Selçuklular döneminde verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler, diğer dönemlerde verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler ile benzerlikler göztermekle birlikte bazı farklılıklar da yer almaktadır. Kaynaklardan edindiğimiz bilgiler daha çok bu döneme ait siyasî içerikli sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneklerinden oluşmaktadır.
Büyük Selçuklularda sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneğine baktığımızda hükümdarların halka verdiği yemekler dikkatimizi çekmektedir.
“Tuğrul bey, her sabah yemeğinde sofrasını halka açık bulundurur ve mutfaktan mütenevvi yemekler çıkartürırdı; hattâ ava gittiği zamanlar bile bol ve nefis yemekleri hâvi sofrasını kırda kurdururdu. Alp Arşları’ın mutfağında her gün elli koyun kesilir, yemek pişirilir, bu yemek muhtaç olanlara dağıtılırdı. (Uzunçarşılı 1984:31)
Ünver’in bildirdiği üzere Selçuklulann yemeklerde ve ziyafetlerde -günümüz Türk misafirperverliğinin aksine- genellikle bir çeşit ikramda bulunurlar. Ünver Selçuklular’da yemek ikramından şu şekilde bahseder (1982:2):
“Yemeklerde ve ziyafetlerde ikram çok sayıda değil, ekseriya bir çeşittir. İmaretlerde de bu an’ane hakimdir. Ama istendiği kadar yenir. Yemek haricinde mevsimlerine göre meyvalar birer çeşit olarak ikram olunur. Bittabi helvalar da ekseriya varsa verilir ve sofraya konabilir.”
HaMmiyetin, gücün, yiğitliğin, kahramanhğm, çevikliğin, hızın ve muradın simgesidi “afur. Tüm bu kavramlardan dolayı at, her devirde olduğu gibi Büyük Selçuklu devrinde de en güzel sevgiliye doğum günü hediyesi erkeklerden biri olmuştur. Elçin, Sadruddin Hüseyni’den atın armağan oluşu hakkında bize şu bilgileri veımektedir:
“Büyük Selçuklu devletinin ilk hükümdarı Tuğrul Bey’in kardeşi Çağrı Beğ bir emir ile beraber (XI. asır ortalan); emîr, kalenin birine iltica mecburiyetinde kalır, sonunda aman diler, Çağn Beğ’e bütün takımları birlikte (1000) at verir. (Elçin 1964: 143)
sevgiliye doğum günü hediyesi erkek sunuluşu her zaman olduğu gibi Selçuklular’da da büyük önem arz etmektedir. Bu sunum sırasında kimin neyi, ne kadar, nasıl vermesi gerektiği ve verilen bu sevgiliye doğum günü hediyesi erkeknin de nasıl alınması gerektiğitoplumsal ve siyasal kıurumlar tarafından belMenmektedir. Buna göre en kuvvetli, en güçlü ve toplum üzerinde hakimiyet sahibi olan kimse en değerli armağanları vermekte ve bu özelliklerini topluma kanıtlamaktadır. Bu kimselere verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler de yine toplumdaki statüsüne göre değerli nitelikte olmaktadır.
Aydın Taneri Türkiye Selçuklularında sevgiliye doğum günü hediyesi erkek takdiminden1 şu şekilde bahsetmektedir (Taneri 1977: 65-66):
“.. .Devrin telâkkisine göre hükümdarın ve devletin ileri gelenlerinin birbirlerine ve reayaya verdikleri sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler ve yaptıkları ihsanlar işgal ettikleri makamın büyüklüğü oranında olmalıydı. .. Mevlâna’nın ricası üzerine Gürcü Hâtûn, çeyizi olmayan bir kıza çok kıymetli sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler yollamıştır. Bu cümleden olarak Menteşoğlu Mes’ut Bey’in Arif Çelebi’ye verdiği sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleri de biliyoruz: Beş köle ve cariye, on beş cins at, on parça ince iskurlat çuhası, yirmi parça suf-i murabba, ayrıca nakit olarak filori ve gümüşler. Pervane Muinü’d-din de ‘Mevlâna’nın müjde ve iltifatı üzerine’ tarikat mensuplarına 2.000 dinara yakın bağışta bulundu. Ayrıca bilginlere, şeyhlere ve sâlihlerte gümüş para dağıttırdı. Konya’da bulunan yetim ve fakirlere elbiseler ve gömlekler giydirtti.
Selçuklular döneminde en makbul sevgiliye doğum günü hediyesi erkek, günümüzde olduğu gibi, altındı. Altın yalnızca maddî açıdan değil ayrıca uğur getirdiği düşünüldüğü için manevî açıdan da değerliydi. Doğum vesilesi ile verilen bir altın uğur getireceği inancıyla uzun yıllar saklanmaktaydı. Selçuklularda altının sunuluş şekli ise yine günümüzdeki sunuluş şekli ile benzer özellikler göstermektedir. Alto değerli bir maden olduğu için sunuluş şekline de son derece özen gösterildiğini, tabak, kese ya da bir mendil içerisinde sunulduğunu kaynaklardan öğrenmekteyiz. (Taneri 1977:66)
1 Selçuklu hükümdarlarına gönderilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler için “Ekler” bölümüne bakınız.
Selçuklular döneminde bir başka önemli sevgiliye doğum günü hediyesi erkek de gül olarak bilinmektedir. Gülün uğur getirdiğine inanılmakta ve sekilinin narin ve zarif oluşu bakımından sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler arasında baş sırada yer almaktaydı. Gülün veriliş vesileleri son derece çeşitli olmakla birlikte her vesile ile verilebilecek bir sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak bilinmektedir. Selçuklular döneminde Mevlevi tarikatı mensupları için de gül son derece önemlidir.
“Arif Çelebi evlenip iki çocuk sahibi olmasını, kendisine sevgiliye doğum günü hediyesi erkek edilen iki deste gülün uğruna hamlederdi. Bu gülleri Gerâge Hatun senelerce sakladı ve sevdiklerine yaprak yaprak sevgiliye doğum günü hediyesi erkek etti.” (Taneri 1977:66)
Ersan (1999) “Türkiye Selçuklularında sevgiliye doğum günü hediyesi erkek ve sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme” adlı makalesinde Türkiye Selçuklulan’nda sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşmeyi Selçuklu Sultanlan’mn komşu hükümdarlara gönderdikleri ve onlardan aldıkları armağanlar ile Sultanların devlet adamlarına, âlimlere, şâirlere, vb. kimselere verdikleri ve onlardan aldıkları armağanlar şeklinde iki bölümde değerlendirmiştir.
Ersan’m araştırmasına göre Selçuklu Sultanlan’mn gönderdiği armağanlara nazaran Bizans împaratorlan’mn gönderdikleri sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler çok daha fazla ve kıymetlidir. Ersan çalışmasında Selçuklu Sultanlarının armağan olarak at, gümüş eğer takımı, kılıç, işlemeli elbiseler (bil’at) gönderirken, Bizans împaratorlan hem çok çeşitli, hem de çok değerli eşyalar gönderdiğinden bahsetmektedir. Bu şekilde bir sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme oluşunun nedenini ise Bizans’ın sürekli taarruz halinde bulunan Türkiye Selçuklu Sultanlarım kazanma ve doğudan gelecek akınlan en azından azaltma çabasına bağlamaktadır. (Ersan 1999:75)
Halifeler ile olan sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşmelerde ise tarafların birbirine gönderdikleri armağanların kıymet olarak hemen hemen denk olduğunu belirten Ersan, bu durumu traflann birbirine olan saygısının ifadesi olmalarak tammlamaktadrr. (Ersan 1999:75)
Selçuklular döneminde de siyasî üstünlük sağlamak adına, dostluk kurma vesilesi ile gösterilen taraftar bulma çabalarının içerisinde yine sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneği yer almaktadır.
Ersan, Selçuklu Sultanlan’mn Eyyubî Meliklerine gönderdikleri kıymetli armağanlan, Eyyubîler ile Selçukluların bölgedeki hakimiyet mücadelesinde, kendi mevcudiyetini tehlikede gören Melikleri kazanma düşüncesinden kaynaklandığım belirtmekte, I. Alaeddin Keykubad’ın, Celaleddin Mengübirt’ye sunduğu değerli armağanlan da, Moğol tehlikesine karşı güvenilir bir müttefik bulma çabasının sonucu olarak görmekte ve Moğol Hanlarına ve İlhanlar’a gönderilen armağanlan, Anadolu’daki Moğol baskısını hafifletmek ve şehzadeler arasındaki taht mücadelesiyle alakalı olarak görmektedir. Selçuklu Sultanlarının Hilafet makamına, Harezmliler’e ve Moğollar’a zengin armağanlar gönderirken, Bizans’a hil’at, at, eyer takımı, kılıç, Ermeni prensine hiPat, at, baş sargısı, altm ve gümüş kaplar, kumaşlar, Canit Meliki’ne cübbe, aba, kemer ve külah gibi daha ziyade hakimiyet sembolleri sevgiliye doğum günü hediyesi erkek ettiğini Ersan’ın makalesinden öğrenmekteyiz. (Ersan 1999:75)
Selçuklu sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleri son derece zengin nitelikler göstermektedir. Akla gelebilecek her türlü şey Selçuklu sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneği içinde yerini almaktadır. Buna göre paradan altına, hayvandanev aletlerine, kokudan giysiye ve hatta köleye kadar her şey sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak sunulabilmektedir.
Selçuklular’da sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak sunulanlardan bazdan şunlardır:
Selçuklular döneminde verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler, diğer dönemlerde verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler ile benzerlikler göztermekle birlikte bazı farklılıklar da yer almaktadır. Kaynaklardan edindiğimiz bilgiler daha çok bu döneme ait siyasî içerikli sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneklerinden oluşmaktadır.
Büyük Selçuklularda sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneğine baktığımızda hükümdarların halka verdiği yemekler dikkatimizi çekmektedir.
“Tuğrul bey, her sabah yemeğinde sofrasını halka açık bulundurur ve mutfaktan mütenevvi yemekler çıkartürırdı; hattâ ava gittiği zamanlar bile bol ve nefis yemekleri hâvi sofrasını kırda kurdururdu. Alp Arşları’ın mutfağında her gün elli koyun kesilir, yemek pişirilir, bu yemek muhtaç olanlara dağıtılırdı. (Uzunçarşılı 1984:31)
Ünver’in bildirdiği üzere Selçuklulann yemeklerde ve ziyafetlerde -günümüz Türk misafirperverliğinin aksine- genellikle bir çeşit ikramda bulunurlar. Ünver Selçuklular’da yemek ikramından şu şekilde bahseder (1982:2):
“Yemeklerde ve ziyafetlerde ikram çok sayıda değil, ekseriya bir çeşittir. İmaretlerde de bu an’ane hakimdir. Ama istendiği kadar yenir. Yemek haricinde mevsimlerine göre meyvalar birer çeşit olarak ikram olunur. Bittabi helvalar da ekseriya varsa verilir ve sofraya konabilir.”
HaMmiyetin, gücün, yiğitliğin, kahramanhğm, çevikliğin, hızın ve muradın simgesidi “afur. Tüm bu kavramlardan dolayı at, her devirde olduğu gibi Büyük Selçuklu devrinde de en güzel sevgiliye doğum günü hediyesi erkeklerden biri olmuştur. Elçin, Sadruddin Hüseyni’den atın armağan oluşu hakkında bize şu bilgileri veımektedir:
“Büyük Selçuklu devletinin ilk hükümdarı Tuğrul Bey’in kardeşi Çağrı Beğ bir emir ile beraber (XI. asır ortalan); emîr, kalenin birine iltica mecburiyetinde kalır, sonunda aman diler, Çağn Beğ’e bütün takımları birlikte (1000) at verir. (Elçin 1964: 143)
sevgiliye doğum günü hediyesi erkek sunuluşu her zaman olduğu gibi Selçuklular’da da büyük önem arz etmektedir. Bu sunum sırasında kimin neyi, ne kadar, nasıl vermesi gerektiği ve verilen bu sevgiliye doğum günü hediyesi erkeknin de nasıl alınması gerektiğitoplumsal ve siyasal kıurumlar tarafından belMenmektedir. Buna göre en kuvvetli, en güçlü ve toplum üzerinde hakimiyet sahibi olan kimse en değerli armağanları vermekte ve bu özelliklerini topluma kanıtlamaktadır. Bu kimselere verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler de yine toplumdaki statüsüne göre değerli nitelikte olmaktadır.
Aydın Taneri Türkiye Selçuklularında sevgiliye doğum günü hediyesi erkek takdiminden1 şu şekilde bahsetmektedir (Taneri 1977: 65-66):
“.. .Devrin telâkkisine göre hükümdarın ve devletin ileri gelenlerinin birbirlerine ve reayaya verdikleri sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler ve yaptıkları ihsanlar işgal ettikleri makamın büyüklüğü oranında olmalıydı. .. Mevlâna’nın ricası üzerine Gürcü Hâtûn, çeyizi olmayan bir kıza çok kıymetli sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler yollamıştır. Bu cümleden olarak Menteşoğlu Mes’ut Bey’in Arif Çelebi’ye verdiği sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleri de biliyoruz: Beş köle ve cariye, on beş cins at, on parça ince iskurlat çuhası, yirmi parça suf-i murabba, ayrıca nakit olarak filori ve gümüşler. Pervane Muinü’d-din de ‘Mevlâna’nın müjde ve iltifatı üzerine’ tarikat mensuplarına 2.000 dinara yakın bağışta bulundu. Ayrıca bilginlere, şeyhlere ve sâlihlerte gümüş para dağıttırdı. Konya’da bulunan yetim ve fakirlere elbiseler ve gömlekler giydirtti.
Selçuklular döneminde en makbul sevgiliye doğum günü hediyesi erkek, günümüzde olduğu gibi, altındı. Altın yalnızca maddî açıdan değil ayrıca uğur getirdiği düşünüldüğü için manevî açıdan da değerliydi. Doğum vesilesi ile verilen bir altın uğur getireceği inancıyla uzun yıllar saklanmaktaydı. Selçuklularda altının sunuluş şekli ise yine günümüzdeki sunuluş şekli ile benzer özellikler göstermektedir. Alto değerli bir maden olduğu için sunuluş şekline de son derece özen gösterildiğini, tabak, kese ya da bir mendil içerisinde sunulduğunu kaynaklardan öğrenmekteyiz. (Taneri 1977:66)
1 Selçuklu hükümdarlarına gönderilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler için “Ekler” bölümüne bakınız.
Selçuklular döneminde bir başka önemli sevgiliye doğum günü hediyesi erkek de gül olarak bilinmektedir. Gülün uğur getirdiğine inanılmakta ve sekilinin narin ve zarif oluşu bakımından sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler arasında baş sırada yer almaktaydı. Gülün veriliş vesileleri son derece çeşitli olmakla birlikte her vesile ile verilebilecek bir sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak bilinmektedir. Selçuklular döneminde Mevlevi tarikatı mensupları için de gül son derece önemlidir.
“Arif Çelebi evlenip iki çocuk sahibi olmasını, kendisine sevgiliye doğum günü hediyesi erkek edilen iki deste gülün uğruna hamlederdi. Bu gülleri Gerâge Hatun senelerce sakladı ve sevdiklerine yaprak yaprak sevgiliye doğum günü hediyesi erkek etti.” (Taneri 1977:66)
Ersan (1999) “Türkiye Selçuklularında sevgiliye doğum günü hediyesi erkek ve sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme” adlı makalesinde Türkiye Selçuklulan’nda sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşmeyi Selçuklu Sultanlan’mn komşu hükümdarlara gönderdikleri ve onlardan aldıkları armağanlar ile Sultanların devlet adamlarına, âlimlere, şâirlere, vb. kimselere verdikleri ve onlardan aldıkları armağanlar şeklinde iki bölümde değerlendirmiştir.
Ersan’m araştırmasına göre Selçuklu Sultanlan’mn gönderdiği armağanlara nazaran Bizans împaratorlan’mn gönderdikleri sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler çok daha fazla ve kıymetlidir. Ersan çalışmasında Selçuklu Sultanlarının armağan olarak at, gümüş eğer takımı, kılıç, işlemeli elbiseler (bil’at) gönderirken, Bizans împaratorlan hem çok çeşitli, hem de çok değerli eşyalar gönderdiğinden bahsetmektedir. Bu şekilde bir sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme oluşunun nedenini ise Bizans’ın sürekli taarruz halinde bulunan Türkiye Selçuklu Sultanlarım kazanma ve doğudan gelecek akınlan en azından azaltma çabasına bağlamaktadır. (Ersan 1999:75)
Halifeler ile olan sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşmelerde ise tarafların birbirine gönderdikleri armağanların kıymet olarak hemen hemen denk olduğunu belirten Ersan, bu durumu traflann birbirine olan saygısının ifadesi olmalarak tammlamaktadrr. (Ersan 1999:75)
Selçuklular döneminde de siyasî üstünlük sağlamak adına, dostluk kurma vesilesi ile gösterilen taraftar bulma çabalarının içerisinde yine sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneği yer almaktadır.
Ersan, Selçuklu Sultanlan’mn Eyyubî Meliklerine gönderdikleri kıymetli armağanlan, Eyyubîler ile Selçukluların bölgedeki hakimiyet mücadelesinde, kendi mevcudiyetini tehlikede gören Melikleri kazanma düşüncesinden kaynaklandığım belirtmekte, I. Alaeddin Keykubad’ın, Celaleddin Mengübirt’ye sunduğu değerli armağanlan da, Moğol tehlikesine karşı güvenilir bir müttefik bulma çabasının sonucu olarak görmekte ve Moğol Hanlarına ve İlhanlar’a gönderilen armağanlan, Anadolu’daki Moğol baskısını hafifletmek ve şehzadeler arasındaki taht mücadelesiyle alakalı olarak görmektedir. Selçuklu Sultanlarının Hilafet makamına, Harezmliler’e ve Moğollar’a zengin armağanlar gönderirken, Bizans’a hil’at, at, eyer takımı, kılıç, Ermeni prensine hiPat, at, baş sargısı, altm ve gümüş kaplar, kumaşlar, Canit Meliki’ne cübbe, aba, kemer ve külah gibi daha ziyade hakimiyet sembolleri sevgiliye doğum günü hediyesi erkek ettiğini Ersan’ın makalesinden öğrenmekteyiz. (Ersan 1999:75)
Selçuklu sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleri son derece zengin nitelikler göstermektedir. Akla gelebilecek her türlü şey Selçuklu sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneği içinde yerini almaktadır. Buna göre paradan altına, hayvandanev aletlerine, kokudan giysiye ve hatta köleye kadar her şey sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak sunulabilmektedir.
Selçuklular’da sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak sunulanlardan bazdan şunlardır:
