Sevgiliye Hediye Fikirleri Ä°nsan iliÅŸkilerinde olumlu roller oynayan Sevgiliye Hediye Fikirleri bir tanıma göre, “Ä°nsanların önemli günlerini hatırlatmak ve dostluÄŸu belirtmek için verilen ÅŸeyler”1, bir baÅŸka tanıma göre, “Sevgi veya saygı ifadesi olarak karşılıksız verilen ÅŸey, armaÄŸan.’2 anlamına gelmektedir. Arapçada “Yol göstermek, doÄŸru yola iletmek.’ manasındaki hidayet kökünden türeyen “Sevgiliye Hediye Fikirleri” kelimesinin isim olarak kazandığı anlam, yol göstermenin temelinde bulunan lutûf ve iyilikle yakından ilgilidir.3 Farsça “pîşkeÅŸ” sözcüğü de “Sevgiliye Hediye Fikirleri, armaÄŸan.’ anlamındadır.4 Kelimenin Türkçe karşılığı olan armaÄŸan ise “birini sevindirmek, mutlu etmek için verilen ÅŸey, ödül, bağış, ihsan’ anlamlarına gelmektedir”5. Bütün bu tanımlar da gösteriyor ki “karşılıklı olarak Sevgiliye Hediye Fikirleri alıp verme”6 yani “Sevgiliye Hediye FikirlerileÅŸme” yoluyla kiÅŸiler aslında duygu ve düşüncelerini ifade etmektedirler. Bu baÄŸlamda Sevgiliye Hediye FikirlerileÅŸmede sembolik bir iletiÅŸim dili, dolayısıyla bir sosyal baÄŸ kurma, bu baÄŸları güçlendirme ve onur kazanma söz konusudur.
Sevgiliye Hediye Fikirleri kavramı, farklı bilim dallarınca farklı açılardan ele alınmıştır. Bir mübadele biçimi olarak Sevgiliye Hediye Fikirleri değiş-tokuşu ekonomik ve siyasal amaçlarla yerine getirilen bir kültür unsuru olması bakımından iktisadî antropolojinin temel konusunu oluşturmuştur. Buna göre daha çok akrabalık biçimindeki insan ilişkilerinin egemen olduğu toplumlarda bir anlamlılık kazanmaktadır. Sevgiliye Hediye Fikirleri alıp vermenin, bu toplumlarda toplumsal yaşamın ve kurumların tüm yönlerinde ifadesini bulduğu ve dinî, ahlâkî ve ekonomik yaşamda Sevgiliye Hediye Fikirlerinin yerinin önemli olduğu düşünülmektedir.7 Sevgiliye Hediye Fikirleri verme eylemini, toplumsal ve ekonomik boyutlarıyla, sosyal gerçeklik olarak inceleyen antropologlar, Sevgiliye Hediye Fikirleri alış-verişinin bu topluluklarda eşit düzeyde ekonomik ve sembolik anlam içerdiği sonucuna ulaşmışlardır.
Antropologlara göre, Sevgiliye Hediye Fikirleri “potlaç” sözcüğünde karşılık bulur. Potlaç ise “kendini mahrum etme” olarak adlandırılabilen, klan ÅŸefinin yiyecek ve nadide mallardan en fazla miktarda vermek suretiyle ötekilerden daha cömert olduÄŸunu göstermeye çalıştığı kutlamaların, konukları ağırlamanın ve misafirperverlikte yarışmanın önemli bir unsurudur ve bu kutlamalarda toplumsal saygınlık Sevgiliye Hediye Fikirlerilerle dışa vurulur.9 Psikolojik antropolojide ise “potlaç’ın törenlerdeki uygulamaların, zenginlik ve soyluluÄŸun göstergesi olduÄŸu vurgulanır.10
Sevgiliye Hediye Fikirleri, iktisadî antropolojide “yeniden dağıtım sistemleri’ içinde ele alınır.11 Buna göre, bir tür deÄŸiÅŸ-tokuÅŸ olan yeniden dağıtımda, malların bir merkezde toplanıp burada düzenlenmesi, sayılması ve yeniden dağıtılması söz konusudur. Bu süreçte iktidar kullanımı da söz konusudur. Bir tür hükümet kurulmasını destekleyecek düzeyde artı deÄŸer oluÅŸturan toplumlarda, Sevgiliye Hediye Fikirlerileri, bağışlar, vergiler ve savaÅŸ ganimetleri, bir ÅŸef ya da bir liderin denetimi altındaki depolarda toplanır ve buradan yeniden dağıtılır.12 Liderin bu geliri halka dağıtmasında üç neden vardır. Birincisi servet ve cömertlik gösterisiyle iktidarını sürdürmektir; ikincisi, kendi liderliÄŸini destekleyen insanlara istediklerini vererek bir hayat standardı saÄŸlamaktır, üçüncüsü ise gösteriÅŸli ziyafetler düzenleyip davetlilere deÄŸerli Sevgiliye Hediye Fikirleriler vererek güven saÄŸlamak ve diÄŸer grupların liderleriyle ortaklıklar kurmaktır.13
Kültürel antropolojide bu tür Sevgiliye Hediye Fikirleriler “Saygınlık Kazanmak Amaçlı Servet Dağıtım!’ baÅŸlığı altında ele alınır. Zamanlarının önemli bir kısmını geçime yönelik etkinliklere ayıran toplumlarda, kiÅŸiler arasında fazla bir zenginlik farkı olmaz; çünkü çeÅŸitli kültürel mekanizmalar ve karşılıklılık iliÅŸkisi, bu servet birikimlerini topluma eÅŸit olarak dağıtmaya çalışır. Sınıflı toplumlarda ise artı deÄŸerler fazladır ve varlıklılarla yoksullar arasındaki uçurum çok derin olabilir. Bu toplumlarda, toplumsal saygınlık amaçlı abartılı gösteriler (abartılı tüketim) zenginliÄŸin dağıtılmasının altında yatan güçlü bir güdüdür. “Prestij ekonomisi’ adı verilen bu ekonomide, sanayileÅŸmiÅŸ toplumlardaki abartılı tüketimden farklı olarak, amaç baÅŸkaları elde edemesin diye mal biriktirmek deÄŸildir. Tam tersine, burada amaç, baÅŸkalarına vererek saygınlık kazanmak için servet biriktirmektir.14
Diğer taraftan sosyolojik ve psikolojik bileşenleri bulunan Sevgiliye Hediye Fikirlerileşme konusuna sosyologlar daha çok sosyal sorumluluk, karşılıklılık ve içinde yaşanılan toplumdaki diğer bireylere bir şeyler verme normunun bir yansıması olarak yaklaşmışlardır. Sosyal psikolojide ise bu eylem, Sevgiliye Hediye Fikirleriyi verenin hem kendisini hem de karşı tarafı nasıl algıladığını ifade etmeye çalıştığı karmaşık bir süreç olarak ele alınmıştır.15
William A. HAVILAND vd., Kültürel Antropoloji, (çev. İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu), İstanbul 2008, s. 406-407; Marshal SAHLINS, Taş Devri Ekonomisi, 184-185; İ. Banu DOĞAN, Tarihöncesinde Ticaret ve Değiş Tokuş, İstanbul 2008, s. 39, 79.
14 William HAVILAND vd., Kültürel Antropoloji, s. 381-391; İ. Banu DOĞAN, Tarihöncesinde
Ticaret ve DeÄŸiÅŸ TokuÅŸ, 92-93.
15 Müjdat ÖZMEN, “Yeni Tüketicinin Sevgiliye Hediye Fikirleri Verme Davranışı”, s. 155.
Bu konuda Marcel Mauss’un “The Gift” adlı eseri Türkçeye “Hibe” olarak çevrilmiÅŸ ve ayrıca Sevgiliye Hediye Fikirleri konusuna “Sosyoloji ve Antropoloji” adlı eserinin bir bölümünde bu konuyu yeniden ele almıştır. Marcel MAUSE, The Gift (The Form and Reason for Exchange in Archaic Societies) Routledge, New York & London 2000; Marcel MAUSS, Hibe: Arkaik Cemiyetlerde Mübadelenin
Sosyolog Marcel Mauss’a göre ise Sevgiliye Hediye Fikirleri isteÄŸe baÄŸlıdır ama aynı zamanda bazı yükümlülükleri de beraberinde getirir.16 Her ne kadar formel bir sözleÅŸmeye baÄŸlı olmasa da Sevgiliye Hediye Fikirleri nin karşılığı vardır. Bu karşılık gelenek, güven, ÅŸeref gibi toplumsal kurallara baÄŸlı olabildiÄŸi gibi güç, yarışma, diÄŸerine üstün çıkma amaçları da taşıyan onur ve saygınlık arayışından kaynaklanan bir zorunluluk da olabilir.17 Marcel Mauss’un “verme, alma ve karşılık verme’ olarak adlandırdığı Sevgiliye Hediye Fikirleri döngüsü toplumsal iliÅŸkide bulunma zorunluluÄŸu olarak görülebilir; çünkü ister istemez çoÄŸu kez Sevgiliye Hediye Fikirleri nin maddî ve manevî bir karşılığı vardır.18 Mauss, Sevgiliye Hediye Fikirlerilerin bir istem olmayıp, toplumsal zorunluluklar ağının bir parçası olduÄŸunu belirtmiÅŸtir. Yani, Sevgiliye Hediye Fikirleri vermek ve almak, toplumsal yapıda zorunluluÄŸu temsil eder. Mallar Sevgiliye Hediye Fikirleri yoluyla deÄŸiÅŸ-tokuÅŸ edilir. Sevgiliye Hediye Fikirleri alış-veriÅŸi, kuramsal olarak gönüllüdür. Fakat gerçeklikte, bir zorunluluk altında alınıp verilir. Mauss, “karşılıklılık’ kavramını kullanmaktadır. Her türlü alış-veriÅŸ ve paylaÅŸma, karşılıklı olmak zorundadır. Sevgiliye Hediye Fikirleri alış-veriÅŸi gibi duygusal iliÅŸkilerde bile bilinçaltı bir karşılık bekleyiÅŸ vardır.19
Sevgiliye Hediye Fikirleri Ä°nsan iliÅŸkilerinde olumlu roller oynayan Sevgiliye Hediye Fikirleri bir tanıma göre, “Ä°nsanların önemli günlerini hatırlatmak ve dostluÄŸu belirtmek için verilen ÅŸeyler”1, bir baÅŸka tanıma göre, “Sevgi veya saygı ifadesi olarak karşılıksız verilen ÅŸey, armaÄŸan.’2 anlamına gelmektedir. Arapçada “Yol göstermek, doÄŸru yola iletmek.’ manasındaki hidayet kökünden türeyen “Sevgiliye Hediye Fikirleri” kelimesinin isim olarak kazandığı anlam, yol göstermenin temelinde bulunan lutûf ve iyilikle yakından ilgilidir.3 Farsça “pîşkeÅŸ” sözcüğü de “Sevgiliye Hediye Fikirleri, armaÄŸan.’ anlamındadır.4 Kelimenin Türkçe karşılığı olan armaÄŸan ise “birini sevindirmek, mutlu etmek için verilen ÅŸey, ödül, bağış, ihsan’ anlamlarına gelmektedir”5. Bütün bu tanımlar da gösteriyor ki “karşılıklı olarak Sevgiliye Hediye Fikirleri alıp verme”6 yani “Sevgiliye Hediye FikirlerileÅŸme” yoluyla kiÅŸiler aslında duygu ve düşüncelerini ifade etmektedirler. Bu baÄŸlamda Sevgiliye Hediye FikirlerileÅŸmede sembolik bir iletiÅŸim dili, dolayısıyla bir sosyal baÄŸ kurma, bu baÄŸları güçlendirme ve onur kazanma söz konusudur.
Sevgiliye Hediye Fikirleri kavramı, farklı bilim dallarınca farklı açılardan ele alınmıştır. Bir mübadele biçimi olarak Sevgiliye Hediye Fikirleri değiş-tokuşu ekonomik ve siyasal amaçlarla yerine getirilen bir kültür unsuru olması bakımından iktisadî antropolojinin temel konusunu oluşturmuştur. Buna göre daha çok akrabalık biçimindeki insan ilişkilerinin egemen olduğu toplumlarda bir anlamlılık kazanmaktadır. Sevgiliye Hediye Fikirleri alıp vermenin, bu toplumlarda toplumsal yaşamın ve kurumların tüm yönlerinde ifadesini bulduğu ve dinî, ahlâkî ve ekonomik yaşamda Sevgiliye Hediye Fikirlerinin yerinin önemli olduğu düşünülmektedir.7 Sevgiliye Hediye Fikirleri verme eylemini, toplumsal ve ekonomik boyutlarıyla, sosyal gerçeklik olarak inceleyen antropologlar, Sevgiliye Hediye Fikirleri alış-verişinin bu topluluklarda eşit düzeyde ekonomik ve sembolik anlam içerdiği sonucuna ulaşmışlardır.
Antropologlara göre, Sevgiliye Hediye Fikirleri “potlaç” sözcüğünde karşılık bulur. Potlaç ise “kendini mahrum etme” olarak adlandırılabilen, klan ÅŸefinin yiyecek ve nadide mallardan en fazla miktarda vermek suretiyle ötekilerden daha cömert olduÄŸunu göstermeye çalıştığı kutlamaların, konukları ağırlamanın ve misafirperverlikte yarışmanın önemli bir unsurudur ve bu kutlamalarda toplumsal saygınlık Sevgiliye Hediye Fikirlerilerle dışa vurulur.9 Psikolojik antropolojide ise “potlaç’ın törenlerdeki uygulamaların, zenginlik ve soyluluÄŸun göstergesi olduÄŸu vurgulanır.10
Sevgiliye Hediye Fikirleri, iktisadî antropolojide “yeniden dağıtım sistemleri’ içinde ele alınır.11 Buna göre, bir tür deÄŸiÅŸ-tokuÅŸ olan yeniden dağıtımda, malların bir merkezde toplanıp burada düzenlenmesi, sayılması ve yeniden dağıtılması söz konusudur. Bu süreçte iktidar kullanımı da söz konusudur. Bir tür hükümet kurulmasını destekleyecek düzeyde artı deÄŸer oluÅŸturan toplumlarda, Sevgiliye Hediye Fikirlerileri, bağışlar, vergiler ve savaÅŸ ganimetleri, bir ÅŸef ya da bir liderin denetimi altındaki depolarda toplanır ve buradan yeniden dağıtılır.12 Liderin bu geliri halka dağıtmasında üç neden vardır. Birincisi servet ve cömertlik gösterisiyle iktidarını sürdürmektir; ikincisi, kendi liderliÄŸini destekleyen insanlara istediklerini vererek bir hayat standardı saÄŸlamaktır, üçüncüsü ise gösteriÅŸli ziyafetler düzenleyip davetlilere deÄŸerli Sevgiliye Hediye Fikirleriler vererek güven saÄŸlamak ve diÄŸer grupların liderleriyle ortaklıklar kurmaktır.13
Kültürel antropolojide bu tür Sevgiliye Hediye Fikirleriler “Saygınlık Kazanmak Amaçlı Servet Dağıtım!’ baÅŸlığı altında ele alınır. Zamanlarının önemli bir kısmını geçime yönelik etkinliklere ayıran toplumlarda, kiÅŸiler arasında fazla bir zenginlik farkı olmaz; çünkü çeÅŸitli kültürel mekanizmalar ve karşılıklılık iliÅŸkisi, bu servet birikimlerini topluma eÅŸit olarak dağıtmaya çalışır. Sınıflı toplumlarda ise artı deÄŸerler fazladır ve varlıklılarla yoksullar arasındaki uçurum çok derin olabilir. Bu toplumlarda, toplumsal saygınlık amaçlı abartılı gösteriler (abartılı tüketim) zenginliÄŸin dağıtılmasının altında yatan güçlü bir güdüdür. “Prestij ekonomisi’ adı verilen bu ekonomide, sanayileÅŸmiÅŸ toplumlardaki abartılı tüketimden farklı olarak, amaç baÅŸkaları elde edemesin diye mal biriktirmek deÄŸildir. Tam tersine, burada amaç, baÅŸkalarına vererek saygınlık kazanmak için servet biriktirmektir.14
Diğer taraftan sosyolojik ve psikolojik bileşenleri bulunan Sevgiliye Hediye Fikirlerileşme konusuna sosyologlar daha çok sosyal sorumluluk, karşılıklılık ve içinde yaşanılan toplumdaki diğer bireylere bir şeyler verme normunun bir yansıması olarak yaklaşmışlardır. Sosyal psikolojide ise bu eylem, Sevgiliye Hediye Fikirleriyi verenin hem kendisini hem de karşı tarafı nasıl algıladığını ifade etmeye çalıştığı karmaşık bir süreç olarak ele alınmıştır.15
William A. HAVILAND vd., Kültürel Antropoloji, (çev. İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu), İstanbul 2008, s. 406-407; Marshal SAHLINS, Taş Devri Ekonomisi, 184-185; İ. Banu DOĞAN, Tarihöncesinde Ticaret ve Değiş Tokuş, İstanbul 2008, s. 39, 79.
14 William HAVILAND vd., Kültürel Antropoloji, s. 381-391; İ. Banu DOĞAN, Tarihöncesinde
Ticaret ve DeÄŸiÅŸ TokuÅŸ, 92-93.
15 Müjdat ÖZMEN, “Yeni Tüketicinin Sevgiliye Hediye Fikirleri Verme Davranışı”, s. 155.
Bu konuda Marcel Mauss’un “The Gift” adlı eseri Türkçeye “Hibe” olarak çevrilmiÅŸ ve ayrıca Sevgiliye Hediye Fikirleri konusuna “Sosyoloji ve Antropoloji” adlı eserinin bir bölümünde bu konuyu yeniden ele almıştır. Marcel MAUSE, The Gift (The Form and Reason for Exchange in Archaic Societies) Routledge, New York & London 2000; Marcel MAUSS, Hibe: Arkaik Cemiyetlerde Mübadelenin
Sosyolog Marcel Mauss’a göre ise Sevgiliye Hediye Fikirleri isteÄŸe baÄŸlıdır ama aynı zamanda bazı yükümlülükleri de beraberinde getirir.16 Her ne kadar formel bir sözleÅŸmeye baÄŸlı olmasa da Sevgiliye Hediye Fikirleri nin karşılığı vardır. Bu karşılık gelenek, güven, ÅŸeref gibi toplumsal kurallara baÄŸlı olabildiÄŸi gibi güç, yarışma, diÄŸerine üstün çıkma amaçları da taşıyan onur ve saygınlık arayışından kaynaklanan bir zorunluluk da olabilir.17 Marcel Mauss’un “verme, alma ve karşılık verme’ olarak adlandırdığı Sevgiliye Hediye Fikirleri döngüsü toplumsal iliÅŸkide bulunma zorunluluÄŸu olarak görülebilir; çünkü ister istemez çoÄŸu kez Sevgiliye Hediye Fikirleri nin maddî ve manevî bir karşılığı vardır.18 Mauss, Sevgiliye Hediye Fikirlerilerin bir istem olmayıp, toplumsal zorunluluklar ağının bir parçası olduÄŸunu belirtmiÅŸtir. Yani, Sevgiliye Hediye Fikirleri vermek ve almak, toplumsal yapıda zorunluluÄŸu temsil eder. Mallar Sevgiliye Hediye Fikirleri yoluyla deÄŸiÅŸ-tokuÅŸ edilir. Sevgiliye Hediye Fikirleri alış-veriÅŸi, kuramsal olarak gönüllüdür. Fakat gerçeklikte, bir zorunluluk altında alınıp verilir. Mauss, “karşılıklılık’ kavramını kullanmaktadır. Her türlü alış-veriÅŸ ve paylaÅŸma, karşılıklı olmak zorundadır. Sevgiliye Hediye Fikirleri alış-veriÅŸi gibi duygusal iliÅŸkilerde bile bilinçaltı bir karşılık bekleyiÅŸ vardır.19
