Oltu Taşı Tesbihler

Özellikle Oltu Taşı Tesbihler olmak üzere birçok ürün ortaya çıkartan ustalar çeşitli takılarda üretmektedirler. Taşın ürüne dönüştüğü eserler eskiden rağbet edilen ancak teknolojinin gelişmesi ile insanların yeni arayışlar içine girmeleri sonucu unutulmaya yüz tutmuştur. Bunda elbette ki Oltu taşının yeterince tanıtılamamasının payı büyüktür.

Oltu Taşı Tesbihler

Yapılan bu araştırma ile Oltu taşı ve kuyumculuk sanatı el sanatları açısından incelenerek belgelenmeye ve tanıtılmaya çalışılmıştır. Erzurum ili yörede çıkarılan değerli ve yarı değerli taşların işlenmesi açısından el sanatlarının yaşatılacağı önemli merkezlerden biridir. Bu çalışmanın araştırmacılara ve elsanatları ile ilgilenen kişileri özgün bir kaynak olacağı kanısındayım.

Tesbih in asıl adı, “Allah’ı noksan sıfatlardan ve ulûhiyete aykırı şeylerden tenzih ve takdis ederim” anlamında ki “Süpha” sözcüğüdür. Bu aynı zamanda sebha diye de telaffuz edilir. tesbih in doksan dokuz taneli olmasının nedeni, Allah’ın doksan dokuz adı olmasıdır.
“Oltu Taşı Tesbihler yapımında çeşitli taşlar, kabuk, kemik, diş, bonuz, fosiller, camlar, ceviz türünden meyveler ve çeşitli ağaç türleri kullanılır. Taş tesbihler de en çok rastlanılan malzeme zümrüt, yakut, inci, lapis, firuze, akik, yeşim, yıldız taşı, mercan, sedef, necef, kan taşı, Şah Maksut taşı, lüle taşıdır. Çeşitli kehribarlar ve Oltu taşı ( Erzurum taşı ) da fosillerden yapılan tesbihlerin ana malzemeleridir.
“Dünyanın en güzel tesbihleri İstanbul’da yapılmıştır. Bunlar arasında sanat şaheseri sayılacak kadar güzelleri vardır. Yapımı on yıl süren tesbihler olduğu gibi, Osmanlı döneminde çok kısa sürede büyük miktarda tesbih yapımını sağlayacak şartlarda geliştirilmiştir. 

Oltu Taşı Tesbih Özellikleri

Tesbih namaz sonlarında Allah’ı belli sayıdaki sözcüklerle anmak için ortaya çıkmış, çeşitli maddelerden yapılan 33, 99, 500, 1000 taneli dizilerdir. Tane, nişane, durak, imame, pul, tepelik, hatime, çivi gibi değişik ad ve işlevleri olan parçaların yapılışın da tesbihçi ustasının beceri ve yeteneği belirir. Klasik tesbih sayısı 99 dur. Taneler ” armudi, servi, şalgami, beyzi, üstüvane” gibi çok değişik biçimlerde yapılmıştır. tesbih, elmas, yakut, altın, firuze gibi, değerli mücevher ve madenlerden yapıldığı gibi muratsa tesbih denilen kıymetli taşlarla süslenmiş olanlarıda vardır. 
Erzurum’da Oltu’da ve Oltu’nun köylerinde en eski ve yaygın ürün çeşidi tesbihlerdir. Taşın sürtünmede parlama özelliğinden dolayı, çekildikçe parlayan Oltu taşı tesbihler değer kazanarak rağbet görmektedir. Oltu taşından yapılan tesbihler sayı olarak ve şekil olarak ikiye ayrılır.

a. Sayı olarak: Tek sayı 33’lük ve üç sayı 99’luk tesbihlerdirb. Şekil olarak: Oltu Taşı Tesbihler, küresel yüzeyli olanlar ve düz yüzeyliolanlar diye ayrılır. Küresel yüzeyli olanlar, küçük, orta ve büyük boy şeklindekendi aralarında ayrılırlar. Kuşkusuz küresel yüzeyli olan tesbihlerin taneleri tamamen küre şeklinde değildir. Son yıllarda altın ve gümüş tellerle her türlüdesen tesbihlere kakma tekniği ile uygulanmaktadır. Ayrıca ustalar siparişe göre yılan, balık görünümlü üzeri süslenmiş özel siparişlerde yapmaktadırlar.

Tarihte Oltu Taşı Tesbihler adına, ilkin Miladi 800 yıllarında rastlamaktayız ve tesbihin Hind’den batı Asya’ya geldiği ifade edilmektedir.
İpliğe dizilmiş tanecikler şeklinde tesbih (tesbih aleti) ağaçtan, sert çekirdeklerden (zeytin gibi), kemikten, sedeften, güzel ve kıymetli taşlardan ve boncuklardan yapılmaktadır.

Bu malzemelerin içerisinde gerçek yerini alan Oltu taşından, çok büyük sanat değeri taşıyan tesbihler yapılmıştır. Oltu taşı ‘ndan, ibadette kullanılan 99’luk tesbihler yapılmaktaysa da, taşıma zorluğu ve fazla yer tuttuğu düşünülerek 33’lük tesbihlere daha çok rağbet edilmektedir. Zaman içerisinde bir sanat eşyası halinde işlenen Oltu taşı tesbihler, Oltu’da ve Erzurum’daki ustaların hünerli ellerinin ürünleridir. Oltu taşı tesbihlerin güzelliğine, tanelerinin zarafetine ve uyumuna dikkat çekilirken insan vücudundaki fazla elektronları nötrleştirerek sinirleri yatıştırmasına kendini kaptıran insanların,

Oltu Taşı Tesbihler ile zevkle ibadet ettikleri ve dinlendikleri ifade edilmektedir.tesbih; tane, durak (33’lüklerde pul ), imame ve kamçı denen kısımlardan meydana gelmektedir. Oltu taşından değişik özellikler gösteren başlıca tesbih türleri şunlardır: kesme, yuvarlak, beyzi, kafalı, kırma damak, düz yuvarlak, zeytini yuvarlak, uçlu yuvarlak, dolgun beyzi, yumurta biçimli, elips, yarım traş, bademi yuvarlak, haddeli, kakmalı, firuze kakmalı, altın kakmalı, gümüş kakmalı, selvi tesbihlerdir. Her boydan tanelerin büyüklük sırasına göre dizilmesiyle yapılan Oltu taşı tesbihler, makbul değildir. Diğerleri başlı başına uğraşmayı gerektiren sanat eserleridir