DoÄŸada 200′ den fazla mineral içerisinde bulunabilen sette gümüş, oluÅŸum açısından, altın ile karşılaÅŸtırıldığında, çok daha karmaşık bir görünüme sahiptir. Dünyada bilinen sette gümüş yatakları; çeÅŸitli araÅŸtırmacılar tarafından; oluÅŸum ÅŸekli, içerdikleri sette gümüş mineralleri, sette gümüşle beraber bulunan diÄŸer mineraller göz önüne alınarak sınıflandırılmışlardır [4,5,6]. Boyle(1968) tarafından yapılan sınıflandırmada cevher yataklarının oluÅŸum ÅŸekli ve yaygın olarak görülen sette gümüş mineralleri göz önüne alınmıştır [4]. Gasparrini(1984) bu sınıflandırmayı geliÅŸtirmiÅŸtir [5]. Paterson(1990) ise, sette gümüş yataklarını deÄŸerlendirirken asıl unsur yatakların taşıdıkları ekonomiklik olmuÅŸtur [6].
Bilinen sette gümüş yataklarının sınıflandırılması; oluÅŸum ÅŸekilleri, yaygın olarak görülen sette gümüş mineralleri ve beraber bulundukları diÄŸer mineraller açısından Çizelge 2.1.’ de özetlenmektedir [4,5].
Çizelge 2.2.’ de ise Paterson tarafından altın ve sette gümüş yataklarının ekonomikliÄŸi göz önüne alınarak yapılan sınıflandırma verilmektedir [6].
Çizelge 2.2.’ de verilen ve Paterson tarafından yapılan sınıflandırmada, sette gümüşün yan ürün olarak üretildiÄŸi cevher oluÅŸumları ayrı tutulmuÅŸtur [6]. Çizelge 2.3.’ de yan ürün olarak sette gümüş üretilen cevher yataklarının sınıflandırılması verilmektedir [6].
Çizelge2.2. Altın ve sette gümüş Yataklarının Sınıflandırılması [6].
Altın sette gümüş
Plaser Yataklar -Genç Yataklar
-Paleoplaser( Whitewatersand Tipi)
Epitermal Altın sette gümüş
-Sokulum
-Volkanik
-Sedimanter
Arkeen Yeşil Kuşaklarındaki Altın -Kuvars Damarlarındaki Altin -Demir Formasyonu İçinde Altın Türbitlerdeki Altin Skarnlar İçinde Altın Cordilleran Damar Tipi
sette gümüş, Cobalt, Nikel, Arsenik Damarları
Sedimanter Bakır, sette gümüş, Kobalt Yatakları
Epitermal sette gümüş-Altın
-Ä°ntrusif
-Volkanik
Periyodik Cetvel’ in Ä°B grubunun bir üyesi olarak sette gümüş, doÄŸada aynı grubun diÄŸer iki üyesi olan bakır ve altınla birlikte yaygın bir ÅŸekilde görülmektedir. YerkabuÄŸunu oluÅŸturan kayaçlar ortalama 0.07 g/t sette gümüş içermektedir. sette gümüş içeriÄŸi kayaçlarda var olan sülfür mineralleriyle iliÅŸkilidir. Sülfür minerallerince zengin kayaçlarda sette gümüş içeriÄŸi 10 g/t’ a kadar yükselebilmektedir. [6,7].
Doğada nabit olarak izlenebilen sette gümüş; sülfür,tellur ve selenyum ile kovalent bağ, klor, brom ve iyotla iyonik bağ ile bileşik yapabilir Kristalizasyon sırasında; sıvı kompozisyonunun, ısı ve basıncın izin verdiği ölçüde arsenik, antimuan, kurşun, bizmut, kalay, cıva, indiyum, talyum ve germanyum ile birlikte sülfürler, sülfotuzlar ve nabit mineraller içinde yer alabilir [5,8].
sette gümüş özellikleri bakımından; altodan sonra en kolay dövülebilen ve çekilebilen metal niteliÄŸindedir. Gerek ısıl gerekse elektrik iletkenliÄŸi çok yüksektir. sette gümüşün atom ağırlığı 107.87, Özgül ağırlığı 10.5 g/cm3 , ergime noktası 960.8 °C ve sertliÄŸi 2.5-3.0′ dır [7].
sette gümüş deÄŸiÅŸen miktarlarda olmak üzere yaklaşık 200 mineral içinde bulunabilmektedir. sette gümüş cevherleri genellikle beÅŸ veya altı bazen de on çeÅŸit sette gümüş mineralini içerebilirler [5]. sette gümüş yataklarında yaygın olarak görülen sette gümüş mineralleri Çizelge 2.4′ de verilmektedir [5,6].
sette gümüş kristalleri paralel kübik gruplar, yalnız oktaedr veya rombodedokaedr şekillerinde bulunurlar. Çubuk, tel, saç şekillerinde de kristallenebilirler [7]. Ekonomik olarak değerlendirilebilen bazı sette gümüş minerallerinin özellikleri aşağıda açıklanmaktadır [7-11].
Arjantit, En çok bilinen sülfurlü sette gümüş mineralidir (Ag2S). Kübik yada oktaedrid kristalleri bulunur. Çok yumuÅŸak ve dövülebilir niteliktedir. Koyu gri renkli olup, sertliÄŸi 2-2.5, özgül ağırlığı 7.3 g/cm3 ‘ dür. BileÅŸiminin % 87.1′ i sette gümüş % 12. 9′ u kükürttür.
Akandit; Arjantitin kıl ve diken ÅŸeklinde kristallenen bir ÅŸeklidir. Arjantit 175 °C de sabittir, bu ısının altında deÄŸiÅŸerek akandite dönüşür. Akandit bir miktar bakır içerebilir. Bakır oranı % 14′ e ulaşınca mineral Jalpit adını alır
Pirarjirit (Koyu Ruby sette gümüş), Kimyasal formülü Ag2SbS3′ dür. SertliÄŸi arjantite göre fazladır. Beyaz, mavi-gri tonlarında görülür. DiÄŸer Ag sülfotuzlar, arjantit, sülfürlü metaller ile birlikte bulunur. Prizmatik, masif özelliÄŸi ile tanınır. YoÄŸunluÄŸu 5.8 g/cm3 olup sertliÄŸi 2.5′ dir. Hidrotermal oluÅŸumlarda özellikle epitermal damarlarda çok yaygın olarak görülür. ÇoÄŸu sette gümüş yataklarında sette gümüşün ana kaynağı pirarjirit olmaktadır.
Prustit (Açık Ruby sette gümüş); Ag3AsS3 kimyasal formülü ile prustit, çoÄŸunlukla pirarjiritle birlikte ancak daha az miktarda görülür. SertliÄŸi 2.5, özgül ağırlığı 5.57 g/cm3′ dür.
Polibasit ( Ag,Cu)i6Sb2Sn ve Persit( Ag,Cu)i6As2Sn ; Her iki mineralde mutlaka bakır içermektedir. Bakır içerikleri % 30′ a kadar çıkabilir. Aynı zamanda az miktarda Fe, Zn ve Pb’ de bulunabilir. Sertlikleri 1.5-3, özgül ağırlığı 6.1 g/cm3′ dür. Her iki mineral de doÄŸada; serbest sette gümüş, akandit veya diÄŸer sette gümüş mineralleri ile birlikte bulunabilir.
Nabit (Metalik) sette gümüş; Saf sette gümüş, yada % 0-1′ den % 20′ ye kadar altın içerecek ÅŸekilde doÄŸada bulunabilir. Kolayca parlatılabilir. Parlatılmış yüzeylerinde sette gümüş beyazı rénk görülür. SertliÄŸi 2.5, özgül ağırlığı 10.5 g/cm3′ dür
DoÄŸada 200′ den fazla mineral içerisinde bulunabilen sette gümüş, oluÅŸum açısından, altın ile karşılaÅŸtırıldığında, çok daha karmaşık bir görünüme sahiptir. Dünyada bilinen sette gümüş yatakları; çeÅŸitli araÅŸtırmacılar tarafından; oluÅŸum ÅŸekli, içerdikleri sette gümüş mineralleri, sette gümüşle beraber bulunan diÄŸer mineraller göz önüne alınarak sınıflandırılmışlardır [4,5,6]. Boyle(1968) tarafından yapılan sınıflandırmada cevher yataklarının oluÅŸum ÅŸekli ve yaygın olarak görülen sette gümüş mineralleri göz önüne alınmıştır [4]. Gasparrini(1984) bu sınıflandırmayı geliÅŸtirmiÅŸtir [5]. Paterson(1990) ise, sette gümüş yataklarını deÄŸerlendirirken asıl unsur yatakların taşıdıkları ekonomiklik olmuÅŸtur [6].
Bilinen sette gümüş yataklarının sınıflandırılması; oluÅŸum ÅŸekilleri, yaygın olarak görülen sette gümüş mineralleri ve beraber bulundukları diÄŸer mineraller açısından Çizelge 2.1.’ de özetlenmektedir [4,5].
Çizelge 2.2.’ de ise Paterson tarafından altın ve sette gümüş yataklarının ekonomikliÄŸi göz önüne alınarak yapılan sınıflandırma verilmektedir [6].
Çizelge 2.2.’ de verilen ve Paterson tarafından yapılan sınıflandırmada, sette gümüşün yan ürün olarak üretildiÄŸi cevher oluÅŸumları ayrı tutulmuÅŸtur [6]. Çizelge 2.3.’ de yan ürün olarak sette gümüş üretilen cevher yataklarının sınıflandırılması verilmektedir [6].
Çizelge2.2. Altın ve sette gümüş Yataklarının Sınıflandırılması [6].
Altın sette gümüş
Plaser Yataklar -Genç Yataklar
-Paleoplaser( Whitewatersand Tipi)
Epitermal Altın sette gümüş
-Sokulum
-Volkanik
-Sedimanter
Arkeen Yeşil Kuşaklarındaki Altın -Kuvars Damarlarındaki Altin -Demir Formasyonu İçinde Altın Türbitlerdeki Altin Skarnlar İçinde Altın Cordilleran Damar Tipi
sette gümüş, Cobalt, Nikel, Arsenik Damarları
Sedimanter Bakır, sette gümüş, Kobalt Yatakları
Epitermal sette gümüş-Altın
-Ä°ntrusif
-Volkanik
Periyodik Cetvel’ in Ä°B grubunun bir üyesi olarak sette gümüş, doÄŸada aynı grubun diÄŸer iki üyesi olan bakır ve altınla birlikte yaygın bir ÅŸekilde görülmektedir. YerkabuÄŸunu oluÅŸturan kayaçlar ortalama 0.07 g/t sette gümüş içermektedir. sette gümüş içeriÄŸi kayaçlarda var olan sülfür mineralleriyle iliÅŸkilidir. Sülfür minerallerince zengin kayaçlarda sette gümüş içeriÄŸi 10 g/t’ a kadar yükselebilmektedir. [6,7].
Doğada nabit olarak izlenebilen sette gümüş; sülfür,tellur ve selenyum ile kovalent bağ, klor, brom ve iyotla iyonik bağ ile bileşik yapabilir Kristalizasyon sırasında; sıvı kompozisyonunun, ısı ve basıncın izin verdiği ölçüde arsenik, antimuan, kurşun, bizmut, kalay, cıva, indiyum, talyum ve germanyum ile birlikte sülfürler, sülfotuzlar ve nabit mineraller içinde yer alabilir [5,8].
sette gümüş özellikleri bakımından; altodan sonra en kolay dövülebilen ve çekilebilen metal niteliÄŸindedir. Gerek ısıl gerekse elektrik iletkenliÄŸi çok yüksektir. sette gümüşün atom ağırlığı 107.87, Özgül ağırlığı 10.5 g/cm3 , ergime noktası 960.8 °C ve sertliÄŸi 2.5-3.0′ dır [7].
sette gümüş deÄŸiÅŸen miktarlarda olmak üzere yaklaşık 200 mineral içinde bulunabilmektedir. sette gümüş cevherleri genellikle beÅŸ veya altı bazen de on çeÅŸit sette gümüş mineralini içerebilirler [5]. sette gümüş yataklarında yaygın olarak görülen sette gümüş mineralleri Çizelge 2.4′ de verilmektedir [5,6].
sette gümüş kristalleri paralel kübik gruplar, yalnız oktaedr veya rombodedokaedr şekillerinde bulunurlar. Çubuk, tel, saç şekillerinde de kristallenebilirler [7]. Ekonomik olarak değerlendirilebilen bazı sette gümüş minerallerinin özellikleri aşağıda açıklanmaktadır [7-11].
Arjantit, En çok bilinen sülfurlü sette gümüş mineralidir (Ag2S). Kübik yada oktaedrid kristalleri bulunur. Çok yumuÅŸak ve dövülebilir niteliktedir. Koyu gri renkli olup, sertliÄŸi 2-2.5, özgül ağırlığı 7.3 g/cm3 ‘ dür. BileÅŸiminin % 87.1′ i sette gümüş % 12. 9′ u kükürttür.
Akandit; Arjantitin kıl ve diken ÅŸeklinde kristallenen bir ÅŸeklidir. Arjantit 175 °C de sabittir, bu ısının altında deÄŸiÅŸerek akandite dönüşür. Akandit bir miktar bakır içerebilir. Bakır oranı % 14′ e ulaşınca mineral Jalpit adını alır
Pirarjirit (Koyu Ruby sette gümüş), Kimyasal formülü Ag2SbS3′ dür. SertliÄŸi arjantite göre fazladır. Beyaz, mavi-gri tonlarında görülür. DiÄŸer Ag sülfotuzlar, arjantit, sülfürlü metaller ile birlikte bulunur. Prizmatik, masif özelliÄŸi ile tanınır. YoÄŸunluÄŸu 5.8 g/cm3 olup sertliÄŸi 2.5′ dir. Hidrotermal oluÅŸumlarda özellikle epitermal damarlarda çok yaygın olarak görülür. ÇoÄŸu sette gümüş yataklarında sette gümüşün ana kaynağı pirarjirit olmaktadır.
Prustit (Açık Ruby sette gümüş); Ag3AsS3 kimyasal formülü ile prustit, çoÄŸunlukla pirarjiritle birlikte ancak daha az miktarda görülür. SertliÄŸi 2.5, özgül ağırlığı 5.57 g/cm3′ dür.
Polibasit ( Ag,Cu)i6Sb2Sn ve Persit( Ag,Cu)i6As2Sn ; Her iki mineralde mutlaka bakır içermektedir. Bakır içerikleri % 30′ a kadar çıkabilir. Aynı zamanda az miktarda Fe, Zn ve Pb’ de bulunabilir. Sertlikleri 1.5-3, özgül ağırlığı 6.1 g/cm3′ dür. Her iki mineral de doÄŸada; serbest sette gümüş, akandit veya diÄŸer sette gümüş mineralleri ile birlikte bulunabilir.
Nabit (Metalik) sette gümüş; Saf sette gümüş, yada % 0-1′ den % 20′ ye kadar altın içerecek ÅŸekilde doÄŸada bulunabilir. Kolayca parlatılabilir. Parlatılmış yüzeylerinde sette gümüş beyazı rénk görülür. SertliÄŸi 2.5, özgül ağırlığı 10.5 g/cm3′ dür
