İncinin meydana gelişi hakkında, pek çok kaynakta benzeri anlatımlarla karşılaşılır.Bunlardan biri “Tuhfe-i Murâdf’de geçer: Deniz diplerinde Arastorus adlı bir deniz hayvanı yaşarmış ve hiç hareket etmezmiş. Bu hayvan Sedeften mürekkepmiş.Sedeflerinin birazına et yapışmış. Diğer kısımları köpük, su, kan gibi nesnelerden
SEDEF VE İNCİ OLUŞUMU
oluşmuş. Kış günlerinde, sabah ve gece vakitlerinde, kuzey yelleri çok estiğinde denizdalgalı olurmuş. O dalgalar birbirine çarptığında deniz suyundan latif damlalar yavaşça havaya karışırmış. Arastorus, o vakit deniz dibinden hareket edip su yüzüne çıkar,havaya karışmış latif damlaları, deniz suyuna karışmadan nasibi olduğunca kapıpyutarmış
. Sonra yine deniz dibine iner, kuytu yerlerde dururmuş. Başka vakitlerde, diğeryeller estiğinde ve hava ısısında hareket etmez, deniz yüzüne çıkmazmış. Durduğu
32
yerde, bitmiş ağaca benzermiş. Boğazında yavaş yavaş toplanan sular yoğunlaşmaya başlayınca, indiği yere Sedefini sağlamlaştırırmış. Bu toplanan sular o an sakinleşir, durduğu yere göre kat kat sertleşip, inci olurmuş ve bu yüzden inci soğan gibi kat kat olurmuş. Kat kat olmayan inci olmazmış, olursa o inci sahteymiş. Dolayısıyla Sedefin durduğu yer düz, derin ve arı olursa, Sedefi kaplayan su şeffaf ve temizse, bulanıklıklardan, pis kokulardan uzaksa, Sedefteki inci saf, şeffaf, yuvarlak ve parlak olurmuş. Ancak Sedefin durduğu yer ve su, denildiği gibi olmazsa inci bahsedildiği gibi olmazmış. Bir başka görüşe göre, çok derin olan yerlerin Sedeflerinin incisi donuk olurmuş. Çünkü güneşten ona yeteri kadar ışık erişmezmiş. Çok sığ yerlerde bulunan Sedeflerin incisi güneş ısısından sarı; derinliği ve sığlığı uygun olan yerlerin Sedeflerinin incisi ise parlak, şeffaf, temiz ve latif olurmuş63. Mahmud-ı Şirvânî, Belinas’ın bu görüşünün diğer hekimlerin görüşlerine ters düştüğünü söyler. Aristo, inci Sedefin kursağında ağaçtaki yemişe benzer, vaktinden önce alınırsa rengi, parlaklığı ve suyu olmaz, vaktinde alınırsa temiz, şeffaf, parlak, latif ve revaçta olur, vakti geçirilirse çürür, harap olur, hiç parlaklığı ve tazeliği kalmaz, der64.
Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî, Tuhfe-i Murâdî, (Hzl. Mustafa Argunşah), TDK Yay., Ankara, 1999, s. 77-101.
Şirvânî, age, s. 77-101.
Sedef, beş yaşına gelince, güneş Hamel burcunun başlarında iken sahile çıkarmış. Midyeye benzer yapısıyla kapakçığını açıp, deniz üzerine yağan yağmur damlalarını yutarmış ve denizin dibine inermiş. Sonra güneş ikizler burcunun başına geldiği zaman bir kez daha su yüzeyine gelip yüzünü güneşe doğru çevirirmiş. Güneş hangi yöne geçerse Sedef de yüzünü o tarafa döndürürmüş. Güneş batınca Sedef denizin dibine gider ve seretân burcunun başlarına kadar orada kalırmış. Daha sonra yağmur tanesi hayvana acı vermeye başlayınca Sedef bunun acısından kurtulmak için bir sıvı salgılarmış. Bir müddet sonra tekrar sıvı salgılarmış. Bu sıvılar katılaşarak birbiri üzerine yapışır ve böylece inciyi oluştururmuş. Eğer Sedef iki veya daha çok yağmur tanesi yuttuysa inciler küçük olurmuş. Ancak bu inciler değerli olmazmış. En değerlisi tek inciymiş. Bazı incilerde görülen sarılık ve bulanıklık ise Sedefin, vakti gelmeden su üzerine çıkarak mizacının bozulmasından meydana gelirmiş. Sedef, sudan yükselen buharları kendine çekerken hararet mizacına uygunsa inci “tohm-i şîrîn” ve “şeffâf”, hararet fazla gelirse bulanık ve kötü renkli, hararet düşükse “şem’i” ve “kâhî” olurmuş. Bunlar inci, Sedef karnında donmadan meydana gelirmiş65.
Felek tab’ım gibi gevher getirmez her zaman dehre
Nice yılda eder hâsıl Sedef bir dürr-i yektâyı (Nef’î/Akkuş, 1993: 136)
İncinin meydana gelişi hakkında, pek çok kaynakta benzeri anlatımlarla karşılaşılır.Bunlardan biri “Tuhfe-i Murâdf’de geçer: Deniz diplerinde Arastorus adlı bir deniz hayvanı yaşarmış ve hiç hareket etmezmiş. Bu hayvan Sedeften mürekkepmiş.Sedeflerinin birazına et yapışmış. Diğer kısımları köpük, su, kan gibi nesnelerden
SEDEF VE İNCİ OLUŞUMU
oluşmuş. Kış günlerinde, sabah ve gece vakitlerinde, kuzey yelleri çok estiğinde denizdalgalı olurmuş. O dalgalar birbirine çarptığında deniz suyundan latif damlalar yavaşça havaya karışırmış. Arastorus, o vakit deniz dibinden hareket edip su yüzüne çıkar,havaya karışmış latif damlaları, deniz suyuna karışmadan nasibi olduğunca kapıpyutarmış
. Sonra yine deniz dibine iner, kuytu yerlerde dururmuş. Başka vakitlerde, diğeryeller estiğinde ve hava ısısında hareket etmez, deniz yüzüne çıkmazmış. Durduğu
32
yerde, bitmiş ağaca benzermiş. Boğazında yavaş yavaş toplanan sular yoğunlaşmaya başlayınca, indiği yere Sedefini sağlamlaştırırmış. Bu toplanan sular o an sakinleşir, durduğu yere göre kat kat sertleşip, inci olurmuş ve bu yüzden inci soğan gibi kat kat olurmuş. Kat kat olmayan inci olmazmış, olursa o inci sahteymiş. Dolayısıyla Sedefin durduğu yer düz, derin ve arı olursa, Sedefi kaplayan su şeffaf ve temizse, bulanıklıklardan, pis kokulardan uzaksa, Sedefteki inci saf, şeffaf, yuvarlak ve parlak olurmuş. Ancak Sedefin durduğu yer ve su, denildiği gibi olmazsa inci bahsedildiği gibi olmazmış. Bir başka görüşe göre, çok derin olan yerlerin Sedeflerinin incisi donuk olurmuş. Çünkü güneşten ona yeteri kadar ışık erişmezmiş. Çok sığ yerlerde bulunan Sedeflerin incisi güneş ısısından sarı; derinliği ve sığlığı uygun olan yerlerin Sedeflerinin incisi ise parlak, şeffaf, temiz ve latif olurmuş63. Mahmud-ı Şirvânî, Belinas’ın bu görüşünün diğer hekimlerin görüşlerine ters düştüğünü söyler. Aristo, inci Sedefin kursağında ağaçtaki yemişe benzer, vaktinden önce alınırsa rengi, parlaklığı ve suyu olmaz, vaktinde alınırsa temiz, şeffaf, parlak, latif ve revaçta olur, vakti geçirilirse çürür, harap olur, hiç parlaklığı ve tazeliği kalmaz, der64.
Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî, Tuhfe-i Murâdî, (Hzl. Mustafa Argunşah), TDK Yay., Ankara, 1999, s. 77-101.
Şirvânî, age, s. 77-101.
Sedef, beş yaşına gelince, güneş Hamel burcunun başlarında iken sahile çıkarmış. Midyeye benzer yapısıyla kapakçığını açıp, deniz üzerine yağan yağmur damlalarını yutarmış ve denizin dibine inermiş. Sonra güneş ikizler burcunun başına geldiği zaman bir kez daha su yüzeyine gelip yüzünü güneşe doğru çevirirmiş. Güneş hangi yöne geçerse Sedef de yüzünü o tarafa döndürürmüş. Güneş batınca Sedef denizin dibine gider ve seretân burcunun başlarına kadar orada kalırmış. Daha sonra yağmur tanesi hayvana acı vermeye başlayınca Sedef bunun acısından kurtulmak için bir sıvı salgılarmış. Bir müddet sonra tekrar sıvı salgılarmış. Bu sıvılar katılaşarak birbiri üzerine yapışır ve böylece inciyi oluştururmuş. Eğer Sedef iki veya daha çok yağmur tanesi yuttuysa inciler küçük olurmuş. Ancak bu inciler değerli olmazmış. En değerlisi tek inciymiş. Bazı incilerde görülen sarılık ve bulanıklık ise Sedefin, vakti gelmeden su üzerine çıkarak mizacının bozulmasından meydana gelirmiş. Sedef, sudan yükselen buharları kendine çekerken hararet mizacına uygunsa inci “tohm-i şîrîn” ve “şeffâf”, hararet fazla gelirse bulanık ve kötü renkli, hararet düşükse “şem’i” ve “kâhî” olurmuş. Bunlar inci, Sedef karnında donmadan meydana gelirmiş65.
Felek tab’ım gibi gevher getirmez her zaman dehre
Nice yılda eder hâsıl Sedef bir dürr-i yektâyı (Nef’î/Akkuş, 1993: 136)
