Yapılan SEM (Taramalı Elektron Mikroskopu) incelemelerinden, Kırmızı Akik Taşıların opak kısımlarının kuvars taneleri veya kristallerinden, transparan kısımlarının ise çok küçük silisleşmiş liflerden ibaret olduğu anlaşılmıştır (Şekil 3-23). Bu veriler makro örneklerdeki zonlanmayı ve zonlanmayı belirleyen faktörleri açıklar niteliktedir. Ayrıca opal olarak tespit edilen örneklerin SEM görüntülerinde bilinen opal dokularıyla benzerlikler gösterdiğinden genel düşünceyi destekleyen veriler sunmuştur.
Şekil 3-23. Kırmızı Akik Taşılardaki iki ayrı zonu temsil eden SEM görüntüleri (A) opak zonda kuvars taneleri mevcuttur (X1500 büyütme,) (B) transparan zonda ise lifsi doku oluşmuştur (X20 000 büyütme).
3.1.4. Silisin Kaynağı ve Dendritli Kırmızı Akik Taşıların Oluşum Mekanizması 3.1.4.1. Silisin Ortamda Zenginleşmesi
3.1.4.2. Dendritli Kırmızı Akik Taşıların Oluşum Mekanizması
Dendritli Kırmızı Akik Taşıların oluşum evrimini 2 ayrı evrede inceleyebiliriz:
> Birinci evre; Yumrulu manyezitlerin karasal çökeller içine taşınması sepiolite dönüşümü.
> İkinci evre; Karasal Çökeller içindeki kısmen sepiolite dönüşmüş manyezitlerin silisle ornatılması
3.1.4.2.1. Birinci Evre
Tektonik hareketler sonucunda ofiyolitlerin derinliklerindeki çatlaklardan geçen CO2’li termal suların etkisi ile derinden yüzeye doğru sırası ile damar, ağsı, yumrulu tipte (kriptokristalin) manyezit yatakları oluşmuştur.
Bazen ortamda yeterli miktarda CO2 yoktur veya manyezit oluşumundan sonra azalmıştır. Ortamın pH değeri değişmiştir. Böyle bir ortama, kolloidal hidrate magnezyum silikatler hakimdir. Yani konsantrasyona ve pH değerine göre, 2 MgO.3SiO2.2H2O (sepiolit) oluşur
(Şekil 3-25).
3.1.4.2.2. İkinci Evre
Sepiolitlerin oluşumundan sonraki jeolojik evrelerde bölgede yoğun bir hidrotermal dolaşım gerçekleşmiştir. Silisli çözeltiler, karasal çökeller içine yerleşmiş sepiyolitleri ornatarak Mg’un yerini almıştır. Bu kanıyı destekleyen veriler ve gözlemler şu şekildedir;
Akik Taşı Nasıl Anlaşılır
Arazi Gözlemleri;
> Çalışma alanında yapılan arazi gözlemlerinde dendritli Kırmızı Akik Taşıların yumrulu yapısı, yumrulu sepiyolitlere oldukça benzemektedir. Bu benzerlik ornatılma düşüncesini destekler niteliktedir. Dendritik Kırmızı Akik Taşıların fiziksel özellikleri (rengi ve yumrulu yapısı) bu Kırmızı Akik Taşıların muhtemelen yumrulu manyezit veya yumrulu sepiolitin silisle ornatıldığı düşüncesine neden olmuştur (Şekil 3-26).
> Çakıltaşı formasyonu, stratigrafik olarak ofiyolitlerin üzerine uyumsuz olarak bulunur. Ofiyolitlerin üzerinde bulunan bu formasyonda, çakıltaşlarından daha yaşlı birçok birimin parçaları bulundurmaktadır. Yaygın olarak serpantinite ait çakıl ve bloklar izlenirken, manyezit yumru ve çakılları tespit edilememiştir. Manyezit açısından oldukça zengin temel kayası olan serpantinite ait yumru ve çakıllarla birlikte manyezit yumrularının izlenmeme nedeni olarak sepiyolitleşme ve sonrası silisle ornatılma açıklamasını verebiliriz (Şekil 3-25,26).
Ş ekil 3-25. Yumrusal manyezitlerin çökelimi, sepiolitleşme ve sepiolitlerin ornatılmasını gösteren şematik kesit. (A); Serpantinlerde CO2’li sular ile manyezit oluşumu ve yumrusal manyezitlerin yakınlardaki karasal çökeller içine yerleşmesi ve sepiolitleşme süreci. (B); Karasal çökellerde sepiolitleşen manyezitlerin silisli çözeltilerle ornatılması.
Dünyadaki tüm Kırmızı Akik Taşıların 100-200 0C sıcaklık aralığında oluştukları bilinmektedir ( Landmesser,1992). 100 0C’nin altındaki değerlerde, amorf yapılı opal, 2000C’nin üzerinde ise Kırmızı Akik Taşıların merkezi boşluğunda da bulunan kuvars kristalleşmektedir. Landmesser (1992) silis ile ornatma için gerekli silisik asit konsantrasyonun 2000C’nin üzerinde kaybolduğunu ve bunun yerine hızlı bir şekilde kristalin kuvarsın oluştuğunu belirtmektedir. Ayrıca Kırmızı Akik Taşı oluşumu için sıcaklıkla orantılı olarak yüzey koşullarına yakın bir basınç değeri düşünülmekle birlikte, tüm dünyadak örneklerde olduğu gibi, Dereyalak Kırmızı Akik Taşıları için de kesin basınç değerleri vermek mümkün değildir. Bu bilgiler ışığında, Dereyalak dendritli Kırmızı Akik Taşılarında kristalin kuvars aşamasına ancak yumrusal, yada katmansı Kırmızı Akik Taşı yığışımlarının (sıcaklık göreceli olarak yüksek derecelere çıktığı ve uzun süre korunduğu) orta kısımlarından, oluşum koşulları olarak da 100-2000C sıcaklık ve düşük basınç değerlerinde olduğunu ifade edebiliriz.
Diğer taraftan, yüzey koşullarına yakın değerlerdeki mineral oluşumları, öncelikle uygun pH değerlerindeki çözeltilere bağlı gelişmektedir. Kırmızı Akik Taşı oluşumunda genelde 9’un altında pH değerleri geçerlidir. Çünki pH’ın 9 ve daha yüksek değerlerinde bu kez silisik asit duraylıdır. Buna göre, Dereyalak dendritli Kırmızı Akik Taşıının aşırı doygun silis çözeltisinde, 7-9 arasındaki pH değerlerinde oluştukları ileri sürülebilir.
Yapılan SEM (Taramalı Elektron Mikroskopu) incelemelerinden, Kırmızı Akik Taşıların opak kısımlarının kuvars taneleri veya kristallerinden, transparan kısımlarının ise çok küçük silisleşmiş liflerden ibaret olduğu anlaşılmıştır (Şekil 3-23). Bu veriler makro örneklerdeki zonlanmayı ve zonlanmayı belirleyen faktörleri açıklar niteliktedir. Ayrıca opal olarak tespit edilen örneklerin SEM görüntülerinde bilinen opal dokularıyla benzerlikler gösterdiğinden genel düşünceyi destekleyen veriler sunmuştur.
Şekil 3-23. Kırmızı Akik Taşılardaki iki ayrı zonu temsil eden SEM görüntüleri (A) opak zonda kuvars taneleri mevcuttur (X1500 büyütme,) (B) transparan zonda ise lifsi doku oluşmuştur (X20 000 büyütme).
3.1.4. Silisin Kaynağı ve Dendritli Kırmızı Akik Taşıların Oluşum Mekanizması 3.1.4.1. Silisin Ortamda Zenginleşmesi
3.1.4.2. Dendritli Kırmızı Akik Taşıların Oluşum Mekanizması
Dendritli Kırmızı Akik Taşıların oluşum evrimini 2 ayrı evrede inceleyebiliriz:
> Birinci evre; Yumrulu manyezitlerin karasal çökeller içine taşınması sepiolite dönüşümü.
> İkinci evre; Karasal Çökeller içindeki kısmen sepiolite dönüşmüş manyezitlerin silisle ornatılması
3.1.4.2.1. Birinci Evre
Tektonik hareketler sonucunda ofiyolitlerin derinliklerindeki çatlaklardan geçen CO2’li termal suların etkisi ile derinden yüzeye doğru sırası ile damar, ağsı, yumrulu tipte (kriptokristalin) manyezit yatakları oluşmuştur.
Bazen ortamda yeterli miktarda CO2 yoktur veya manyezit oluşumundan sonra azalmıştır. Ortamın pH değeri değişmiştir. Böyle bir ortama, kolloidal hidrate magnezyum silikatler hakimdir. Yani konsantrasyona ve pH değerine göre, 2 MgO.3SiO2.2H2O (sepiolit) oluşur
(Şekil 3-25).
3.1.4.2.2. İkinci Evre
Sepiolitlerin oluşumundan sonraki jeolojik evrelerde bölgede yoğun bir hidrotermal dolaşım gerçekleşmiştir. Silisli çözeltiler, karasal çökeller içine yerleşmiş sepiyolitleri ornatarak Mg’un yerini almıştır. Bu kanıyı destekleyen veriler ve gözlemler şu şekildedir;
Akik Taşı Nasıl Anlaşılır
Arazi Gözlemleri;
> Çalışma alanında yapılan arazi gözlemlerinde dendritli Kırmızı Akik Taşıların yumrulu yapısı, yumrulu sepiyolitlere oldukça benzemektedir. Bu benzerlik ornatılma düşüncesini destekler niteliktedir. Dendritik Kırmızı Akik Taşıların fiziksel özellikleri (rengi ve yumrulu yapısı) bu Kırmızı Akik Taşıların muhtemelen yumrulu manyezit veya yumrulu sepiolitin silisle ornatıldığı düşüncesine neden olmuştur (Şekil 3-26).
> Çakıltaşı formasyonu, stratigrafik olarak ofiyolitlerin üzerine uyumsuz olarak bulunur. Ofiyolitlerin üzerinde bulunan bu formasyonda, çakıltaşlarından daha yaşlı birçok birimin parçaları bulundurmaktadır. Yaygın olarak serpantinite ait çakıl ve bloklar izlenirken, manyezit yumru ve çakılları tespit edilememiştir. Manyezit açısından oldukça zengin temel kayası olan serpantinite ait yumru ve çakıllarla birlikte manyezit yumrularının izlenmeme nedeni olarak sepiyolitleşme ve sonrası silisle ornatılma açıklamasını verebiliriz (Şekil 3-25,26).
Ş ekil 3-25. Yumrusal manyezitlerin çökelimi, sepiolitleşme ve sepiolitlerin ornatılmasını gösteren şematik kesit. (A); Serpantinlerde CO2’li sular ile manyezit oluşumu ve yumrusal manyezitlerin yakınlardaki karasal çökeller içine yerleşmesi ve sepiolitleşme süreci. (B); Karasal çökellerde sepiolitleşen manyezitlerin silisli çözeltilerle ornatılması.
Dünyadaki tüm Kırmızı Akik Taşıların 100-200 0C sıcaklık aralığında oluştukları bilinmektedir ( Landmesser,1992). 100 0C’nin altındaki değerlerde, amorf yapılı opal, 2000C’nin üzerinde ise Kırmızı Akik Taşıların merkezi boşluğunda da bulunan kuvars kristalleşmektedir. Landmesser (1992) silis ile ornatma için gerekli silisik asit konsantrasyonun 2000C’nin üzerinde kaybolduğunu ve bunun yerine hızlı bir şekilde kristalin kuvarsın oluştuğunu belirtmektedir. Ayrıca Kırmızı Akik Taşı oluşumu için sıcaklıkla orantılı olarak yüzey koşullarına yakın bir basınç değeri düşünülmekle birlikte, tüm dünyadak örneklerde olduğu gibi, Dereyalak Kırmızı Akik Taşıları için de kesin basınç değerleri vermek mümkün değildir. Bu bilgiler ışığında, Dereyalak dendritli Kırmızı Akik Taşılarında kristalin kuvars aşamasına ancak yumrusal, yada katmansı Kırmızı Akik Taşı yığışımlarının (sıcaklık göreceli olarak yüksek derecelere çıktığı ve uzun süre korunduğu) orta kısımlarından, oluşum koşulları olarak da 100-2000C sıcaklık ve düşük basınç değerlerinde olduğunu ifade edebiliriz.
Diğer taraftan, yüzey koşullarına yakın değerlerdeki mineral oluşumları, öncelikle uygun pH değerlerindeki çözeltilere bağlı gelişmektedir. Kırmızı Akik Taşı oluşumunda genelde 9’un altında pH değerleri geçerlidir. Çünki pH’ın 9 ve daha yüksek değerlerinde bu kez silisik asit duraylıdır. Buna göre, Dereyalak dendritli Kırmızı Akik Taşıının aşırı doygun silis çözeltisinde, 7-9 arasındaki pH değerlerinde oluştukları ileri sürülebilir.
