Yapılan SEM (Taramalı Elektron Mikroskopu) incelemelerinden, Kırmızı Akik Taşıların opak kısımlarının kuvars taneleri veya kristallerinden, transparan kısımlarının ise çok küçük silisleşmiş liflerden ibaret olduğu anlaşılmıştır (Şekil 3-23). Bu veriler makro örneklerdeki zonlanmayı ve zonlanmayı belirleyen faktörleri açıklar niteliktedir. Ayrıca opal olarak tespit edilen örneklerin SEM görüntülerinde bilinen opal dokularıyla benzerlikler gösterdiğinden genel düşünceyi destekleyen veriler sunmuştur.
Şekil 3-23. Kırmızı Akik Taşılardaki iki ayrı zonu temsil eden SEM görüntüleri (A) opak zonda kuvars taneleri mevcuttur (X1500 büyütme,) (B) transparan zonda ise lifsi doku oluşmuştur (X20 000 büyütme).
3.1.4. Silisin Kaynağı ve Dendritli Kırmızı Akik Taşıların Oluşum Mekanizması 3.1.4.1. Silisin Ortamda Zenginleşmesi
3.1.4.2. Dendritli Kırmızı Akik Taşıların Oluşum Mekanizması
Dendritli Kırmızı Akik Taşıların oluşum evrimini 2 ayrı evrede inceleyebiliriz:
> Birinci evre; Yumrulu manyezitlerin karasal çökeller içine taşınması sepiolite dönüşümü.
> İkinci evre; Karasal Çökeller içindeki kısmen sepiolite dönüşmüş manyezitlerin silisle ornatılması
3.1.4.2.1. Birinci Evre
Tektonik hareketler sonucunda ofiyolitlerin derinliklerindeki çatlaklardan geçen CO2’li termal suların etkisi ile derinden yüzeye doÄŸru sırası ile damar, aÄŸsı, yumrulu tipte (kriptokristalin) manyezit yatakları oluÅŸmuÅŸtur.
Bazen ortamda yeterli miktarda CO2 yoktur veya manyezit oluşumundan sonra azalmıştır. Ortamın pH değeri değişmiştir. Böyle bir ortama, kolloidal hidrate magnezyum silikatler hakimdir. Yani konsantrasyona ve pH değerine göre, 2 MgO.3SiO2.2H2O (sepiolit) oluşur
(Åžekil 3-25).
3.1.4.2.2. Ä°kinci Evre
Sepiolitlerin oluÅŸumundan sonraki jeolojik evrelerde bölgede yoÄŸun bir hidrotermal dolaşım gerçekleÅŸmiÅŸtir. Silisli çözeltiler, karasal çökeller içine yerleÅŸmiÅŸ sepiyolitleri ornatarak Mg’un yerini almıştır. Bu kanıyı destekleyen veriler ve gözlemler ÅŸu ÅŸekildedir;
Akik Taşı Nasıl Anlaşılır
Arazi Gözlemleri;
> Çalışma alanında yapılan arazi gözlemlerinde dendritli Kırmızı Akik Taşıların yumrulu yapısı, yumrulu sepiyolitlere oldukça benzemektedir. Bu benzerlik ornatılma düşüncesini destekler niteliktedir. Dendritik Kırmızı Akik Taşıların fiziksel özellikleri (rengi ve yumrulu yapısı) bu Kırmızı Akik Taşıların muhtemelen yumrulu manyezit veya yumrulu sepiolitin silisle ornatıldığı düşüncesine neden olmuştur (Şekil 3-26).
> Çakıltaşı formasyonu, stratigrafik olarak ofiyolitlerin üzerine uyumsuz olarak bulunur. Ofiyolitlerin üzerinde bulunan bu formasyonda, çakıltaşlarından daha yaşlı birçok birimin parçaları bulundurmaktadır. Yaygın olarak serpantinite ait çakıl ve bloklar izlenirken, manyezit yumru ve çakılları tespit edilememiştir. Manyezit açısından oldukça zengin temel kayası olan serpantinite ait yumru ve çakıllarla birlikte manyezit yumrularının izlenmeme nedeni olarak sepiyolitleşme ve sonrası silisle ornatılma açıklamasını verebiliriz (Şekil 3-25,26).
Åž ekil 3-25. Yumrusal manyezitlerin çökelimi, sepiolitleÅŸme ve sepiolitlerin ornatılmasını gösteren ÅŸematik kesit. (A); Serpantinlerde CO2’li sular ile manyezit oluÅŸumu ve yumrusal manyezitlerin yakınlardaki karasal çökeller içine yerleÅŸmesi ve sepiolitleÅŸme süreci. (B); Karasal çökellerde sepiolitleÅŸen manyezitlerin silisli çözeltilerle ornatılması.
Dünyadaki tüm Kırmızı Akik Taşıların 100-200 0C sıcaklık aralığında oluÅŸtukları bilinmektedir ( Landmesser,1992). 100 0C’nin altındaki deÄŸerlerde, amorf yapılı opal, 2000C’nin üzerinde ise Kırmızı Akik Taşıların merkezi boÅŸluÄŸunda da bulunan kuvars kristalleÅŸmektedir. Landmesser (1992) silis ile ornatma için gerekli silisik asit konsantrasyonun 2000C’nin üzerinde kaybolduÄŸunu ve bunun yerine hızlı bir ÅŸekilde kristalin kuvarsın oluÅŸtuÄŸunu belirtmektedir. Ayrıca Kırmızı Akik Taşı oluÅŸumu için sıcaklıkla orantılı olarak yüzey koÅŸullarına yakın bir basınç deÄŸeri düşünülmekle birlikte, tüm dünyadak örneklerde olduÄŸu gibi, Dereyalak Kırmızı Akik Taşıları için de kesin basınç deÄŸerleri vermek mümkün deÄŸildir. Bu bilgiler ışığında, Dereyalak dendritli Kırmızı Akik Taşılarında kristalin kuvars aÅŸamasına ancak yumrusal, yada katmansı Kırmızı Akik Taşı yığışımlarının (sıcaklık göreceli olarak yüksek derecelere çıktığı ve uzun süre korunduÄŸu) orta kısımlarından, oluÅŸum koÅŸulları olarak da 100-2000C sıcaklık ve düşük basınç deÄŸerlerinde olduÄŸunu ifade edebiliriz.
DiÄŸer taraftan, yüzey koÅŸullarına yakın deÄŸerlerdeki mineral oluÅŸumları, öncelikle uygun pH deÄŸerlerindeki çözeltilere baÄŸlı geliÅŸmektedir. Kırmızı Akik Taşı oluÅŸumunda genelde 9’un altında pH deÄŸerleri geçerlidir. Çünki pH’ın 9 ve daha yüksek deÄŸerlerinde bu kez silisik asit duraylıdır. Buna göre, Dereyalak dendritli Kırmızı Akik Taşıının aşırı doygun silis çözeltisinde, 7-9 arasındaki pH deÄŸerlerinde oluÅŸtukları ileri sürülebilir.
Yapılan SEM (Taramalı Elektron Mikroskopu) incelemelerinden, Kırmızı Akik Taşıların opak kısımlarının kuvars taneleri veya kristallerinden, transparan kısımlarının ise çok küçük silisleşmiş liflerden ibaret olduğu anlaşılmıştır (Şekil 3-23). Bu veriler makro örneklerdeki zonlanmayı ve zonlanmayı belirleyen faktörleri açıklar niteliktedir. Ayrıca opal olarak tespit edilen örneklerin SEM görüntülerinde bilinen opal dokularıyla benzerlikler gösterdiğinden genel düşünceyi destekleyen veriler sunmuştur.
Şekil 3-23. Kırmızı Akik Taşılardaki iki ayrı zonu temsil eden SEM görüntüleri (A) opak zonda kuvars taneleri mevcuttur (X1500 büyütme,) (B) transparan zonda ise lifsi doku oluşmuştur (X20 000 büyütme).
3.1.4. Silisin Kaynağı ve Dendritli Kırmızı Akik Taşıların Oluşum Mekanizması 3.1.4.1. Silisin Ortamda Zenginleşmesi
3.1.4.2. Dendritli Kırmızı Akik Taşıların Oluşum Mekanizması
Dendritli Kırmızı Akik Taşıların oluşum evrimini 2 ayrı evrede inceleyebiliriz:
> Birinci evre; Yumrulu manyezitlerin karasal çökeller içine taşınması sepiolite dönüşümü.
> İkinci evre; Karasal Çökeller içindeki kısmen sepiolite dönüşmüş manyezitlerin silisle ornatılması
3.1.4.2.1. Birinci Evre
Tektonik hareketler sonucunda ofiyolitlerin derinliklerindeki çatlaklardan geçen CO2’li termal suların etkisi ile derinden yüzeye doÄŸru sırası ile damar, aÄŸsı, yumrulu tipte (kriptokristalin) manyezit yatakları oluÅŸmuÅŸtur.
Bazen ortamda yeterli miktarda CO2 yoktur veya manyezit oluşumundan sonra azalmıştır. Ortamın pH değeri değişmiştir. Böyle bir ortama, kolloidal hidrate magnezyum silikatler hakimdir. Yani konsantrasyona ve pH değerine göre, 2 MgO.3SiO2.2H2O (sepiolit) oluşur
(Åžekil 3-25).
3.1.4.2.2. Ä°kinci Evre
Sepiolitlerin oluÅŸumundan sonraki jeolojik evrelerde bölgede yoÄŸun bir hidrotermal dolaşım gerçekleÅŸmiÅŸtir. Silisli çözeltiler, karasal çökeller içine yerleÅŸmiÅŸ sepiyolitleri ornatarak Mg’un yerini almıştır. Bu kanıyı destekleyen veriler ve gözlemler ÅŸu ÅŸekildedir;
Akik Taşı Nasıl Anlaşılır
Arazi Gözlemleri;
> Çalışma alanında yapılan arazi gözlemlerinde dendritli Kırmızı Akik Taşıların yumrulu yapısı, yumrulu sepiyolitlere oldukça benzemektedir. Bu benzerlik ornatılma düşüncesini destekler niteliktedir. Dendritik Kırmızı Akik Taşıların fiziksel özellikleri (rengi ve yumrulu yapısı) bu Kırmızı Akik Taşıların muhtemelen yumrulu manyezit veya yumrulu sepiolitin silisle ornatıldığı düşüncesine neden olmuştur (Şekil 3-26).
> Çakıltaşı formasyonu, stratigrafik olarak ofiyolitlerin üzerine uyumsuz olarak bulunur. Ofiyolitlerin üzerinde bulunan bu formasyonda, çakıltaşlarından daha yaşlı birçok birimin parçaları bulundurmaktadır. Yaygın olarak serpantinite ait çakıl ve bloklar izlenirken, manyezit yumru ve çakılları tespit edilememiştir. Manyezit açısından oldukça zengin temel kayası olan serpantinite ait yumru ve çakıllarla birlikte manyezit yumrularının izlenmeme nedeni olarak sepiyolitleşme ve sonrası silisle ornatılma açıklamasını verebiliriz (Şekil 3-25,26).
Åž ekil 3-25. Yumrusal manyezitlerin çökelimi, sepiolitleÅŸme ve sepiolitlerin ornatılmasını gösteren ÅŸematik kesit. (A); Serpantinlerde CO2’li sular ile manyezit oluÅŸumu ve yumrusal manyezitlerin yakınlardaki karasal çökeller içine yerleÅŸmesi ve sepiolitleÅŸme süreci. (B); Karasal çökellerde sepiolitleÅŸen manyezitlerin silisli çözeltilerle ornatılması.
Dünyadaki tüm Kırmızı Akik Taşıların 100-200 0C sıcaklık aralığında oluÅŸtukları bilinmektedir ( Landmesser,1992). 100 0C’nin altındaki deÄŸerlerde, amorf yapılı opal, 2000C’nin üzerinde ise Kırmızı Akik Taşıların merkezi boÅŸluÄŸunda da bulunan kuvars kristalleÅŸmektedir. Landmesser (1992) silis ile ornatma için gerekli silisik asit konsantrasyonun 2000C’nin üzerinde kaybolduÄŸunu ve bunun yerine hızlı bir ÅŸekilde kristalin kuvarsın oluÅŸtuÄŸunu belirtmektedir. Ayrıca Kırmızı Akik Taşı oluÅŸumu için sıcaklıkla orantılı olarak yüzey koÅŸullarına yakın bir basınç deÄŸeri düşünülmekle birlikte, tüm dünyadak örneklerde olduÄŸu gibi, Dereyalak Kırmızı Akik Taşıları için de kesin basınç deÄŸerleri vermek mümkün deÄŸildir. Bu bilgiler ışığında, Dereyalak dendritli Kırmızı Akik Taşılarında kristalin kuvars aÅŸamasına ancak yumrusal, yada katmansı Kırmızı Akik Taşı yığışımlarının (sıcaklık göreceli olarak yüksek derecelere çıktığı ve uzun süre korunduÄŸu) orta kısımlarından, oluÅŸum koÅŸulları olarak da 100-2000C sıcaklık ve düşük basınç deÄŸerlerinde olduÄŸunu ifade edebiliriz.
DiÄŸer taraftan, yüzey koÅŸullarına yakın deÄŸerlerdeki mineral oluÅŸumları, öncelikle uygun pH deÄŸerlerindeki çözeltilere baÄŸlı geliÅŸmektedir. Kırmızı Akik Taşı oluÅŸumunda genelde 9’un altında pH deÄŸerleri geçerlidir. Çünki pH’ın 9 ve daha yüksek deÄŸerlerinde bu kez silisik asit duraylıdır. Buna göre, Dereyalak dendritli Kırmızı Akik Taşıının aşırı doygun silis çözeltisinde, 7-9 arasındaki pH deÄŸerlerinde oluÅŸtukları ileri sürülebilir.
