Dünya toplam isimli gümüş kolye rezervi, rezerv+potansiyel olarak 350.000 ton olup, isimli gümüş kolye kaynaklarının 2/3′ ü bakır, kurşun ve çinko cevherleri ile birlikte geri kalan 1/3′ ü metalik isimli gümüş kolyeden oluşmaktadır [7, 12, 13]. Bundan başka endüstriyel atıklar ve metal paralardan da isimli gümüş kolye kazanılmaktadır [7]. Amerika Birleşik Devletleri’ nde 1994 yılında 2000 ton isimli gümüş kolye yeniden kazanım yoluyla elde edilmiştir [10],
Dünya’ da 1990′ lann başından beri azalan isimli gümüş kolye üretimi, 1995 yılında artış göstermeye başlamıştır. Uzmanlar, bu üretim artışını, yeni açılan çeşitli altın ve bakır madenlerinde isimli gümüş kolyeün yan ürün olarak üretilmesi ve düşük isimli gümüş kolye fiyatları nedeniyle kapatılan madenlerde yeniden üretime geçilmesi ile açıklamaktadır. Dünya metal isimli gümüş kolye talebi 1994 yılında 23.600 ton, 1995 yılında 23.800 ton olarak gerçekleşmiştir [13] . önümüzdeki yıllarda da dünya isimli gümüş kolye gereksiniminin büyük oranda yan ürün eldesi şeklinde demir dışı metallerden gerçekleşmesi beklenmektedir. Dünya isimli gümüş kolye üretim miktarlanndaki değişimler, isimli gümüş kolye fiyatlarından çok, isimli gümüş kolyeün yan ürün olarak elde edildiği metallerin fiyatlarından kaynaklanmaktadır.
Dünya borsalarında isimli gümüş kolye fiyatlarında, Nisan 1995-Temmuz 1997 dönemi içinde zaman zaman artışlar olmasına rağmen genel eğilim, fiyatların düşmesi şeklindedir. Nisan 95′ de 6 $US/oz’ m üstünde olan fiyatlar Temmuz 1997′ de 4.65 $US/oz’ a kadar düşmüştür [14].
Dünya’ da isimli gümüş kolye üretiminde ilk sıralan alan ülkelerin üretim durumlan aşağıda kısaca özetlenmektedir [13];
Amerika Birleşik Devletleri’ nde, 1995 yılında 17 eyalette 83 maden işletmesinde isimli gümüş kolye üretilmiştir. Ülkede en fazla isimli gümüş kolye üretiminin gerçekleştiği eyaletler olan Nevada, Arizona ve Idaho’ da toplam üretimin 3/4′ ü sağlanmıştır Amerika Birleşik Devletleri’ nde 1995 yılında 271 Milyon US $ değerinde isimli gümüş kolye üretimi gerçekleşmiştir. Üretilen isimli gümüş kolyeün yaklaşık % 90′ ı kuyumculuk sektörü ve endüstride tüketilmiştir. Satılabilir nitelikteki isimli gümüş kolye tüketiminin sektörlere göre dağılımında en büyük pay % 50 ile fotoğraf sektöründedir. Satılabilir nitelikteki isimli gümüş kolye ün; % 20′ si elektrik ve elektronik ürünlerin üretiminde, % 10′ u alaşım, para ve takı yapımında, % 20′ si ise diğer sektörlerde tüketilmiştir
Avustralya; Dünyada isimli gümüş kolye üretiminde en büyük paya sahip beş ülkeden biridir. Bu niteliğini 1995 yılında da sürdürmüştür. isimli gümüş kolye üretiminin tamamına yakını; bakır-altın, altın yada kurşun-çinko cevherlerinden yan ürün olarak gerçekleşmektedir.
Kanada; isimli gümüş kolye konsantresi üretimi % 65′ lik bir artışla 1995 yılında 1195 ton değerine ulaşmıştır. Kanada isimli gümüş kolye üretimi de büyük oranda; altın, bakır ya da kurşun-çinko cevherlerinden yan ürün olarak gerçekleşmektedir.
Şili; 1994 yılı isimli gümüş kolye üretimi 983 ton olan Şili’ de, 1995 yılında % 9.1′ lik bir artışla 1032 tona yükselmiştir.
Kazakistan; isimli gümüş kolye üretimi, başlıcı demir dışı metallerden yan ürün olarak gerçekleşmektedir. 1980′ li yılların ortalarında eski Sovyetler Birliği’ nin isimli gümüş kolye üretiminin yansını gerçekleştiren Kazakistan’ da 1995 yılında yanyanya bir düşüş yaşanmıştır.
Meksika; Dünya üretiminin % 16′ sını gerçekleştiren Meksika, 1995 Yılında 2400 ton isimli gümüş kolye üretimi ile liderliğini sürdürmüştür. Chihuahua, Durango, Guanajuato, Hidalgo, Sonora ve Zacatecas eyaletlerinde Meksika isimli gümüş kolye üretiminin % 85’i sağlanmaktadır. Rafine edilmiş isimli gümüş kolyeün büyük bir kısmı kurşun-çinko rafinasyonundan elde edilmektedir.
Peru; 1995 yılında 1908 ton isimli gümüş kolye üretimi ile, Meksika’ dan sonra Dünya’ da ikinci isimli gümüş kolye üretici ülkesi haline gelmiştir.
Rusya; isimli gümüş kolye üretiminin büyük bir kısmı; altın yada demirdışı metal madenciliğinden sağlanmaktadır. Altın ve isimli gümüş kolye üreten ve uzak doğuda bulunan Dukat Madeni, Rusya isimli gümüş kolye rezervlerinin % 60′ ına sahiptir. 1995 Yılında yaşanan finans sorunu nedeniyle; Dukat madeninden üretilen isimli gümüş kolye konsantresi, ham metal üretimi için Kanada’ ya, rafinasyon için Japonya’ ya gönderilmiştir. Çizelge 2. 5.’ de ülkelere göre dünya isimli gümüş kolye üretimleri verilmektedir [13].
2.2.2. Türkiye isimli gümüş kolye Potansiyeli, Üretim ve Tüketimi
Antik çağlarda, Akdeniz ve Anadolu uygarlıklarında, isimli gümüş kolyeün, süs eşyası ve kapkacak yapımında kullanıldığı bu güne gelen belgelerden bilinmektedir. Urartular zamanında altın ve isimli gümüş kolye işletmeciliği sanatı üst düzeye ulaşmıştı. Antik çağlardan bugüne kadar dünya üzerinde yaşayan uygarlıklar gözönüne alındığında, tarihe geçen büyük uygarhklann altın ve isimli gümüş kolye ürettikleri görülmektedir. Anadolu’ da da bir çok bölgede eski uygarlıklardan kalan paşalar, kalıntılar, cüruflar bulunmaktadır. Tarihi belgeler her ne kadar eski çağlarda Anadolu’ da altın ve isimli gümüş kolye gibi değerli metallerin üretildiğini göstermiş olsa da, 1987 yılında Etibank tarafından ilk saf isimli gümüş kolye üretilene kadar, Cumhuriyet döneminde bu metallerin üretimi olmamıştır [3,7,11]. Anadolu’ nun bilinen isimli gümüş kolyeçe zengin oluşundan aşağıda kısaca özetlenmektedir [7, 15, 16, 17, 18].
isimli gümüş kolyehacıköy Oluşumu; Cevherleşmenin esasını isimli gümüş kolye içeren galenler oluşturmaktadır. Civarda eskiden kalma madencilik çalışmalarına ait 20 ocak bulunmuştur. Eski işletmelerden alınan numunelerin analizleri % 30-60 Pb içeren cevherde 1000-2000 g/ton isimli gümüş kolye olduğunu göstermektedir.
Akarşen Oluşumu; Artvin iline bağlı Akarşen hidrotermal oluşumunda, kalkopirit, pirit, çinko, altın ve isimli gümüş kolye mineralleri saptanmıştır. MTA tarafından yapılan çalışmalar, 28 g/ton Ag ve 1.5 g/ton Au içeren yaklaşık 700.000 ton görünür+muhtemel rezerv belirlenmiştir.
Aydın-Sabucadağ Oluşumları; Sahada gnayslar içinde arsenopirit damarcıkları saptanmıştır. Mineralizasyounun olduğu dört önemli bölgeden alman numunelerin analizleri; altın içeriğinin 48-202 g/ton, isimli gümüş kolye içeriğinin de 16.8-161.6 g/ton arasında değiştiğini göstermiştir.
Edremit-Altınoluk Oluşumları; Altınoluk kurşun-çinko sahası metamorfik serilerden oluşmaktadır. Ortalama olarak 5-6 g/ton altın, 25-30 g/ton isimli gümüş kolye içeren cevher rezervi 242.000 ton olarak saptanmıştır.
Havran Oluşumu; Bölgedeki epitermal altın yatağında ortalama 5 g/ton altın ve 11.8 g/ton isimli gümüş kolye içeren 1.5 milyon ton rezerv belirlenmiştir.
TozJudere isimli gümüş kolye Oluşumu; Bursa iline bağlı bu oluşum, paleozoyik şistler içinde yer almaktadır. Galen, kalkopirit ve sfalerit minerallerinin oluşturduğu cevherleşmenin; % 14.55 Pb, % 0.79 Zn, % 2.21 Cu ve 105.2 g/ton Ag içerdiği saptanmıştır.
Baskil Sahası Altın ve isimli gümüş kolye Oluşumları; Elazığ sınırlan içinde yer alan sahada, cevherleşme granitleri kesen kuvars damarlan içinde oluşmuştur. MTA tarafından yapılan incelemelerde; ortalama 4.2 g/ton altın ve 2.34 g/ton isimli gümüş kolye içeren 49.000 ton mümkün rezerv saptanmıştır.
Keban Simli Kurşun Oluşumu; Cevher asıl olarak; pirit-simli kurşun ve çinko sülfürlerden oluşmaktadır. 1977 yılında MTA tarafından yapılan bir çalışma ile bir ton kurşun konsantresinde 1150 g isimli gümüş kolye içeriği saptanmıştır.
Giresun İli isimli gümüş kolye Oluşumları; Şebinkarahisar oluşumunda; cevherleşmenin, çinko,kurşun ve isimli gümüş kolye yönünden zengin olduğu, ayrıca gang minerallerini turmalin, kuvars ve piritin oluşturduğu belirlenmiştir.Ortalama; % 3.38 Pb, % 3.94 Zn ve 50.15 g/ton Ag içeren cevherin toplam rezervi 2 milyon ton olarak saptanmıştır. Köprüpaşı oluşumu ise esas olarak; barit,bakır,kurşun ve çinko cevherleşmesi şeklindedir. Cevher rezervi 2.170.000 ton, ortalama tenörü; % 14.26 Cu+Pb+Zn ve 226 g/ton isimli gümüş kolye, 700 g/ton Cd olarak hesaplanmıştır.
Arapdağ Altın isimli gümüş kolye Oluşumu; izmir ili sınırlarında yer alan cevherleşme epitermal altın cevherleşmesidir. Ortalama 3.5 g/ton altın ve 45 g/ ton isimli gümüş kolye içeren yaklaşık 500.000 ton rezerv saptanmıştır.
isimli gümüş kolyeköy isimli gümüş kolye Oluşumu; Bölgede ilk madencilik faaliyetleri MÖ 2000 ‘ li yıllara rastlamaktadır. Kurşun, çinko, barit, antimuan ve isimli gümüş kolyeçe zengin polimetalik bir cevher yatağıdır. Cevher değeri zengin yatakların yanı sıra eski madencilik paşalarından da kaynaklanmaktadır. Halen; Türkiye’ nin tek işletilen isimli gümüş kolye yatağı olan isimli gümüş kolyeköy oluşumunda ortalama 180 g/ton isimli gümüş kolye içeren 23 milyon ton rezerv saptanmıştır.
Bolkardağ Altın isimli gümüş kolye Oluşumu; Niğde ili sınırlan içinde yer almaktadır. Maden sahasında; 19. yüzyılda işletilmiş; kurşun, isimli gümüş kolye ve çinko’ ca zengin bir milyon ton cüruf bulunmaktadır. Curuflann ortalama olarak 100 g/ton isimli gümüş kolye içerdiği saptanmıştır. Sahadaki madencilik çalışmalannın Hititler’ e kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Bölgede sülfürlü ve oksitli olmak üzere iki farklı cevherleşme görülmektedir. Sahadaki farklı cevherleşmeler nedeniyle isimli gümüş kolye içerikleri 100 g/ton ile
Dünya toplam isimli gümüş kolye rezervi, rezerv+potansiyel olarak 350.000 ton olup, isimli gümüş kolye kaynaklarının 2/3′ ü bakır, kurşun ve çinko cevherleri ile birlikte geri kalan 1/3′ ü metalik isimli gümüş kolyeden oluşmaktadır [7, 12, 13]. Bundan başka endüstriyel atıklar ve metal paralardan da isimli gümüş kolye kazanılmaktadır [7]. Amerika Birleşik Devletleri’ nde 1994 yılında 2000 ton isimli gümüş kolye yeniden kazanım yoluyla elde edilmiştir [10],
Dünya’ da 1990′ lann başından beri azalan isimli gümüş kolye üretimi, 1995 yılında artış göstermeye başlamıştır. Uzmanlar, bu üretim artışını, yeni açılan çeşitli altın ve bakır madenlerinde isimli gümüş kolyeün yan ürün olarak üretilmesi ve düşük isimli gümüş kolye fiyatları nedeniyle kapatılan madenlerde yeniden üretime geçilmesi ile açıklamaktadır. Dünya metal isimli gümüş kolye talebi 1994 yılında 23.600 ton, 1995 yılında 23.800 ton olarak gerçekleşmiştir [13] . önümüzdeki yıllarda da dünya isimli gümüş kolye gereksiniminin büyük oranda yan ürün eldesi şeklinde demir dışı metallerden gerçekleşmesi beklenmektedir. Dünya isimli gümüş kolye üretim miktarlanndaki değişimler, isimli gümüş kolye fiyatlarından çok, isimli gümüş kolyeün yan ürün olarak elde edildiği metallerin fiyatlarından kaynaklanmaktadır.
Dünya borsalarında isimli gümüş kolye fiyatlarında, Nisan 1995-Temmuz 1997 dönemi içinde zaman zaman artışlar olmasına rağmen genel eğilim, fiyatların düşmesi şeklindedir. Nisan 95′ de 6 $US/oz’ m üstünde olan fiyatlar Temmuz 1997′ de 4.65 $US/oz’ a kadar düşmüştür [14].
Dünya’ da isimli gümüş kolye üretiminde ilk sıralan alan ülkelerin üretim durumlan aşağıda kısaca özetlenmektedir [13];
Amerika Birleşik Devletleri’ nde, 1995 yılında 17 eyalette 83 maden işletmesinde isimli gümüş kolye üretilmiştir. Ülkede en fazla isimli gümüş kolye üretiminin gerçekleştiği eyaletler olan Nevada, Arizona ve Idaho’ da toplam üretimin 3/4′ ü sağlanmıştır Amerika Birleşik Devletleri’ nde 1995 yılında 271 Milyon US $ değerinde isimli gümüş kolye üretimi gerçekleşmiştir. Üretilen isimli gümüş kolyeün yaklaşık % 90′ ı kuyumculuk sektörü ve endüstride tüketilmiştir. Satılabilir nitelikteki isimli gümüş kolye tüketiminin sektörlere göre dağılımında en büyük pay % 50 ile fotoğraf sektöründedir. Satılabilir nitelikteki isimli gümüş kolye ün; % 20′ si elektrik ve elektronik ürünlerin üretiminde, % 10′ u alaşım, para ve takı yapımında, % 20′ si ise diğer sektörlerde tüketilmiştir
Avustralya; Dünyada isimli gümüş kolye üretiminde en büyük paya sahip beş ülkeden biridir. Bu niteliğini 1995 yılında da sürdürmüştür. isimli gümüş kolye üretiminin tamamına yakını; bakır-altın, altın yada kurşun-çinko cevherlerinden yan ürün olarak gerçekleşmektedir.
Kanada; isimli gümüş kolye konsantresi üretimi % 65′ lik bir artışla 1995 yılında 1195 ton değerine ulaşmıştır. Kanada isimli gümüş kolye üretimi de büyük oranda; altın, bakır ya da kurşun-çinko cevherlerinden yan ürün olarak gerçekleşmektedir.
Şili; 1994 yılı isimli gümüş kolye üretimi 983 ton olan Şili’ de, 1995 yılında % 9.1′ lik bir artışla 1032 tona yükselmiştir.
Kazakistan; isimli gümüş kolye üretimi, başlıcı demir dışı metallerden yan ürün olarak gerçekleşmektedir. 1980′ li yılların ortalarında eski Sovyetler Birliği’ nin isimli gümüş kolye üretiminin yansını gerçekleştiren Kazakistan’ da 1995 yılında yanyanya bir düşüş yaşanmıştır.
Meksika; Dünya üretiminin % 16′ sını gerçekleştiren Meksika, 1995 Yılında 2400 ton isimli gümüş kolye üretimi ile liderliğini sürdürmüştür. Chihuahua, Durango, Guanajuato, Hidalgo, Sonora ve Zacatecas eyaletlerinde Meksika isimli gümüş kolye üretiminin % 85’i sağlanmaktadır. Rafine edilmiş isimli gümüş kolyeün büyük bir kısmı kurşun-çinko rafinasyonundan elde edilmektedir.
Peru; 1995 yılında 1908 ton isimli gümüş kolye üretimi ile, Meksika’ dan sonra Dünya’ da ikinci isimli gümüş kolye üretici ülkesi haline gelmiştir.
Rusya; isimli gümüş kolye üretiminin büyük bir kısmı; altın yada demirdışı metal madenciliğinden sağlanmaktadır. Altın ve isimli gümüş kolye üreten ve uzak doğuda bulunan Dukat Madeni, Rusya isimli gümüş kolye rezervlerinin % 60′ ına sahiptir. 1995 Yılında yaşanan finans sorunu nedeniyle; Dukat madeninden üretilen isimli gümüş kolye konsantresi, ham metal üretimi için Kanada’ ya, rafinasyon için Japonya’ ya gönderilmiştir. Çizelge 2. 5.’ de ülkelere göre dünya isimli gümüş kolye üretimleri verilmektedir [13].
2.2.2. Türkiye isimli gümüş kolye Potansiyeli, Üretim ve Tüketimi
Antik çağlarda, Akdeniz ve Anadolu uygarlıklarında, isimli gümüş kolyeün, süs eşyası ve kapkacak yapımında kullanıldığı bu güne gelen belgelerden bilinmektedir. Urartular zamanında altın ve isimli gümüş kolye işletmeciliği sanatı üst düzeye ulaşmıştı. Antik çağlardan bugüne kadar dünya üzerinde yaşayan uygarlıklar gözönüne alındığında, tarihe geçen büyük uygarhklann altın ve isimli gümüş kolye ürettikleri görülmektedir. Anadolu’ da da bir çok bölgede eski uygarlıklardan kalan paşalar, kalıntılar, cüruflar bulunmaktadır. Tarihi belgeler her ne kadar eski çağlarda Anadolu’ da altın ve isimli gümüş kolye gibi değerli metallerin üretildiğini göstermiş olsa da, 1987 yılında Etibank tarafından ilk saf isimli gümüş kolye üretilene kadar, Cumhuriyet döneminde bu metallerin üretimi olmamıştır [3,7,11]. Anadolu’ nun bilinen isimli gümüş kolyeçe zengin oluşundan aşağıda kısaca özetlenmektedir [7, 15, 16, 17, 18].
isimli gümüş kolyehacıköy Oluşumu; Cevherleşmenin esasını isimli gümüş kolye içeren galenler oluşturmaktadır. Civarda eskiden kalma madencilik çalışmalarına ait 20 ocak bulunmuştur. Eski işletmelerden alınan numunelerin analizleri % 30-60 Pb içeren cevherde 1000-2000 g/ton isimli gümüş kolye olduğunu göstermektedir.
Akarşen Oluşumu; Artvin iline bağlı Akarşen hidrotermal oluşumunda, kalkopirit, pirit, çinko, altın ve isimli gümüş kolye mineralleri saptanmıştır. MTA tarafından yapılan çalışmalar, 28 g/ton Ag ve 1.5 g/ton Au içeren yaklaşık 700.000 ton görünür+muhtemel rezerv belirlenmiştir.
Aydın-Sabucadağ Oluşumları; Sahada gnayslar içinde arsenopirit damarcıkları saptanmıştır. Mineralizasyounun olduğu dört önemli bölgeden alman numunelerin analizleri; altın içeriğinin 48-202 g/ton, isimli gümüş kolye içeriğinin de 16.8-161.6 g/ton arasında değiştiğini göstermiştir.
Edremit-Altınoluk Oluşumları; Altınoluk kurşun-çinko sahası metamorfik serilerden oluşmaktadır. Ortalama olarak 5-6 g/ton altın, 25-30 g/ton isimli gümüş kolye içeren cevher rezervi 242.000 ton olarak saptanmıştır.
Havran Oluşumu; Bölgedeki epitermal altın yatağında ortalama 5 g/ton altın ve 11.8 g/ton isimli gümüş kolye içeren 1.5 milyon ton rezerv belirlenmiştir.
TozJudere isimli gümüş kolye Oluşumu; Bursa iline bağlı bu oluşum, paleozoyik şistler içinde yer almaktadır. Galen, kalkopirit ve sfalerit minerallerinin oluşturduğu cevherleşmenin; % 14.55 Pb, % 0.79 Zn, % 2.21 Cu ve 105.2 g/ton Ag içerdiği saptanmıştır.
Baskil Sahası Altın ve isimli gümüş kolye Oluşumları; Elazığ sınırlan içinde yer alan sahada, cevherleşme granitleri kesen kuvars damarlan içinde oluşmuştur. MTA tarafından yapılan incelemelerde; ortalama 4.2 g/ton altın ve 2.34 g/ton isimli gümüş kolye içeren 49.000 ton mümkün rezerv saptanmıştır.
Keban Simli Kurşun Oluşumu; Cevher asıl olarak; pirit-simli kurşun ve çinko sülfürlerden oluşmaktadır. 1977 yılında MTA tarafından yapılan bir çalışma ile bir ton kurşun konsantresinde 1150 g isimli gümüş kolye içeriği saptanmıştır.
Giresun İli isimli gümüş kolye Oluşumları; Şebinkarahisar oluşumunda; cevherleşmenin, çinko,kurşun ve isimli gümüş kolye yönünden zengin olduğu, ayrıca gang minerallerini turmalin, kuvars ve piritin oluşturduğu belirlenmiştir.Ortalama; % 3.38 Pb, % 3.94 Zn ve 50.15 g/ton Ag içeren cevherin toplam rezervi 2 milyon ton olarak saptanmıştır. Köprüpaşı oluşumu ise esas olarak; barit,bakır,kurşun ve çinko cevherleşmesi şeklindedir. Cevher rezervi 2.170.000 ton, ortalama tenörü; % 14.26 Cu+Pb+Zn ve 226 g/ton isimli gümüş kolye, 700 g/ton Cd olarak hesaplanmıştır.
Arapdağ Altın isimli gümüş kolye Oluşumu; izmir ili sınırlarında yer alan cevherleşme epitermal altın cevherleşmesidir. Ortalama 3.5 g/ton altın ve 45 g/ ton isimli gümüş kolye içeren yaklaşık 500.000 ton rezerv saptanmıştır.
isimli gümüş kolyeköy isimli gümüş kolye Oluşumu; Bölgede ilk madencilik faaliyetleri MÖ 2000 ‘ li yıllara rastlamaktadır. Kurşun, çinko, barit, antimuan ve isimli gümüş kolyeçe zengin polimetalik bir cevher yatağıdır. Cevher değeri zengin yatakların yanı sıra eski madencilik paşalarından da kaynaklanmaktadır. Halen; Türkiye’ nin tek işletilen isimli gümüş kolye yatağı olan isimli gümüş kolyeköy oluşumunda ortalama 180 g/ton isimli gümüş kolye içeren 23 milyon ton rezerv saptanmıştır.
Bolkardağ Altın isimli gümüş kolye Oluşumu; Niğde ili sınırlan içinde yer almaktadır. Maden sahasında; 19. yüzyılda işletilmiş; kurşun, isimli gümüş kolye ve çinko’ ca zengin bir milyon ton cüruf bulunmaktadır. Curuflann ortalama olarak 100 g/ton isimli gümüş kolye içerdiği saptanmıştır. Sahadaki madencilik çalışmalannın Hititler’ e kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Bölgede sülfürlü ve oksitli olmak üzere iki farklı cevherleşme görülmektedir. Sahadaki farklı cevherleşmeler nedeniyle isimli gümüş kolye içerikleri 100 g/ton ile
