeÅŸrifâtçılık Kalemi’nde tutulmuÅŸ ve Kamil Kepeci tasnifinde 665 numaralı defter, 1568-1583 tarihli ve pîşkeÅŸ çekilmek üzere Hazine-i Amire’den satın alınan kumaÅŸlar ile pîşkeÅŸ dolayısıyla hazineye giren gelirler için tutulan bir defterdir. Defter, pîşkeÅŸ çekmek için hazineye borçlananların sonradan yaptıkları ödemelere de yer vermesi bakımından kayda deÄŸerdir. Kamil Kepeci tasnifinde merasimlerle ilgisinden dolayı, Divân-ı Hümayûn’da elçilerin getirdikleri pîşkeÅŸler ve onlara giydirilen hil’atler, tevcihlerde, etek öpme merasimlerinde, bayramlarda vb. giydirilen hil’atler gibi kayıtlar yine XVII. yüzyıldan itibaren yoÄŸunlaÅŸmaktadır. 1637 tarihli “KK, 667′ ve “KK, 668” numaralı defterlerde yabancı hükümdarların elçilerinin getirdikleri pîşkeÅŸ kayıtları ile birlikte, her yıl hediye Devleti’ne belirli bir miktar vergi ödemekle yükümlü olan devletlerin elçileri vasıtasıyla gönderdikleri nakitler de yer almıştır. Aynı ÅŸekilde hediye Devleti tarafından gönderilen elçilerin götürecekleri hediye kayıtlarına da rastlanmaktadır. Ancak bunlar, düzenli olarak tutulmuÅŸ olmayıp; çeÅŸitli sebeplerle duyulan ihtiyaç üzerine yapılmış kayıtlar olması dolayısıyla azdır. Mesela XVII. yüzyılın sonlarına ait “KK, 686′ numaralı defterde Ä°ran’a ve Avusturya’ya gönderilen hediyelerin kaydına rastlanmaktadır. TeÅŸrifât merasimi kayıt defterlerinden 1644 tarihli, 345 numaralı Sadaret Defterinde de hediyelerle ilgili kayıtlar bulunmaktadır.
Maliyeden Müdevver Defterler serisi içerisinde merasimler nedeniyle satın alınan hil’atlerin pahası, giydirilen hil’atler, bazı elçilerin getirdiÄŸi hediye ler, seferlerde askerlere verilen bahÅŸiÅŸler gibi kayıtlara rastlanmaktadır. Mesela “MAD, 18493” numaralı 1698-1699 tarihli defter, “elçiler defteri” olarak isimlendirilmiÅŸtir. 1698’de Safevîlere ve Avusturya’ya gönderilen hediyeler ve elçi maiyetine verilen atlar ve çeÅŸitli eÅŸyalar, harcırahlar gibi bilgileri içermektedir. 1695 tarihli “MAD, 4174′ numaralı defter, Lipova Kalesi muharebesinde yaralananlarla, “dil” (esir) ve “kelle” (baÅŸ) getirenlerin isimleri, Halil AÄŸa tarafından dağıtılan bahÅŸiÅŸ ve inâmların cins ve miktarını içeren “bahÅŸiÅŸ ve inâm defteri’ dir.
hediye Devleti’nde önemli konumlardaki devlet ricâlinin gelir ve giderlerine ait defterlerin tutulduÄŸu bilinmektedir. PaÅŸalara gelen hediyelerin gelir ve gider olarak kaydedildiÄŸi defterlerden Topkapı Sarayı ArÅŸivi’nde 1636 tarihli “D, 525′ numaralı defterde nüfuzlu bir ÅŸahsa göçlerde gelen hediyeler ve bunların gider olarak nerelerde kullanıldığı (hediye, inâm vb.) bilgilerine ulaşılabilmektedir. “D, nr. 2014” de 1639/1640 tarihli benzer bir defterdir. BaÅŸbakanlık hediye ArÅŸivi’nde “MAD nr. 14724” ise 1640-1670 yıllarını ihtiva etmektedir. Defterde vali olduÄŸu anlaşılan bir paÅŸaya gelen eÅŸyaların türü, adedi ve gönderen ile getiren kimselerin isimleri ve bazı muhallefât ve metrûkât eÅŸyası da dâhil müfredatını ihtiva etmektedir. BaÅŸmuhasebe Kalemi evrakları içerisinde de bu tür defterlere rastlanmaktadır. “D.BÅžM 18/A” nolu defter XVI. yüzyılın ikinci çeyreÄŸine ait olup yüksek rütbeli bir paÅŸaya Musul Beylerbeyi, Tebriz Hacegânı, Trabzon müftüsü, Beyrut nazırı gibi ÅŸahıslardan gönderilip gelir olarak kaydedilen pîşkeÅŸ eÅŸyalarını ihtiva etmektedir. PîşkeÅŸler gün ve tarihin ardından “el-irâd’ ve gönderen kiÅŸi “an pîşkeÅŸ-i Müfti-i Trabzon’ gibi baÅŸlıklarla verilmiÅŸtir. Bu defterler yüksek devlet ricâline sunulan hediyelerin neler olduÄŸunun ve nasıl kullanıldığının anlaşılması bakımından önemlidir.
Gerek Topkapı Sarayı ArÅŸivi’nde gerekse BaÅŸbakanlık hediye ArÅŸivi’nde müteferrik olarak bazı belgelerden istifade edilmiÅŸtir. Bunlardan Topkapı Sarayı ArÅŸivi’nde E koduyla numaralandırılmış belgelerden “E, nr. 5242′, “E, nr. 5891”, “E, nr. 7107′, “E, nr. 7108”, “E nr. 11976/1-14” ve “E nr. 8206/1-2” yabancı hükümdar ve elçiler ile Rum PatriÄŸi, hediye Devleti’ne baÄŸlı Eflak-BoÄŸdan voyvodaları, Dubrovnik elçisi tarafından padiÅŸahlara gönderilen hediyelerin listelerini ve Erdel voyvodasının itaatini bildiren mektupları ihtiva etmektedir. Bu belgelerin bazılarında tarih olmayıp, arÅŸiv yetkililerince XVI. ve XVIII. yüzyıllara tarihlenmiÅŸtir. Tarih aralığı çok geniÅŸ olmakla birlikte, çeÅŸitli devletlerin hediye lerini birarada bulmak mümkündür.
BaÅŸbakanlık hediye ArÅŸivi’nde Ä°bnülemin (Saray Mesâlihi, HAT), Cevdet (Saray) ve Ali Emirî tasniflerinde bulunan belgelerden yararlanılmıştır. Bunlardan bazılarında Has Ahur’a pîşkeÅŸ gelen atların kaydına rastlanmaktadır. Bu belgelerde atların özellikleri, kimden, nerede ve ne zaman geldiÄŸi gibi bilgilere ulaşılabilmektedir. Atların “yağız, kır, al, alaca, doru, yorga, bargir, burnu ince, kulağı kesik, saçları kızıl, gözleri daÄŸlı, ayakları beyaz’ gibi özelliklerinin belirtildiÄŸi görülmektedir.
Bu tasnifteki belgeler çeÅŸitlilik arz etmekte olup, bunlardan Kanunî Sultan Süleyman dönemine ait, Ali Emirî tasnifi “/. Süleyman, nr. 258” de kayıtlı 1556 tarihli inâmat defteri parçası olarak adlandırılan defterde hazineye giren gelir ve yapılan harcamalar gün gün tutulmuÅŸtur. Hazine-i Amire’ye pîşkeÅŸ gelen eÅŸyalar da kayıtlıdır. Topkapı Sarayı Müzesi ArÅŸivi’nde de bu tür defterler bulunmaktadır.
Kaynak Eserler
hediye kronikleri ve vekayinâmeler, yazıldıkları dönemden önceki dönemler ve özellikle de yazıldığı dönemle ilgili olaylar hakkında ayrıntılı bilgiler içeren metinlerdir. Bunlardan Âşık Paşazâde Tarihi, Neşrî Tarihi, Oruç
Bey Tarihi ve Ruhî Tarihi gibi kroniklerde Osman Gazi’den itibaren padiÅŸahlar tarafından alınıp verilen hediyelerle ilgili kayıtlara rastlanmaktadır. Bu tür eserlerde yazarının bulunduÄŸu konum, etkilendiÄŸi çevre, eseri yazma nedeni vb. faktörler göz önünde bulundurulmalıdır. Mesela Âşık PaÅŸazâde Tarihi’nde bazı hediyelerin bir meÅŸrulaÅŸtırma aracı olarak ele alındığı görülür. Gerek bunlarda gerekse daha sonraki dönem kroniklerinde ve vekayinâmelerinde geleneksel hediyelerin alınıp verilmesiyle ilgili pek çok kayda rastlanması bakımından bu eserler, hediye konusunda zenginlik teÅŸkil eder. Bu eserlerde padiÅŸahların en çok hil’at hediye ettiÄŸi görülür. PadiÅŸahlara devlet ricâli tarafından verilen hediyeler ise genellikle “pîşkeÅŸ u hedâyâ” olarak ifade edilmektedir. Ä°ncelenen dönemin hemen öncesinde pîşkeÅŸin rüşvet ile yan yana ifade edildiÄŸi ve eleÅŸtirilere konu olduÄŸu kroniklerin başında Selanikî Mustafa Efendinin “Tarih-i Selanikî’ adlı eseri gelir. Eserde tayin pîşkeÅŸlerindeki meblaÄŸların büyüklüğü ve makamların, pîşkeÅŸi üstün gelene verilmesi gibi hususların ÅŸiddetle eleÅŸtirildiÄŸi ve bu ÅŸekilde tayin yapılan makamların çoÄŸunlukla beylerbeyliÄŸi, kadılık, eyalet defterdarlıkları ve sultan vakıfları tevliyetleri gibi vazifeler olduÄŸu görülür. Bu konuda geniÅŸ bilgi veren Selânikî görevlerin “pîşkeÅŸ ü hedâyâ vü armaÄŸan namıyla ağır bahâlu rüşvetlerle’ satıldığından, böylece mansıpların ehil olmayanlara verildiÄŸinden ÅŸikâyet etmektedir. Selanikî’nin eseri, bu yönüyle zengin bir içeriÄŸe sahiptir. XVII. yüzyıl tarihçilerinden Nâimâ ise görev tevcihlerinden para alınmasının eski devletlerde ve diÄŸer ülkelerde de görülen bir uygulama olduÄŸunu ifade etmiÅŸtir.
Ä°brahim Peçevî, Nâimâ Mustafa Efendi, Abdurrahman Abdi PaÅŸa, Topçular Kâtibi Abdülkadri Efendi, Mehmet RaÅŸit, Silahdar Fındıklılı Mehmet AÄŸa, Defterdar Sarı Mehmet PaÅŸa ve Mustafa Safî gibi yazarların eserleri incelendiÄŸinde padiÅŸaha hediye sunumunun yaygınlaÅŸtığı görülür ve pek çok örneÄŸine rastlanır. Bu eserler hediye padiÅŸahlarına yabancı ülke hükümdarları tarafından gönderilen elçiler ve hediyeler hakkında da yer yer ayrıntılı bilgiler içermektedir. PadiÅŸahların yabancı ülke hükümdarlarına gönderdiÄŸi hediyelerle ilgili olarak ise Batı’da Avusturya’ya gönderilen hediyelerle ilgili olarak Anonim hediye Tarihi’nde; DoÄŸu’da Sefevîlere gönderilen hediyelerle ilgili bilgilere ise Silahdar Fındıklılı Mehmed AÄŸanın “Silahdar Tarihi’ ve “Nusretname” adlı eserlerinde, Defterdar Sarı Mehmet PaÅŸanın “Zübde-i Vekaiyâf adlı eserinde, Nâimâ tarihinde ve Abdurrahman Abdi PaÅŸa vekayinâmesinde rastlanmaktadır. Bu tür eserlerde diÄŸer devletlere hediye gönderilmesiyle ilgili ise herhangi bir kayda rastlanamamıştır.
Hediye arÅŸivleri hediyeler konusunda oldukça zengindir. Hediye konusunda kayıtların çeÅŸitliliÄŸi bu durumun önemli göstergelerinden biridir. Çalışmamızda kullanılan arÅŸivler BaÅŸbakanlık hediye ArÅŸivi ve özellikle Topkapı Sarayı ArÅŸivi’dir. Konuyla ilgili belgelere daha çok XVI. yüzyılın ortalarından itibaren rastlanmakta ve belgeler XVII. yüzyıldan itibaren yoÄŸunluk kazanmaktadır. Dolayısıyla incelenen döneme ait arÅŸiv belgesi bakımından Topkapı Sarayı ArÅŸivi’nin pek çok bilgiyi saÄŸladığını söylemek mümkündür. Çalışmada esas alınan defterler, adı geçen arÅŸivde hediye ler konusunda en teferruatlı bilgileri içeren İç Hazine defterleridir. PadiÅŸah hazinesi olan İç Hazine’ye çeÅŸitli yollarla giren eÅŸyaların kaydedildiÄŸi bu defterlere, 1680’den önceki tarihlerde rastlanmazken Ahmet TabakoÄŸlu’nun belirttiÄŸine göre 1680 yılında İç Hazine’de bir yolsuzluk görülerek 1675-80 hesapları gözden geçirilmiÅŸ ve bu arada mevcut olan nakit para, mücevherler, altın ve gümüş kaplar vb. eÅŸyaların dökümü çıkarılmış, hazineye satın alma, muhallefât, hediye, pîşkeÅŸ, vb. yoluyla giren deÄŸerli eÅŸyalar için hususî defterler tutulmaya baÅŸlanmıştır.1 Ayrıca İç Hazine’ye nakit olarak giren çıkan meblaÄŸları kaydetmek üzere, gelir için altın ve gümüş paralara göre ayrı ayrı defter ve giderler için buna denk olarak iki defter daha tutulmuÅŸ; giriÅŸ tarihiyle gelirler, bu arada pîşkeÅŸler ve çıkış tarihiyle giderler, inâmlar ve ihsanlar günü gününe tutulmaya baÅŸlanmıştır. Bu serideki kayıtlar II. Süleyman’ın tahta çıkışına kadar devam ettirilmiÅŸtir (1687). İç Hazine’nin bundan sonraki kayıt dönemlerini yansıtan belgeler 1695-1707 ile 1707-1714 arasını kapsamaktadır.
Ahmet TABAKOĞLU, Gerileme Dönemine Girerken hediye Maliyesi, İstanbul 1985, s. 37-38.
Bunlardan “D, 14” numaralı defterde, Eylül 1680 – AÄŸustos 1687’ye kadar kadar sadrazamlar, defterdar ve sadaret kaimmakamları, musahib paÅŸalar, yeniçeri aÄŸaları, valiler, Eflak ve BoÄŸdan voyvodaları, Erdel kralı, kaptan paÅŸa ve saire tarafından bayramlarda, nevruzlarda, bazı ziyafetlerde vb. hediye olarak takdim edilen eÅŸyalar ile yaptırılan veya satın alınan eÅŸya vesaire hakkında kayıtlar bulunmaktadır. Bu defterin devamı niteliÄŸinde olan ve Kasım 1687-Mayıs 1695 tarihlerini kapsayan “D, 22 numaralı defterin ise önceki deftere göre daha ayrıntılı tutulduÄŸu, dolayısıyla daha zengin içeriÄŸe sahip olduÄŸu görülmektedir. II. Süleyman ve II. Ahmet zamanında padiÅŸahlar ve hazine için satın alınan eÅŸya, Has Oda Hazinesi’nden padiÅŸah için ayrılıp alınan eÅŸya, Mısır valilerinin Cîb-i Hümayun akçeleri, valilerin ve Eflak-BoÄŸdan voyvodalarının, vüzerâ, defterdar, yeniçeri aÄŸası ve sairenin mutad hediye leri, darüssaade ve bâbüssaade aÄŸaları ile Mekke emiri, Cezayir ocağı, Fransız ve Ä°ngiliz elçilerinin hediye leri, mazul vezirlerin eÅŸyasından seçilenler, vefat eden vezir ve ricâlin muhallefâtı gibi kayıtları içermektedir. Birbirinin devamı niteliÄŸindeki defterlerin bir diÄŸeri ise “D, nr. 15” tir. Bu defter de ayrıntılı bir ÅŸekilde tutulmuÅŸ olup, hediye kalemlerinin üzerine sonradan yazılan açıklamalarla hazineden çıkış sebepleri belirtilmiÅŸtir. Kayıtların Mayıs 1695 tarihinde tutulmaya baÅŸlanmasından “D, nr. 22′ nin devamı olduÄŸu anlaşılmaktadır. Bu defterler, hediye edilen eÅŸyanın rengi, boyutu, içerdiÄŸi mücevherler, yapıldığı malzeme, kullanılan teknik, desen gibi özelliklerini vermesi; ayrıca hediye kaleminin üzerine ilgili eÅŸyanın hazinede mevcut olup olmadığı, nerelere sarf edildiÄŸi ya da hangi kiÅŸilere inâm ya da ihsan edildiÄŸi gibi bilgileri içermesi ve yer yer İç Hazine’nin alt birimleri arasındaki giriÅŸ ve çıkışları da ihtiva etmesi bakımından yegâne kaynaklardır. Ancak bu defterlere kumaÅŸ, kürk, sorguç, hançer, kılıç, kuÅŸak, saat, ayna, iskemle, kitap, küpe, bilezik, çeÅŸitli mücevherler, altın ve gümüş kaplar, amber, misk vb. eÅŸyalar gelir olarak kaydedildiÄŸi için, padiÅŸaha sunulan gulâm, cariye, çiçek ve meyve gibi hediyeler ile at ve at takımlarının kaydı bu defterlerde bulunmamaktadır.
PadiÅŸahların verdiÄŸi hediye ler ve bunlara dair masraflarla ilgili kayıtların başında ise Harc-ı Hassa ve Cîb-i Hümayun defterleri gelmektedir. “D, 13” ve “D, 29 numaralı defterler, Cîb-i Hümayun altın ve akçe irâd defterleri olup defterlerde bunların sarf edildiÄŸi yerlerle ilgili bilgiler de vardır. Bu defterlerin ilkine altın, ikincisine ise akçe gelirleri kaydedilmiÅŸtir. Bunlar mukataat, irsaliye, muhallefât, caize, tuÄŸ akçeleri, zimmet akçeleri, mahsulât, nakdî hediyeler, rikâbiye, ıydiye, Mısır valilerinin Cîb-i Hümayun akçesi ve elçilerin nakdî hediyeleri gibi gelirlerden oluÅŸmaktadır. PadiÅŸahın özel harcamalarının kaydedildiÄŸi Harc-ı Hassa defterlerinde ise kimlere hangi eÅŸyalardan ihsan edildiÄŸi tek tek ve gün gün belirtilmiÅŸtir. “D, nr. 1108”, “D nr. 1110” ve “D nr. 1057” bu tür defterlerdendir. Cîb-i Hümayun ve Harc-ı Hassa’dan yapılan masrafların gün gün kaydedildiÄŸi bu defterlerde haseki sultan ve silahdarın aylıkları, biniÅŸlerde güreÅŸen pehlivanlara, kan aldırdıklarında kadın efendilere verilen ihsanlar, arife inâmları, saray halkına mutad üzere verilen bayram inâmları, padiÅŸahın gittiÄŸi yerlerde çeÅŸitli kimselere verilen ihsanlar ve acemilik inâmları gibi bilgilere rastlamak mümkündür.
PadiÅŸahların verdiÄŸi hediye leri yansıtan, XVII. yüzyılın ortalarına ait “D, 2013” numaralı defter ise (1652/1653) çeÅŸitli zamanlarda saray halkına İç Hazineden verilmesi kanun olan inâmların sureti niteliÄŸindedir. Bâbüssaade aÄŸası, kilercibaşı, rikabdâr aÄŸa, çukadar aÄŸa, cüceler, padiÅŸah imam ve hocaları vb. görevlilere yapılan inâmlar, cülûs hediyesi olarak dağıtılan paralar, valide ve haseki sultanlara, ÅŸehzadelere ve taÅŸrada olan sultanlara Ramazan Bayramı’nda verilen nakdî hediyeler, kürk ve kaftanların kimlere ne miktarda verileceÄŸi “verilegelen inâm-ı hümâyûn suretidir’, “kanun-ı kadim üzere acemilik inamıdır’, “üslûb-ı sabık üzere” gibi ifadelerle belirtilmiÅŸtir. Bu yönüyle önemli günlerde saray halkına dağıtılması gereken hediyeleri birarada gösteren önemli bir defterdir. “D, nr. 1995” ise AÄŸustos 1648’den baÅŸlayıp Aralık 1675’e kadarki zaman aralığında, merasimler nedeniyle üst düzey devlet ricâline; padiÅŸaha pîşkeÅŸ, irsaliye, Cîb-i Hümayûn akçesi vb.
getiren görevlilere, tayinlerde, haber getirenlere, yararlık gösterenlere giydirilen hil’atlerin kaydını içermektedir.
Bir diÄŸer grupta ise Istabl-ı Amire Raht Hazinesi defterleri gelmektedir. Bayramlarda, nevruzlarda, ziyafetlerde, av seferlerinde vb. padiÅŸahlara sadrazam, valide sultan, darüssaade aÄŸası, valide sultan kethüdâsı, yeniçeri aÄŸası, gibi kiÅŸiler tarafından hediye edilen altınlı ve gümüşlü baÅŸlıklar, üzengiler, eyer örtüleri gibi süslü at takımları ile bazı silahların kaydedildiÄŸi bu defterlerin Enderun Hazinesi defterlerine göre daha erken (XVII. yüzyılın baÅŸlarından ortalarından itibaren) ve daha düzenli bir ÅŸekilde tutulduÄŸu görülmektedir. Bu defterlere, pîşkeÅŸin kimden, hangi vesileyle geldiÄŸi ve tarihi “an pîşkeÅŸ-i Ä°bÅŸir Mustafa PaÅŸa Mir-i Mirân-ı Åžam der ıyd-ı ÅŸerif el-vâkî fî 25 N sene 1059′ ÅŸeklinde belirtildikten sonra tek tek süslü eyer takımları üzerlerindeki her bir yakut ve zümrüt taÅŸ en ince ayrıntısına kadar kaydedilmiÅŸtir. Bu defterlerde de zaman zaman hediye edilmek üzere ya da bozulup yeniden yapılması gibi nedenlerle raht hazinesinden çıkarılan eÅŸyalar, hediye kalemlerinin üzerlerine düşülen notlarla açıklanmıştır. “D, nr. 135” ile baÅŸlayan ve seri halinde olan defterlerin sonuncusu “D, nr. 150” olmak üzere toplam on altı adet defterdir. Farklı numaralarla kodlanmış “D, 1114”, “D, 3472” ve “D, 9108” numaralı defterler de bu tür defterlerdendir.
Topkapı Sarayı Müzesi ArÅŸivi’nde gelen giden hediye lerle ilgili XVII. yüzyıla ve daha sonraki dönemlere ait pek çok baÅŸka defter bulunmaktadır. Bunlar çeÅŸitlilik arz etmektedir. ÖrneÄŸin, bayramlarda saray halkından kimselere aşçılara ve helvacılara verilen inâmlar, ya da ehl-i hirefin bayramlarda padiÅŸaha verdiÄŸi hediyeler ve bunların karşılığında padiÅŸahtan aldıkları hediyeler, sünnet düğünlerinde padiÅŸaha sunulan hediyeler gibi çeÅŸitlilik arz etmektedir. 1582’de ve 1675’te gerçekleÅŸtirilen ÅŸehzade sünnet düğünlerinde padiÅŸaha ve ÅŸehzadelere dört bir taraftan gelen hediyelerin listesinin yapıldığı “D, 154” ve “D, 9614” numaralı defterler ise düğün için kimlerden hangi türde hediyeler sunulduÄŸunu toplu olarak göstermesi, aralarında yaklaşık bir asırlık zaman bulunan iki sünnet düğünündeki hediyelerin durumu hakkında bilgi edinilebilmesi ve mukayese yapmaya imkân saÄŸlaması bakımından önemli iki defterdir. “D, 7857′ numaralı defter ise 1675 sünnet düğününde hediyelerin hazineye girdikten sonra sarf edildiÄŸi yerler, dolayısıyla yeniden dağıtım hakkında önemli bilgiler vermektedir.
DiÄŸer taraftan, BaÅŸbakabanlık hediye ArÅŸivi’nde BaÅŸmuhasebe Kalemi evrakı (D.BÅžM) içerisinde pîşkeÅŸlerle ilgili bazı defterlere rastlanmaktadır. Ancak sayıca fazla deÄŸildir. Buna mukabil, XVII. yüzyıldan itibaren, askerî seferlerde askerlere dağıtılan bahÅŸiÅŸler, merasimler nedeniyle çeÅŸitli kimselere giydirilen hil’atler ve verilen inâmlar için yapılan masraflar, satın alınan eÅŸyaların deÄŸeri gibi bilgilerin bulunabileceÄŸi pek çok defter mevcuttur. 1661/1162 tarihli “D.BÅžM, 221” numaralı defter pîşkeÅŸlerin padiÅŸahtan baÅŸka kimlere verildiÄŸini göstermesi bakımından farklılık göstermektedir. Zirâ bu tür belgelere incelenen dönem içerisinde, diÄŸer belgelere göre daha az rastlanmaktadır.
Merâsim sırasını, kabul günü ve saatlerini gösteren teÅŸrifât defterlerinden TeÅŸrifâtçılık Kalemi’nde tutulmuÅŸ ve Kamil Kepeci tasnifinde 665 numaralı defter, 1568-1583 tarihli ve pîşkeÅŸ çekilmek üzere Hazine-i Amire’den satın alınan kumaÅŸlar ile pîşkeÅŸ dolayısıyla hazineye giren gelirler için tutulan bir defterdir. Defter, pîşkeÅŸ çekmek için hazineye borçlananların sonradan yaptıkları ödemelere de yer vermesi bakımından kayda deÄŸerdir. Kamil Kepeci tasnifinde merasimlerle ilgisinden dolayı, Divân-ı Hümayûn’da elçilerin getirdikleri pîşkeÅŸler ve onlara giydirilen hil’atler, tevcihlerde, etek öpme merasimlerinde, bayramlarda vb. giydirilen hil’atler gibi kayıtlar yine XVII. yüzyıldan itibaren yoÄŸunlaÅŸmaktadır. 1637 tarihli “KK, 667′ ve “KK, 668” numaralı defterlerde yabancı hükümdarların elçilerinin getirdikleri pîşkeÅŸ kayıtları ile birlikte, her yıl hediye Devleti’ne belirli bir miktar vergi ödemekle yükümlü olan devletlerin elçileri vasıtasıyla gönderdikleri nakitler de yer almıştır. Aynı ÅŸekilde hediye Devleti tarafından gönderilen elçilerin götürecekleri hediye kayıtlarına da rastlanmaktadır. Ancak bunlar, düzenli olarak tutulmuÅŸ olmayıp; çeÅŸitli sebeplerle duyulan ihtiyaç üzerine yapılmış kayıtlar olması dolayısıyla azdır. Mesela XVII. yüzyılın sonlarına ait “KK, 686′ numaralı defterde Ä°ran’a ve Avusturya’ya gönderilen hediyelerin kaydına rastlanmaktadır. TeÅŸrifât merasimi kayıt defterlerinden 1644 tarihli, 345 numaralı Sadaret Defterinde de hediyelerle ilgili kayıtlar bulunmaktadır.
Maliyeden Müdevver Defterler serisi içerisinde merasimler nedeniyle satın alınan hil’atlerin pahası, giydirilen hil’atler, bazı elçilerin getirdiÄŸi hediye ler, seferlerde askerlere verilen bahÅŸiÅŸler gibi kayıtlara rastlanmaktadır. Mesela “MAD, 18493” numaralı 1698-1699 tarihli defter, “elçiler defteri” olarak isimlendirilmiÅŸtir. 1698’de Safevîlere ve Avusturya’ya gönderilen hediyeler ve elçi maiyetine verilen atlar ve çeÅŸitli eÅŸyalar, harcırahlar gibi bilgileri içermektedir. 1695 tarihli “MAD, 4174′ numaralı defter, Lipova Kalesi muharebesinde yaralananlarla, “dil” (esir) ve “kelle” (baÅŸ) getirenlerin isimleri, Halil AÄŸa tarafından dağıtılan bahÅŸiÅŸ ve inâmların cins ve miktarını içeren “bahÅŸiÅŸ ve inâm defteri’ dir.
hediye Devleti’nde önemli konumlardaki devlet ricâlinin gelir ve giderlerine ait defterlerin tutulduÄŸu bilinmektedir. PaÅŸalara gelen hediyelerin gelir ve gider olarak kaydedildiÄŸi defterlerden Topkapı Sarayı ArÅŸivi’nde 1636 tarihli “D, 525′ numaralı defterde nüfuzlu bir ÅŸahsa göçlerde gelen hediyeler ve bunların gider olarak nerelerde kullanıldığı (hediye, inâm vb.) bilgilerine ulaşılabilmektedir. “D, nr. 2014” de 1639/1640 tarihli benzer bir defterdir. BaÅŸbakanlık hediye ArÅŸivi’nde “MAD nr. 14724” ise 1640-1670 yıllarını ihtiva etmektedir. Defterde vali olduÄŸu anlaşılan bir paÅŸaya gelen eÅŸyaların türü, adedi ve gönderen ile getiren kimselerin isimleri ve bazı muhallefât ve metrûkât eÅŸyası da dâhil müfredatını ihtiva etmektedir. BaÅŸmuhasebe Kalemi evrakları içerisinde de bu tür defterlere rastlanmaktadır. “D.BÅžM 18/A” nolu defter XVI. yüzyılın ikinci çeyreÄŸine ait olup yüksek rütbeli bir paÅŸaya Musul Beylerbeyi, Tebriz Hacegânı, Trabzon müftüsü, Beyrut nazırı gibi ÅŸahıslardan gönderilip gelir olarak kaydedilen pîşkeÅŸ eÅŸyalarını ihtiva etmektedir. PîşkeÅŸler gün ve tarihin ardından “el-irâd’ ve gönderen kiÅŸi “an pîşkeÅŸ-i Müfti-i Trabzon’ gibi baÅŸlıklarla verilmiÅŸtir. Bu defterler yüksek devlet ricâline sunulan hediyelerin neler olduÄŸunun ve nasıl kullanıldığının anlaşılması bakımından önemlidir.
Gerek Topkapı Sarayı ArÅŸivi’nde gerekse BaÅŸbakanlık hediye ArÅŸivi’nde müteferrik olarak bazı belgelerden istifade edilmiÅŸtir. Bunlardan Topkapı Sarayı ArÅŸivi’nde E koduyla numaralandırılmış belgelerden “E, nr. 5242′, “E, nr. 5891”, “E, nr. 7107′, “E, nr. 7108”, “E nr. 11976/1-14” ve “E nr. 8206/1-2” yabancı hükümdar ve elçiler ile Rum PatriÄŸi, hediye Devleti’ne baÄŸlı Eflak-BoÄŸdan voyvodaları, Dubrovnik elçisi tarafından padiÅŸahlara gönderilen hediyelerin listelerini ve Erdel voyvodasının itaatini bildiren mektupları ihtiva etmektedir. Bu belgelerin bazılarında tarih olmayıp, arÅŸiv yetkililerince XVI. ve XVIII. yüzyıllara tarihlenmiÅŸtir. Tarih aralığı çok geniÅŸ olmakla birlikte, çeÅŸitli devletlerin hediye lerini birarada bulmak mümkündür.
BaÅŸbakanlık hediye ArÅŸivi’nde Ä°bnülemin (Saray Mesâlihi, HAT), Cevdet (Saray) ve Ali Emirî tasniflerinde bulunan belgelerden yararlanılmıştır. Bunlardan bazılarında Has Ahur’a pîşkeÅŸ gelen atların kaydına rastlanmaktadır. Bu belgelerde atların özellikleri, kimden, nerede ve ne zaman geldiÄŸi gibi bilgilere ulaşılabilmektedir. Atların “yağız, kır, al, alaca, doru, yorga, bargir, burnu ince, kulağı kesik, saçları kızıl, gözleri daÄŸlı, ayakları beyaz’ gibi özelliklerinin belirtildiÄŸi görülmektedir.
Bu tasnifteki belgeler çeÅŸitlilik arz etmekte olup, bunlardan Kanunî Sultan Süleyman dönemine ait, Ali Emirî tasnifi “/. Süleyman, nr. 258” de kayıtlı 1556 tarihli inâmat defteri parçası olarak adlandırılan defterde hazineye giren gelir ve yapılan harcamalar gün gün tutulmuÅŸtur. Hazine-i Amire’ye pîşkeÅŸ gelen eÅŸyalar da kayıtlıdır. Topkapı Sarayı Müzesi ArÅŸivi’nde de bu tür defterler bulunmaktadır.
Kaynak Eserler
hediye kronikleri ve vekayinâmeler, yazıldıkları dönemden önceki dönemler ve özellikle de yazıldığı dönemle ilgili olaylar hakkında ayrıntılı bilgiler içeren metinlerdir. Bunlardan Âşık Paşazâde Tarihi, Neşrî Tarihi, Oruç
Bey Tarihi ve Ruhî Tarihi gibi kroniklerde Osman Gazi’den itibaren padiÅŸahlar tarafından alınıp verilen hediyelerle ilgili kayıtlara rastlanmaktadır. Bu tür eserlerde yazarının bulunduÄŸu konum, etkilendiÄŸi çevre, eseri yazma nedeni vb. faktörler göz önünde bulundurulmalıdır. Mesela Âşık PaÅŸazâde Tarihi’nde bazı hediyelerin bir meÅŸrulaÅŸtırma aracı olarak ele alındığı görülür. Gerek bunlarda gerekse daha sonraki dönem kroniklerinde ve vekayinâmelerinde geleneksel hediyelerin alınıp verilmesiyle ilgili pek çok kayda rastlanması bakımından bu eserler, hediye konusunda zenginlik teÅŸkil eder. Bu eserlerde padiÅŸahların en çok hil’at hediye ettiÄŸi görülür. PadiÅŸahlara devlet ricâli tarafından verilen hediyeler ise genellikle “pîşkeÅŸ u hedâyâ” olarak ifade edilmektedir. Ä°ncelenen dönemin hemen öncesinde pîşkeÅŸin rüşvet ile yan yana ifade edildiÄŸi ve eleÅŸtirilere konu olduÄŸu kroniklerin başında Selanikî Mustafa Efendinin “Tarih-i Selanikî’ adlı eseri gelir. Eserde tayin pîşkeÅŸlerindeki meblaÄŸların büyüklüğü ve makamların, pîşkeÅŸi üstün gelene verilmesi gibi hususların ÅŸiddetle eleÅŸtirildiÄŸi ve bu ÅŸekilde tayin yapılan makamların çoÄŸunlukla beylerbeyliÄŸi, kadılık, eyalet defterdarlıkları ve sultan vakıfları tevliyetleri gibi vazifeler olduÄŸu görülür. Bu konuda geniÅŸ bilgi veren Selânikî görevlerin “pîşkeÅŸ ü hedâyâ vü armaÄŸan namıyla ağır bahâlu rüşvetlerle’ satıldığından, böylece mansıpların ehil olmayanlara verildiÄŸinden ÅŸikâyet etmektedir. Selanikî’nin eseri, bu yönüyle zengin bir içeriÄŸe sahiptir. XVII. yüzyıl tarihçilerinden Nâimâ ise görev tevcihlerinden para alınmasının eski devletlerde ve diÄŸer ülkelerde de görülen bir uygulama olduÄŸunu ifade etmiÅŸtir.
Ä°brahim Peçevî, Nâimâ Mustafa Efendi, Abdurrahman Abdi PaÅŸa, Topçular Kâtibi Abdülkadri Efendi, Mehmet RaÅŸit, Silahdar Fındıklılı Mehmet AÄŸa, Defterdar Sarı Mehmet PaÅŸa ve Mustafa Safî gibi yazarların eserleri incelendiÄŸinde padiÅŸaha hediye sunumunun yaygınlaÅŸtığı görülür ve pek çok örneÄŸine rastlanır. Bu eserler hediye padiÅŸahlarına yabancı ülke hükümdarları tarafından gönderilen elçiler ve hediyeler hakkında da yer yer ayrıntılı bilgiler içermektedir. PadiÅŸahların yabancı ülke hükümdarlarına gönderdiÄŸi hediyelerle ilgili olarak ise Batı’da Avusturya’ya gönderilen hediyelerle ilgili olarak Anonim hediye Tarihi’nde; DoÄŸu’da Sefevîlere gönderilen hediyelerle ilgili bilgilere ise Silahdar Fındıklılı Mehmed AÄŸanın “Silahdar Tarihi’ ve “Nusretname” adlı eserlerinde, Defterdar Sarı Mehmet PaÅŸanın “Zübde-i Vekaiyâf adlı eserinde, Nâimâ tarihinde ve Abdurrahman Abdi PaÅŸa vekayinâmesinde rastlanmaktadır. Bu tür eserlerde diÄŸer devletlere hediye gönderilmesiyle ilgili ise herhangi bir kayda rastlanamamıştır.
