Selçuklular döneminde verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler, diğer dönemlerde verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler ile benzerlikler göztermekle birlikte bazı farklılıklar da yer almaktadır. Kaynaklardan edindiğimiz bilgiler daha çok bu döneme ait siyasî içerikli sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneklerinden oluşmaktadır.
Büyük Selçuklularda sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneğine baktığımızda hükümdarların halka verdiği yemekler dikkatimizi çekmektedir.
“TuÄŸrul bey, her sabah yemeÄŸinde sofrasını halka açık bulundurur ve mutfaktan mütenevvi yemekler çıkartürırdı; hattâ ava gittiÄŸi zamanlar bile bol ve nefis yemekleri hâvi sofrasını kırda kurdururdu. Alp ArÅŸları’ın mutfağında her gün elli koyun kesilir, yemek piÅŸirilir, bu yemek muhtaç olanlara dağıtılırdı. (Uzunçarşılı 1984:31)
Ãœnver’in bildirdiÄŸi üzere Selçuklulann yemeklerde ve ziyafetlerde -günümüz Türk misafirperverliÄŸinin aksine- genellikle bir çeÅŸit ikramda bulunurlar. Ãœnver Selçuklular’da yemek ikramından ÅŸu ÅŸekilde bahseder (1982:2):
“Yemeklerde ve ziyafetlerde ikram çok sayıda deÄŸil, ekseriya bir çeÅŸittir. Ä°maretlerde de bu an’ane hakimdir. Ama istendiÄŸi kadar yenir. Yemek haricinde mevsimlerine göre meyvalar birer çeÅŸit olarak ikram olunur. Bittabi helvalar da ekseriya varsa verilir ve sofraya konabilir.”
HaMmiyetin, gücün, yiÄŸitliÄŸin, kahramanhÄŸm, çevikliÄŸin, hızın ve muradın simgesidi “afur. Tüm bu kavramlardan dolayı at, her devirde olduÄŸu gibi Büyük Selçuklu devrinde de en güzel sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkeklerden biri olmuÅŸtur. Elçin, Sadruddin Hüseyni’den atın armaÄŸan oluÅŸu hakkında bize ÅŸu bilgileri veımektedir:
“Büyük Selçuklu devletinin ilk hükümdarı TuÄŸrul Bey’in kardeÅŸi ÇaÄŸrı BeÄŸ bir emir ile beraber (XI. asır ortalan); emîr, kalenin birine iltica mecburiyetinde kalır, sonunda aman diler, ÇaÄŸn BeÄŸ’e bütün takımları birlikte (1000) at verir. (Elçin 1964: 143)
sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek sunuluÅŸu her zaman olduÄŸu gibi Selçuklular’da da büyük önem arz etmektedir. Bu sunum sırasında kimin neyi, ne kadar, nasıl vermesi gerektiÄŸi ve verilen bu sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkeknin de nasıl alınması gerektiÄŸitoplumsal ve siyasal kıurumlar tarafından belMenmektedir. Buna göre en kuvvetli, en güçlü ve toplum üzerinde hakimiyet sahibi olan kimse en deÄŸerli armaÄŸanları vermekte ve bu özelliklerini topluma kanıtlamaktadır. Bu kimselere verilen sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler de yine toplumdaki statüsüne göre deÄŸerli nitelikte olmaktadır.
Aydın Taneri Türkiye Selçuklularında sevgiliye doğum günü hediyesi erkek takdiminden1 şu şekilde bahsetmektedir (Taneri 1977: 65-66):
“.. .Devrin telâkkisine göre hükümdarın ve devletin ileri gelenlerinin birbirlerine ve reayaya verdikleri sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler ve yaptıkları ihsanlar iÅŸgal ettikleri makamın büyüklüğü oranında olmalıydı. .. Mevlâna’nın ricası üzerine Gürcü Hâtûn, çeyizi olmayan bir kıza çok kıymetli sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler yollamıştır. Bu cümleden olarak MenteÅŸoÄŸlu Mes’ut Bey’in Arif Çelebi’ye verdiÄŸi sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekleri de biliyoruz: BeÅŸ köle ve cariye, on beÅŸ cins at, on parça ince iskurlat çuhası, yirmi parça suf-i murabba, ayrıca nakit olarak filori ve gümüşler. Pervane Muinü’d-din de ‘Mevlâna’nın müjde ve iltifatı üzerine’ tarikat mensuplarına 2.000 dinara yakın bağışta bulundu. Ayrıca bilginlere, ÅŸeyhlere ve sâlihlerte gümüş para dağıttırdı. Konya’da bulunan yetim ve fakirlere elbiseler ve gömlekler giydirtti.
Selçuklular döneminde en makbul sevgiliye doğum günü hediyesi erkek, günümüzde olduğu gibi, altındı. Altın yalnızca maddî açıdan değil ayrıca uğur getirdiği düşünüldüğü için manevî açıdan da değerliydi. Doğum vesilesi ile verilen bir altın uğur getireceği inancıyla uzun yıllar saklanmaktaydı. Selçuklularda altının sunuluş şekli ise yine günümüzdeki sunuluş şekli ile benzer özellikler göstermektedir. Alto değerli bir maden olduğu için sunuluş şekline de son derece özen gösterildiğini, tabak, kese ya da bir mendil içerisinde sunulduğunu kaynaklardan öğrenmekteyiz. (Taneri 1977:66)
1 Selçuklu hükümdarlarına gönderilen sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler için “Ekler” bölümüne bakınız.
Selçuklular döneminde bir başka önemli sevgiliye doğum günü hediyesi erkek de gül olarak bilinmektedir. Gülün uğur getirdiğine inanılmakta ve sekilinin narin ve zarif oluşu bakımından sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler arasında baş sırada yer almaktaydı. Gülün veriliş vesileleri son derece çeşitli olmakla birlikte her vesile ile verilebilecek bir sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak bilinmektedir. Selçuklular döneminde Mevlevi tarikatı mensupları için de gül son derece önemlidir.
“Arif Çelebi evlenip iki çocuk sahibi olmasını, kendisine sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek edilen iki deste gülün uÄŸruna hamlederdi. Bu gülleri Gerâge Hatun senelerce sakladı ve sevdiklerine yaprak yaprak sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek etti.” (Taneri 1977:66)
Ersan (1999) “Türkiye Selçuklularında sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek ve sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekleÅŸme” adlı makalesinde Türkiye Selçuklulan’nda sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekleÅŸmeyi Selçuklu Sultanlan’mn komÅŸu hükümdarlara gönderdikleri ve onlardan aldıkları armaÄŸanlar ile Sultanların devlet adamlarına, âlimlere, şâirlere, vb. kimselere verdikleri ve onlardan aldıkları armaÄŸanlar ÅŸeklinde iki bölümde deÄŸerlendirmiÅŸtir.
Ersan’m araÅŸtırmasına göre Selçuklu Sultanlan’mn gönderdiÄŸi armaÄŸanlara nazaran Bizans împaratorlan’mn gönderdikleri sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler çok daha fazla ve kıymetlidir. Ersan çalışmasında Selçuklu Sultanlarının armaÄŸan olarak at, gümüş eÄŸer takımı, kılıç, iÅŸlemeli elbiseler (bil’at) gönderirken, Bizans împaratorlan hem çok çeÅŸitli, hem de çok deÄŸerli eÅŸyalar gönderdiÄŸinden bahsetmektedir. Bu ÅŸekilde bir sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekleÅŸme oluÅŸunun nedenini ise Bizans’ın sürekli taarruz halinde bulunan Türkiye Selçuklu Sultanlarım kazanma ve doÄŸudan gelecek akınlan en azından azaltma çabasına baÄŸlamaktadır. (Ersan 1999:75)
Halifeler ile olan sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşmelerde ise tarafların birbirine gönderdikleri armağanların kıymet olarak hemen hemen denk olduğunu belirten Ersan, bu durumu traflann birbirine olan saygısının ifadesi olmalarak tammlamaktadrr. (Ersan 1999:75)
Selçuklular döneminde de siyasî üstünlük sağlamak adına, dostluk kurma vesilesi ile gösterilen taraftar bulma çabalarının içerisinde yine sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneği yer almaktadır.
Ersan, Selçuklu Sultanlan’mn Eyyubî Meliklerine gönderdikleri kıymetli armaÄŸanlan, Eyyubîler ile Selçukluların bölgedeki hakimiyet mücadelesinde, kendi mevcudiyetini tehlikede gören Melikleri kazanma düşüncesinden kaynaklandığım belirtmekte, I. Alaeddin Keykubad’ın, Celaleddin Mengübirt’ye sunduÄŸu deÄŸerli armaÄŸanlan da, MoÄŸol tehlikesine karşı güvenilir bir müttefik bulma çabasının sonucu olarak görmekte ve MoÄŸol Hanlarına ve Ä°lhanlar’a gönderilen armaÄŸanlan, Anadolu’daki MoÄŸol baskısını hafifletmek ve ÅŸehzadeler arasındaki taht mücadelesiyle alakalı olarak görmektedir. Selçuklu Sultanlarının Hilafet makamına, Harezmliler’e ve MoÄŸollar’a zengin armaÄŸanlar gönderirken, Bizans’a hil’at, at, eyer takımı, kılıç, Ermeni prensine hiPat, at, baÅŸ sargısı, altm ve gümüş kaplar, kumaÅŸlar, Canit Meliki’ne cübbe, aba, kemer ve külah gibi daha ziyade hakimiyet sembolleri sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek ettiÄŸini Ersan’ın makalesinden öğrenmekteyiz. (Ersan 1999:75)
Selçuklu sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleri son derece zengin nitelikler göstermektedir. Akla gelebilecek her türlü şey Selçuklu sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneği içinde yerini almaktadır. Buna göre paradan altına, hayvandanev aletlerine, kokudan giysiye ve hatta köleye kadar her şey sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak sunulabilmektedir.
Selçuklular’da sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek olarak sunulanlardan bazdan ÅŸunlardır:
Selçuklular döneminde verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler, diğer dönemlerde verilen sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler ile benzerlikler göztermekle birlikte bazı farklılıklar da yer almaktadır. Kaynaklardan edindiğimiz bilgiler daha çok bu döneme ait siyasî içerikli sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneklerinden oluşmaktadır.
Büyük Selçuklularda sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneğine baktığımızda hükümdarların halka verdiği yemekler dikkatimizi çekmektedir.
“TuÄŸrul bey, her sabah yemeÄŸinde sofrasını halka açık bulundurur ve mutfaktan mütenevvi yemekler çıkartürırdı; hattâ ava gittiÄŸi zamanlar bile bol ve nefis yemekleri hâvi sofrasını kırda kurdururdu. Alp ArÅŸları’ın mutfağında her gün elli koyun kesilir, yemek piÅŸirilir, bu yemek muhtaç olanlara dağıtılırdı. (Uzunçarşılı 1984:31)
Ãœnver’in bildirdiÄŸi üzere Selçuklulann yemeklerde ve ziyafetlerde -günümüz Türk misafirperverliÄŸinin aksine- genellikle bir çeÅŸit ikramda bulunurlar. Ãœnver Selçuklular’da yemek ikramından ÅŸu ÅŸekilde bahseder (1982:2):
“Yemeklerde ve ziyafetlerde ikram çok sayıda deÄŸil, ekseriya bir çeÅŸittir. Ä°maretlerde de bu an’ane hakimdir. Ama istendiÄŸi kadar yenir. Yemek haricinde mevsimlerine göre meyvalar birer çeÅŸit olarak ikram olunur. Bittabi helvalar da ekseriya varsa verilir ve sofraya konabilir.”
HaMmiyetin, gücün, yiÄŸitliÄŸin, kahramanhÄŸm, çevikliÄŸin, hızın ve muradın simgesidi “afur. Tüm bu kavramlardan dolayı at, her devirde olduÄŸu gibi Büyük Selçuklu devrinde de en güzel sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkeklerden biri olmuÅŸtur. Elçin, Sadruddin Hüseyni’den atın armaÄŸan oluÅŸu hakkında bize ÅŸu bilgileri veımektedir:
“Büyük Selçuklu devletinin ilk hükümdarı TuÄŸrul Bey’in kardeÅŸi ÇaÄŸrı BeÄŸ bir emir ile beraber (XI. asır ortalan); emîr, kalenin birine iltica mecburiyetinde kalır, sonunda aman diler, ÇaÄŸn BeÄŸ’e bütün takımları birlikte (1000) at verir. (Elçin 1964: 143)
sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek sunuluÅŸu her zaman olduÄŸu gibi Selçuklular’da da büyük önem arz etmektedir. Bu sunum sırasında kimin neyi, ne kadar, nasıl vermesi gerektiÄŸi ve verilen bu sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkeknin de nasıl alınması gerektiÄŸitoplumsal ve siyasal kıurumlar tarafından belMenmektedir. Buna göre en kuvvetli, en güçlü ve toplum üzerinde hakimiyet sahibi olan kimse en deÄŸerli armaÄŸanları vermekte ve bu özelliklerini topluma kanıtlamaktadır. Bu kimselere verilen sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler de yine toplumdaki statüsüne göre deÄŸerli nitelikte olmaktadır.
Aydın Taneri Türkiye Selçuklularında sevgiliye doğum günü hediyesi erkek takdiminden1 şu şekilde bahsetmektedir (Taneri 1977: 65-66):
“.. .Devrin telâkkisine göre hükümdarın ve devletin ileri gelenlerinin birbirlerine ve reayaya verdikleri sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler ve yaptıkları ihsanlar iÅŸgal ettikleri makamın büyüklüğü oranında olmalıydı. .. Mevlâna’nın ricası üzerine Gürcü Hâtûn, çeyizi olmayan bir kıza çok kıymetli sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler yollamıştır. Bu cümleden olarak MenteÅŸoÄŸlu Mes’ut Bey’in Arif Çelebi’ye verdiÄŸi sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekleri de biliyoruz: BeÅŸ köle ve cariye, on beÅŸ cins at, on parça ince iskurlat çuhası, yirmi parça suf-i murabba, ayrıca nakit olarak filori ve gümüşler. Pervane Muinü’d-din de ‘Mevlâna’nın müjde ve iltifatı üzerine’ tarikat mensuplarına 2.000 dinara yakın bağışta bulundu. Ayrıca bilginlere, ÅŸeyhlere ve sâlihlerte gümüş para dağıttırdı. Konya’da bulunan yetim ve fakirlere elbiseler ve gömlekler giydirtti.
Selçuklular döneminde en makbul sevgiliye doğum günü hediyesi erkek, günümüzde olduğu gibi, altındı. Altın yalnızca maddî açıdan değil ayrıca uğur getirdiği düşünüldüğü için manevî açıdan da değerliydi. Doğum vesilesi ile verilen bir altın uğur getireceği inancıyla uzun yıllar saklanmaktaydı. Selçuklularda altının sunuluş şekli ise yine günümüzdeki sunuluş şekli ile benzer özellikler göstermektedir. Alto değerli bir maden olduğu için sunuluş şekline de son derece özen gösterildiğini, tabak, kese ya da bir mendil içerisinde sunulduğunu kaynaklardan öğrenmekteyiz. (Taneri 1977:66)
1 Selçuklu hükümdarlarına gönderilen sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler için “Ekler” bölümüne bakınız.
Selçuklular döneminde bir başka önemli sevgiliye doğum günü hediyesi erkek de gül olarak bilinmektedir. Gülün uğur getirdiğine inanılmakta ve sekilinin narin ve zarif oluşu bakımından sevgiliye doğum günü hediyesi erkekler arasında baş sırada yer almaktaydı. Gülün veriliş vesileleri son derece çeşitli olmakla birlikte her vesile ile verilebilecek bir sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak bilinmektedir. Selçuklular döneminde Mevlevi tarikatı mensupları için de gül son derece önemlidir.
“Arif Çelebi evlenip iki çocuk sahibi olmasını, kendisine sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek edilen iki deste gülün uÄŸruna hamlederdi. Bu gülleri Gerâge Hatun senelerce sakladı ve sevdiklerine yaprak yaprak sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek etti.” (Taneri 1977:66)
Ersan (1999) “Türkiye Selçuklularında sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek ve sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekleÅŸme” adlı makalesinde Türkiye Selçuklulan’nda sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekleÅŸmeyi Selçuklu Sultanlan’mn komÅŸu hükümdarlara gönderdikleri ve onlardan aldıkları armaÄŸanlar ile Sultanların devlet adamlarına, âlimlere, şâirlere, vb. kimselere verdikleri ve onlardan aldıkları armaÄŸanlar ÅŸeklinde iki bölümde deÄŸerlendirmiÅŸtir.
Ersan’m araÅŸtırmasına göre Selçuklu Sultanlan’mn gönderdiÄŸi armaÄŸanlara nazaran Bizans împaratorlan’mn gönderdikleri sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekler çok daha fazla ve kıymetlidir. Ersan çalışmasında Selçuklu Sultanlarının armaÄŸan olarak at, gümüş eÄŸer takımı, kılıç, iÅŸlemeli elbiseler (bil’at) gönderirken, Bizans împaratorlan hem çok çeÅŸitli, hem de çok deÄŸerli eÅŸyalar gönderdiÄŸinden bahsetmektedir. Bu ÅŸekilde bir sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkekleÅŸme oluÅŸunun nedenini ise Bizans’ın sürekli taarruz halinde bulunan Türkiye Selçuklu Sultanlarım kazanma ve doÄŸudan gelecek akınlan en azından azaltma çabasına baÄŸlamaktadır. (Ersan 1999:75)
Halifeler ile olan sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşmelerde ise tarafların birbirine gönderdikleri armağanların kıymet olarak hemen hemen denk olduğunu belirten Ersan, bu durumu traflann birbirine olan saygısının ifadesi olmalarak tammlamaktadrr. (Ersan 1999:75)
Selçuklular döneminde de siyasî üstünlük sağlamak adına, dostluk kurma vesilesi ile gösterilen taraftar bulma çabalarının içerisinde yine sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneği yer almaktadır.
Ersan, Selçuklu Sultanlan’mn Eyyubî Meliklerine gönderdikleri kıymetli armaÄŸanlan, Eyyubîler ile Selçukluların bölgedeki hakimiyet mücadelesinde, kendi mevcudiyetini tehlikede gören Melikleri kazanma düşüncesinden kaynaklandığım belirtmekte, I. Alaeddin Keykubad’ın, Celaleddin Mengübirt’ye sunduÄŸu deÄŸerli armaÄŸanlan da, MoÄŸol tehlikesine karşı güvenilir bir müttefik bulma çabasının sonucu olarak görmekte ve MoÄŸol Hanlarına ve Ä°lhanlar’a gönderilen armaÄŸanlan, Anadolu’daki MoÄŸol baskısını hafifletmek ve ÅŸehzadeler arasındaki taht mücadelesiyle alakalı olarak görmektedir. Selçuklu Sultanlarının Hilafet makamına, Harezmliler’e ve MoÄŸollar’a zengin armaÄŸanlar gönderirken, Bizans’a hil’at, at, eyer takımı, kılıç, Ermeni prensine hiPat, at, baÅŸ sargısı, altm ve gümüş kaplar, kumaÅŸlar, Canit Meliki’ne cübbe, aba, kemer ve külah gibi daha ziyade hakimiyet sembolleri sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek ettiÄŸini Ersan’ın makalesinden öğrenmekteyiz. (Ersan 1999:75)
Selçuklu sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleri son derece zengin nitelikler göstermektedir. Akla gelebilecek her türlü şey Selçuklu sevgiliye doğum günü hediyesi erkekleşme geleneği içinde yerini almaktadır. Buna göre paradan altına, hayvandanev aletlerine, kokudan giysiye ve hatta köleye kadar her şey sevgiliye doğum günü hediyesi erkek olarak sunulabilmektedir.
Selçuklular’da sevgiliye doÄŸum günü hediyesi erkek olarak sunulanlardan bazdan ÅŸunlardır:
