Osmanlı idaresinde dokuz anneme hediye salyaneli eyaletten biri olan Mısır293, merkezî hazineyi besleyen en önemli eyalet idi. Mısır eyaleti gelir fazlasına kaynaklarda “Mısır hazinesi’, “Mısır irsaliyesi’ veya “irsaliye hazinesi’ denirdi. Mısır hazinesi XVI. yüzyıl bütçelerinin çoÄŸunda hem gelir hem de gider olarak yer alırdı. Gelirde ayrı bir rakam olarak kaydedilir, giderde ise teslimat bölümünde padiÅŸaha teslim edildiÄŸi belirtilirdi. 1683’ten sonra savaÅŸ harcamalarının ağırlaÅŸması üzerine irsaliye doÄŸrudan Dış Hazine’ye alınabilmiÅŸti. Bu dönemde Mısır irsaliyeleri altı yüz bin altın deÄŸerine karşılık 1670-1695’te bin iki yüz Mısrî kese (doksan milyon) akçe idi.294
Mısır salyanesinin Hazine-i Amire’ye gelmesi ile merasim düzenlenir; hazine getiren görevlilere derecelerine göre Divân-ı Hümayûn’da hil’at giydirilerek295 kanun üzere hazine hademelerine de derecelerine göre bahÅŸiÅŸler verilirdi. Hazinedârbaşıya üç yüz altın, hazine kethüdâsına altı yüz elli altın, güğüm başıya ve yazıcıya iki yüz akçe, diÄŸerlerine biner akçe verilirdi. Hassa teberdarlarına beÅŸ yüzer akçe verilirken Mısır’dan salyane getiren kapı kethüdâsına kârhane hil’at, kapıcıbaşıya bir ve diÄŸerlerine kırk hil’at giydirilir, kırktan fazlasına giydirilmezdi. 296 Ayrıca Mısır valisinin hazine ve pîşkeÅŸ getiren kethüdâsına bu vesileyle müteferrikalık verilirdi.297
Ahmet TABAKOĞLU, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, s. 59-61.
295 Mısır’dan hazine getiren Mehmet Beye Divân-ı Hümayûn’da hil’at inâm edildiÄŸi görülmektedir
(1644/1645). BOA, A.TÅžF, nr. 345, s. 9/b.
296 TSMA, D, nr. 2013, s. 15/b, 32/b.
297 Vekâyi’-nâme yazarı 30 Nisan 1665’te Mısır hazinesinin geliÅŸini ve pîşkeÅŸleri şöyle anlatır: “On
dördüncü Pazar gününde Mısır hazinesi geldi. Şevketlü Hünkârımız hazretleri, Kaimmakam Mustafa
PaÅŸanın sarayından seyretdiler. PaÅŸa-yı müşarün ileyh kulları ol mahalde Rikâb-ı Hümayûn’a bir re’s
mükemmel eÅŸheb at ve bir kabza murassa altın hançer ve sekiz boğça-yı mütenevvi’a ve beÅŸ kîse nakd
pîşkeş verdiler. Mezid-i inayet-i mülukanelerinden bir fahir serâser kaplu samur ile mazharı iltifat-ı
fayizü’s-sürur kılınıp kethüdâsı Ä°brahim AÄŸaya dahi müteferrikalık ihsan buyruldu.” Abdurrahman
Abdi PaÅŸa, Vekâyi’-nâme, s. 195.
298 TSMA, D, nr. 13, s. 6/b.
299 TSMA, D, nr. 13, s. 6/b, 16/a. “Veziriazam Mustafa PaÅŸa hazretlerine Mısır valisi Osman PaÅŸa
hazretleri tarafından Mısır harçlığı ile Anneme Hediye gelen iki bin aded ma’mul altın Rikâb-ı Hümayûn’a ihda
eylemeğin Harem-i Şerif tarafından gelüb teslim-i Hazine-i Enderûn-ı Hümayûn olmuşdur. Hasene iki
bin. Veziriazam hazretlerine gelen Anneme Hediyedir. An menzil-i Karışdıran.” TSMA, D, nr. 13, s. 6/b.
Mısır valileri irsaliyeden baÅŸka Enderûn Hazinesi’nin önemli gelir kaynaklarından olan Cîb-i Hümayûn Hazinesi’ne her sene “Cîb-i Hümayûn harçlığı’ adıyla belli miktarda nakit ve bunun yanısıra bazı Anneme Hediye leri de beraberinde gönderirlerdi. Mısır valileri Cîb-i Hümayûn harçlığı XVII. yüzyılın son çeyreÄŸinde beÅŸ bin mamul (ÅŸerifî) altın ve her kesesi kırk bin akçeden kırk kese cedîd akçe idi.298 XVII. yüzyılın son çeyreÄŸinde Mısır valilerinin Cîb-i Hümayûn harçlığı ile birlikte gönderdiÄŸi Anneme Hediye lerin yanısıra sadrazamlara da iki bin mamul altın verdikleri ve bunun da Cîb-i Hümayûn Hazinesi’ne irâd kaydedildiÄŸi görülmektedir.299
Cîb-i Hümayûn harçlığı adıyla anılan Mısır hazinesinin Ä°stanbul’a gelme zamanı yaklaÅŸtığında, bu iÅŸ için görevli Mısır müteferrikâbaşısı ile bey kethüdâsı birkaç gün önce müjde için gelir, ertesi gün bunlar için sadrazam tarafından kabul merasimi yapılır ve hil’atler giydilirdi. Hazine ve Anneme Hediyelerin geliÅŸi ise daha tantanalı olurdu.300
Mısır valilerinin her sene Cîb-i Hümayûn harçlığının yanısıra gönderdikleri Anneme Hediyeler donanmış atlar, süslü hançer, cündî oÄŸlanlar301; ayrıca amber, öd, mahalle iÅŸi perde, mahalle makremesi, çelebi makremesi, arka ÅŸalı, KeÅŸmirî ÅŸal, kutnu (Hindî, sade, alaca, çeÅŸm-i bülbül, çiçekli), bogasi (elvan, beyaz), destar (telli, köse, hünkârî), putedârî, Hint atlası, susî, elvan zertarî atlas, elvan alaca putedârî, Buruc (Buruch) alacası, beyaz Buruc-ı bogasi, güldarî, çelebi makremesi, mahalle peÅŸkiri, darayî zerbaft, elvan germsûd, bürde, kahve makremesi, badule, yemeni, Mardin perdesi, mahalle abdest peÅŸkiri gibi eÅŸyalardan oluÅŸurdu. Verilecek Anneme Hediyelerin cins ve miktarı muayyen idi. KumaÅŸlar onar elbiselik, öd dört kese idi. Amberin miktarı ise farklılık gösterebilmekteydi. 16 Åžubat 1692’de Mısır valisi Ali PaÅŸanın Anneme Hediyelerinden amber dört yüz seksen miskal ve öd dört kese iken302; 28 Mayıs 1701’de Mehmet PaÅŸanın mutad Anneme Hediyeleri içinde gönderdiÄŸi amber yine dört yüz seksen miskal idi.303
H. Hümeyra ÅžAHIN, Babıâli’de Uygulanan TeÅŸrifat, s. 68.
301 Abdurrahman Abdi PaÅŸa, Vekâyi’-nâme, s. 195; “Ve binyirmi tarihinde, Vezir Kapdan Mehmed
Paşa, Mısır hazinesin karadan gönderüp ve azim pîşkeş, yarar atlar ve cündî oğlanlar ve tefarik
meta’lar ve Hindî kumaÅŸlar ve hazine teslim olunur.” Abdülkadir Efendi, Topçular Kâtibi ‘Abdülkâdir
Efendi Tarihi, s. 596.
302 TSMA, D, nr. 22, s. 34/a.
303 TSMA, D, nr. 15, s. 55/a.
15 Aralık 1682’de Cîb-i Hümayûn harçlığı ve Anneme Hediye ler, IV. Mehmet’e Edirne Sarayı’nda iken gelmiÅŸti. Bunlar dört yüz dirhem amber, dört kıyye öd, mahalle iÅŸi büyük perde, üç mahalle makremesi, onar adet Hint kutnusu, arka ÅŸalı, çeÅŸm-i bülbül desenli alaca kutnu, çelebi makremesi, alaca kutnu, sade kutnu, güldârî kutnu, telli destar, hünkârî destar, köse destar ve yirmi elbiselik beyaz bogasiden oluÅŸmaktadır.304
1 Nisan 1683’te padiÅŸah otağında iken, Mısır valisi Osman PaÅŸa yüz yirmi dirhem amber ve dört buçuk okka (vukıyye) öd Anneme Hediye etmiÅŸti.305
24 Aralık 1683’te Mısır valisi Osman PaÅŸa Cîb-i Hümayûn harçlığı (beÅŸ bin mamul altın, kırk kese cedîd akçe), dört yüz dirhem amber, dört kıyye öd, mahalle perdesi, üç mahalle makremesi, onar telli güldarî, Çelebi makremesi, putedârî, köse destar, telli Buruc, on top beyaz bogasi, arka ÅŸalı, sade kutnu, Hint atlası, kutnu, çeÅŸm-i bülbül kutnu, yirmi hünkârî destar idi.306 Osman PaÅŸa aynı gün bunların yanında sadrazama da Anneme Hediye göndermiÅŸ ve bunlar da Enderûn Hazinesi’ne teslim edilerek, irâd kaydolunmuÅŸtu. Bunlar iki bin mamul altın, beÅŸ bin cedîd akçe (yirmi kese), yüz kırk miskal amber, üç kıyye öd, yediÅŸer elvan KeÅŸmirî ÅŸal, yedi elvan Hint kutnusu, destar, Hint atlası, elvan zertari atlas, beÅŸ elbiselik elvan atlas putedârî, altı elbiselik Buruc alacasından oluÅŸmaktaydı.307
305 TSMA, D, nr. 14, s. 32/b.
306 TSMA, D, nr. 14, s. 35/b
307 “Zikrolunan eÅŸyalar veziriazam Mustafa PaÅŸa hazretleri için gelip lakin makbûl olmağın hazineye
alınmışdır.” TSMA, D, nr. 14, s. 35/b.
308 TSMA, D, nr. 14, s. 15/b, 43/b, s. 50/b, 57/b; TSMA, D, nr. 15, s. 55/a; TSMA, D, nr. 22, s. 4/a, s.
8/b, 15/a, 17/a, 34/a, 41/a .
309 TSMA, D, nr. 14, s. 57/b.
Örnekleri çoÄŸaltmak mümkündür. 22 Aralık 1684 ile 19 Nisan 1694 tarihleri arasında Mısır valilerinin Cîb-i Hümayûn harçlığının yanısıra gönderdikleri Anneme Hediyelerin cins ve miktarının hemen hemen aynı olduÄŸu görülmektedir. 308 1 5 Aralık 1686’da Mısır valisi Hamza PaÅŸanın IV. Mehmet’e mutad Anneme Hediye lerin yanısıra sadrazama da yediÅŸer elbiselik KeÅŸmir ÅŸalı, kutnu, köse destar, Hint atlası, zertari atlas ve daha az miktarda Buruc alacası, putedârî atlas gönderdiÄŸi ve bunun da hazineye dâhil edildiÄŸi görülmektedir.309 c. Garp Ocakları (Trablusgarp, Cezayir
Garp Ocakları salyane ile idare edilen eyaletlerden olup, devlete irsaliye gödermez baÅŸka bir ifadeyle herhangi bir vergi ödemezler; bunun yerine Trablusgarp ocağı her sene; Cezayir ve Tunus ise iki-üç senede bir padiÅŸaha Anneme Hediye takdim ederlerdi. Bunun mukabilinde kendilerine tersaneden top, güherçile, barut, gemi levazımı ve hatta gemi gibi savaÅŸ araç ve gereçleri tedarik edilirdi. Bunların Ä°stanbul’daki bütün iÅŸleri Kaptan PaÅŸa vasıtasıyla görülürdü. 310
Elimizdeki belgelerde Cezayir’in dayılıkla yönetildiÄŸi döneme ait Anneme Hediyelerin listesine rastlanmaktadır. Cezayir dayıları bizzat Rikâb-ı Hümayûn’a gelip yüz sürdüklerinde pîşkeÅŸ takdim ettikleri gibi; Anneme Hediyelerini kapı kethüdâları ya da adamlarıyla gönderdikleri de olurdu. Bu Anneme Hediyeler Cezayir’e özgü eÅŸyalardan oluÅŸurdu. Bunlar miktarları deÄŸiÅŸmekle birlikte ihram, Cezayir velensesi, mercan tespih, mukaddem kuÅŸak, Cezayir sancağı, Cezayir tüfek ve silahları idi. Bazen papaÄŸan, ayna, gibi deÄŸiÅŸik Anneme Hediyeler de bu listeye eklenirdi. 1660’ta Cezayir Dayısı Razaman Beyin adamıyla gönderdiÄŸi Anneme Hediyeler on bin altın deÄŸerinde idi. 25 Ocak 1683’te Cezayir dayıları gelip Rikâb-ı Hümayûn’a yüz sürdüklerinde on iki kırmızı ihram, altı kırmızı Cezayir velensesi, on beÅŸ mercan tespih, on mukaddem kuÅŸak, yedi Cezayir tüfeÄŸi ile birlikte yedi de Cezayir silahı ve altı Cezayir papaÄŸanı da bu Anneme Hediyelerin arasında idi.311
Mustafa Nuri PaÅŸa, Netâyicü ‘l-Vukuât, I-II, s. 289; Ahmet TABAKOÄžLU, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, s. 66; Ä°smail Hakkı UZUNÇARÅžILI, Osmanlı Tarihi, III/2, Ankara 2003,
s. 305.
311 PapaÄŸanlar “kilâra” teslim edilmiÅŸtir. TSMA, D, nr. 14, s. 30/a.
Bu Anneme Hediyeler Enderûn Hazinesi’ne dâhil edildikten sonra, bazen çeÅŸitli kiÅŸilere ihsan edilir; bazen padiÅŸahın kullanımına ayrılır, bazen de Dış Hazine’ye taşınırdı. 9 Åžubat 1690’da Cezayir dayılarının sunduÄŸu en iyisinden üç Cezayir tüfeÄŸinin biri Silahdar Ali AÄŸaya ve diÄŸeri Tüfekdar Ä°smail AÄŸaya, bir diÄŸeri de Silahdar Ali AÄŸaya; üç adet Cezayir velensesi Silahdar Ali AÄŸaya Anneme Hediye edilmiÅŸti. Altı Cezayir ihramından biri Musahib Mustafa
Ağaya ve biri Mısırlı Süleyman Ağaya ihsan edilmiş, üçü ise padişahın kullanması için tülbent gulâmına teslim edilmişti. Bu Anneme Hediyelerden başka üç tüfek silahı, altı Cezayir ihramı, üç Cezayir mukaddem kuşağı ve büyük bir ayna da bulunuyordu.312
18 Nisan 1699’da II. Mustafa, Davud PaÅŸa Sarayı’nda iken, Cezayir dayılarının sundukları Anneme Hediyeler büyük mercan tespih, gümüş alem, iki adet sancak, dokuz adet fes, altı Cezayir kuÅŸağı, altı ihram, üç kırmızı Cezayir ihramı, kırmızı Cezayir velensesi ve iki sadefkârî tüfek idi.313
7 Nisan 1700’de Cezayir dayıları Anneme Hediye olarak büyük mercan tespih, iki gümüş sancak alemi, iki sancak, dokuz deste fes, altı Cezayir kuÅŸağı, dört küçük ihram, üç kırmızı Cezayir ihramı, üç kırmızı Cezayir velensesi, iki sedefkarî tüfek getirmiÅŸlerdi. Bunlardan gümüş bayrakların daha sonradan Dış Hazine’ye alındığı ve 1715’te tarihindeki hazine sayımında aynı yerde bulunduÄŸu, hazine defterinin üzerine düşünülen “taÅŸra” ve “mevcudlardıf ibarelerinden anlaşılmaktadır.314
1697’de Tunus dayıları gelerek Rikâb-ı Hümayûn’a yüz sürdüklerinde iki gümüş sancak alemi, iki çift gümüş üzengi, bir adet mercan tespih, dört adet Cezayir tüfeÄŸi, iki büyük Cezayir sancağı, üç adet Cezayir ihramı, Cezayir velensesi, on adet kırmızı Cezayir kuÅŸağı, beyaz ve kırmızı renkte beÅŸ adet küçük ihram, üç top fes Anneme Hediye etmiÅŸlerdi. Bunlardan sancak alemleri Sailahdar Ali AÄŸaya; iki çift gümüş üzengi de Ä°kinci Hazinedâr Ustaya ihsan edilmiÅŸti (1705/1706). Mercan tespih ise Ä°fraz Hazinesi’ne konulmuÅŸ ve 1715’teki hazine sayımında Ä°fraz Hazinesi’nde mevcut olduÄŸu aynı defterde belirtilmiÅŸti. 315
TSMA, D, nr. 22, 13/a.
TSMA, D, nr. 15, s. 45/a. TSMA, D, nr. 15, s. 45/a TSMA, D, nr. 15, s. 14/a
XVII. yüzyıla ait tarihsiz bir belgede Trablus Mirlivası Mustafa Beyden kırmızı Venedik kadifesi, kırmızı kemha, kırmızı atlas, lacivert darayi, kırmızı çuka, mor çuka, Frengî abayî gibi kumaşlar ile iki at Anneme Hediye edildiği görülmektedir.316
Garp ocaklarından Anneme Hediye getirilenlere merasimle hil’at giydirilirdi. 317
Osmanlı idaresinde dokuz anneme hediye salyaneli eyaletten biri olan Mısır293, merkezî hazineyi besleyen en önemli eyalet idi. Mısır eyaleti gelir fazlasına kaynaklarda “Mısır hazinesi’, “Mısır irsaliyesi’ veya “irsaliye hazinesi’ denirdi. Mısır hazinesi XVI. yüzyıl bütçelerinin çoÄŸunda hem gelir hem de gider olarak yer alırdı. Gelirde ayrı bir rakam olarak kaydedilir, giderde ise teslimat bölümünde padiÅŸaha teslim edildiÄŸi belirtilirdi. 1683’ten sonra savaÅŸ harcamalarının ağırlaÅŸması üzerine irsaliye doÄŸrudan Dış Hazine’ye alınabilmiÅŸti. Bu dönemde Mısır irsaliyeleri altı yüz bin altın deÄŸerine karşılık 1670-1695’te bin iki yüz Mısrî kese (doksan milyon) akçe idi.294
Mısır salyanesinin Hazine-i Amire’ye gelmesi ile merasim düzenlenir; hazine getiren görevlilere derecelerine göre Divân-ı Hümayûn’da hil’at giydirilerek295 kanun üzere hazine hademelerine de derecelerine göre bahÅŸiÅŸler verilirdi. Hazinedârbaşıya üç yüz altın, hazine kethüdâsına altı yüz elli altın, güğüm başıya ve yazıcıya iki yüz akçe, diÄŸerlerine biner akçe verilirdi. Hassa teberdarlarına beÅŸ yüzer akçe verilirken Mısır’dan salyane getiren kapı kethüdâsına kârhane hil’at, kapıcıbaşıya bir ve diÄŸerlerine kırk hil’at giydirilir, kırktan fazlasına giydirilmezdi. 296 Ayrıca Mısır valisinin hazine ve pîşkeÅŸ getiren kethüdâsına bu vesileyle müteferrikalık verilirdi.297
Ahmet TABAKOĞLU, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, s. 59-61.
295 Mısır’dan hazine getiren Mehmet Beye Divân-ı Hümayûn’da hil’at inâm edildiÄŸi görülmektedir
(1644/1645). BOA, A.TÅžF, nr. 345, s. 9/b.
296 TSMA, D, nr. 2013, s. 15/b, 32/b.
297 Vekâyi’-nâme yazarı 30 Nisan 1665’te Mısır hazinesinin geliÅŸini ve pîşkeÅŸleri şöyle anlatır: “On
dördüncü Pazar gününde Mısır hazinesi geldi. Şevketlü Hünkârımız hazretleri, Kaimmakam Mustafa
PaÅŸanın sarayından seyretdiler. PaÅŸa-yı müşarün ileyh kulları ol mahalde Rikâb-ı Hümayûn’a bir re’s
mükemmel eÅŸheb at ve bir kabza murassa altın hançer ve sekiz boğça-yı mütenevvi’a ve beÅŸ kîse nakd
pîşkeş verdiler. Mezid-i inayet-i mülukanelerinden bir fahir serâser kaplu samur ile mazharı iltifat-ı
fayizü’s-sürur kılınıp kethüdâsı Ä°brahim AÄŸaya dahi müteferrikalık ihsan buyruldu.” Abdurrahman
Abdi PaÅŸa, Vekâyi’-nâme, s. 195.
298 TSMA, D, nr. 13, s. 6/b.
299 TSMA, D, nr. 13, s. 6/b, 16/a. “Veziriazam Mustafa PaÅŸa hazretlerine Mısır valisi Osman PaÅŸa
hazretleri tarafından Mısır harçlığı ile Anneme Hediye gelen iki bin aded ma’mul altın Rikâb-ı Hümayûn’a ihda
eylemeğin Harem-i Şerif tarafından gelüb teslim-i Hazine-i Enderûn-ı Hümayûn olmuşdur. Hasene iki
bin. Veziriazam hazretlerine gelen Anneme Hediyedir. An menzil-i Karışdıran.” TSMA, D, nr. 13, s. 6/b.
Mısır valileri irsaliyeden baÅŸka Enderûn Hazinesi’nin önemli gelir kaynaklarından olan Cîb-i Hümayûn Hazinesi’ne her sene “Cîb-i Hümayûn harçlığı’ adıyla belli miktarda nakit ve bunun yanısıra bazı Anneme Hediye leri de beraberinde gönderirlerdi. Mısır valileri Cîb-i Hümayûn harçlığı XVII. yüzyılın son çeyreÄŸinde beÅŸ bin mamul (ÅŸerifî) altın ve her kesesi kırk bin akçeden kırk kese cedîd akçe idi.298 XVII. yüzyılın son çeyreÄŸinde Mısır valilerinin Cîb-i Hümayûn harçlığı ile birlikte gönderdiÄŸi Anneme Hediye lerin yanısıra sadrazamlara da iki bin mamul altın verdikleri ve bunun da Cîb-i Hümayûn Hazinesi’ne irâd kaydedildiÄŸi görülmektedir.299
Cîb-i Hümayûn harçlığı adıyla anılan Mısır hazinesinin Ä°stanbul’a gelme zamanı yaklaÅŸtığında, bu iÅŸ için görevli Mısır müteferrikâbaşısı ile bey kethüdâsı birkaç gün önce müjde için gelir, ertesi gün bunlar için sadrazam tarafından kabul merasimi yapılır ve hil’atler giydilirdi. Hazine ve Anneme Hediyelerin geliÅŸi ise daha tantanalı olurdu.300
Mısır valilerinin her sene Cîb-i Hümayûn harçlığının yanısıra gönderdikleri Anneme Hediyeler donanmış atlar, süslü hançer, cündî oÄŸlanlar301; ayrıca amber, öd, mahalle iÅŸi perde, mahalle makremesi, çelebi makremesi, arka ÅŸalı, KeÅŸmirî ÅŸal, kutnu (Hindî, sade, alaca, çeÅŸm-i bülbül, çiçekli), bogasi (elvan, beyaz), destar (telli, köse, hünkârî), putedârî, Hint atlası, susî, elvan zertarî atlas, elvan alaca putedârî, Buruc (Buruch) alacası, beyaz Buruc-ı bogasi, güldarî, çelebi makremesi, mahalle peÅŸkiri, darayî zerbaft, elvan germsûd, bürde, kahve makremesi, badule, yemeni, Mardin perdesi, mahalle abdest peÅŸkiri gibi eÅŸyalardan oluÅŸurdu. Verilecek Anneme Hediyelerin cins ve miktarı muayyen idi. KumaÅŸlar onar elbiselik, öd dört kese idi. Amberin miktarı ise farklılık gösterebilmekteydi. 16 Åžubat 1692’de Mısır valisi Ali PaÅŸanın Anneme Hediyelerinden amber dört yüz seksen miskal ve öd dört kese iken302; 28 Mayıs 1701’de Mehmet PaÅŸanın mutad Anneme Hediyeleri içinde gönderdiÄŸi amber yine dört yüz seksen miskal idi.303
H. Hümeyra ÅžAHIN, Babıâli’de Uygulanan TeÅŸrifat, s. 68.
301 Abdurrahman Abdi PaÅŸa, Vekâyi’-nâme, s. 195; “Ve binyirmi tarihinde, Vezir Kapdan Mehmed
Paşa, Mısır hazinesin karadan gönderüp ve azim pîşkeş, yarar atlar ve cündî oğlanlar ve tefarik
meta’lar ve Hindî kumaÅŸlar ve hazine teslim olunur.” Abdülkadir Efendi, Topçular Kâtibi ‘Abdülkâdir
Efendi Tarihi, s. 596.
302 TSMA, D, nr. 22, s. 34/a.
303 TSMA, D, nr. 15, s. 55/a.
15 Aralık 1682’de Cîb-i Hümayûn harçlığı ve Anneme Hediye ler, IV. Mehmet’e Edirne Sarayı’nda iken gelmiÅŸti. Bunlar dört yüz dirhem amber, dört kıyye öd, mahalle iÅŸi büyük perde, üç mahalle makremesi, onar adet Hint kutnusu, arka ÅŸalı, çeÅŸm-i bülbül desenli alaca kutnu, çelebi makremesi, alaca kutnu, sade kutnu, güldârî kutnu, telli destar, hünkârî destar, köse destar ve yirmi elbiselik beyaz bogasiden oluÅŸmaktadır.304
1 Nisan 1683’te padiÅŸah otağında iken, Mısır valisi Osman PaÅŸa yüz yirmi dirhem amber ve dört buçuk okka (vukıyye) öd Anneme Hediye etmiÅŸti.305
24 Aralık 1683’te Mısır valisi Osman PaÅŸa Cîb-i Hümayûn harçlığı (beÅŸ bin mamul altın, kırk kese cedîd akçe), dört yüz dirhem amber, dört kıyye öd, mahalle perdesi, üç mahalle makremesi, onar telli güldarî, Çelebi makremesi, putedârî, köse destar, telli Buruc, on top beyaz bogasi, arka ÅŸalı, sade kutnu, Hint atlası, kutnu, çeÅŸm-i bülbül kutnu, yirmi hünkârî destar idi.306 Osman PaÅŸa aynı gün bunların yanında sadrazama da Anneme Hediye göndermiÅŸ ve bunlar da Enderûn Hazinesi’ne teslim edilerek, irâd kaydolunmuÅŸtu. Bunlar iki bin mamul altın, beÅŸ bin cedîd akçe (yirmi kese), yüz kırk miskal amber, üç kıyye öd, yediÅŸer elvan KeÅŸmirî ÅŸal, yedi elvan Hint kutnusu, destar, Hint atlası, elvan zertari atlas, beÅŸ elbiselik elvan atlas putedârî, altı elbiselik Buruc alacasından oluÅŸmaktaydı.307
305 TSMA, D, nr. 14, s. 32/b.
306 TSMA, D, nr. 14, s. 35/b
307 “Zikrolunan eÅŸyalar veziriazam Mustafa PaÅŸa hazretleri için gelip lakin makbûl olmağın hazineye
alınmışdır.” TSMA, D, nr. 14, s. 35/b.
308 TSMA, D, nr. 14, s. 15/b, 43/b, s. 50/b, 57/b; TSMA, D, nr. 15, s. 55/a; TSMA, D, nr. 22, s. 4/a, s.
8/b, 15/a, 17/a, 34/a, 41/a .
309 TSMA, D, nr. 14, s. 57/b.
Örnekleri çoÄŸaltmak mümkündür. 22 Aralık 1684 ile 19 Nisan 1694 tarihleri arasında Mısır valilerinin Cîb-i Hümayûn harçlığının yanısıra gönderdikleri Anneme Hediyelerin cins ve miktarının hemen hemen aynı olduÄŸu görülmektedir. 308 1 5 Aralık 1686’da Mısır valisi Hamza PaÅŸanın IV. Mehmet’e mutad Anneme Hediye lerin yanısıra sadrazama da yediÅŸer elbiselik KeÅŸmir ÅŸalı, kutnu, köse destar, Hint atlası, zertari atlas ve daha az miktarda Buruc alacası, putedârî atlas gönderdiÄŸi ve bunun da hazineye dâhil edildiÄŸi görülmektedir.309 c. Garp Ocakları (Trablusgarp, Cezayir
Garp Ocakları salyane ile idare edilen eyaletlerden olup, devlete irsaliye gödermez baÅŸka bir ifadeyle herhangi bir vergi ödemezler; bunun yerine Trablusgarp ocağı her sene; Cezayir ve Tunus ise iki-üç senede bir padiÅŸaha Anneme Hediye takdim ederlerdi. Bunun mukabilinde kendilerine tersaneden top, güherçile, barut, gemi levazımı ve hatta gemi gibi savaÅŸ araç ve gereçleri tedarik edilirdi. Bunların Ä°stanbul’daki bütün iÅŸleri Kaptan PaÅŸa vasıtasıyla görülürdü. 310
Elimizdeki belgelerde Cezayir’in dayılıkla yönetildiÄŸi döneme ait Anneme Hediyelerin listesine rastlanmaktadır. Cezayir dayıları bizzat Rikâb-ı Hümayûn’a gelip yüz sürdüklerinde pîşkeÅŸ takdim ettikleri gibi; Anneme Hediyelerini kapı kethüdâları ya da adamlarıyla gönderdikleri de olurdu. Bu Anneme Hediyeler Cezayir’e özgü eÅŸyalardan oluÅŸurdu. Bunlar miktarları deÄŸiÅŸmekle birlikte ihram, Cezayir velensesi, mercan tespih, mukaddem kuÅŸak, Cezayir sancağı, Cezayir tüfek ve silahları idi. Bazen papaÄŸan, ayna, gibi deÄŸiÅŸik Anneme Hediyeler de bu listeye eklenirdi. 1660’ta Cezayir Dayısı Razaman Beyin adamıyla gönderdiÄŸi Anneme Hediyeler on bin altın deÄŸerinde idi. 25 Ocak 1683’te Cezayir dayıları gelip Rikâb-ı Hümayûn’a yüz sürdüklerinde on iki kırmızı ihram, altı kırmızı Cezayir velensesi, on beÅŸ mercan tespih, on mukaddem kuÅŸak, yedi Cezayir tüfeÄŸi ile birlikte yedi de Cezayir silahı ve altı Cezayir papaÄŸanı da bu Anneme Hediyelerin arasında idi.311
Mustafa Nuri PaÅŸa, Netâyicü ‘l-Vukuât, I-II, s. 289; Ahmet TABAKOÄžLU, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, s. 66; Ä°smail Hakkı UZUNÇARÅžILI, Osmanlı Tarihi, III/2, Ankara 2003,
s. 305.
311 PapaÄŸanlar “kilâra” teslim edilmiÅŸtir. TSMA, D, nr. 14, s. 30/a.
Bu Anneme Hediyeler Enderûn Hazinesi’ne dâhil edildikten sonra, bazen çeÅŸitli kiÅŸilere ihsan edilir; bazen padiÅŸahın kullanımına ayrılır, bazen de Dış Hazine’ye taşınırdı. 9 Åžubat 1690’da Cezayir dayılarının sunduÄŸu en iyisinden üç Cezayir tüfeÄŸinin biri Silahdar Ali AÄŸaya ve diÄŸeri Tüfekdar Ä°smail AÄŸaya, bir diÄŸeri de Silahdar Ali AÄŸaya; üç adet Cezayir velensesi Silahdar Ali AÄŸaya Anneme Hediye edilmiÅŸti. Altı Cezayir ihramından biri Musahib Mustafa
Ağaya ve biri Mısırlı Süleyman Ağaya ihsan edilmiş, üçü ise padişahın kullanması için tülbent gulâmına teslim edilmişti. Bu Anneme Hediyelerden başka üç tüfek silahı, altı Cezayir ihramı, üç Cezayir mukaddem kuşağı ve büyük bir ayna da bulunuyordu.312
18 Nisan 1699’da II. Mustafa, Davud PaÅŸa Sarayı’nda iken, Cezayir dayılarının sundukları Anneme Hediyeler büyük mercan tespih, gümüş alem, iki adet sancak, dokuz adet fes, altı Cezayir kuÅŸağı, altı ihram, üç kırmızı Cezayir ihramı, kırmızı Cezayir velensesi ve iki sadefkârî tüfek idi.313
7 Nisan 1700’de Cezayir dayıları Anneme Hediye olarak büyük mercan tespih, iki gümüş sancak alemi, iki sancak, dokuz deste fes, altı Cezayir kuÅŸağı, dört küçük ihram, üç kırmızı Cezayir ihramı, üç kırmızı Cezayir velensesi, iki sedefkarî tüfek getirmiÅŸlerdi. Bunlardan gümüş bayrakların daha sonradan Dış Hazine’ye alındığı ve 1715’te tarihindeki hazine sayımında aynı yerde bulunduÄŸu, hazine defterinin üzerine düşünülen “taÅŸra” ve “mevcudlardıf ibarelerinden anlaşılmaktadır.314
1697’de Tunus dayıları gelerek Rikâb-ı Hümayûn’a yüz sürdüklerinde iki gümüş sancak alemi, iki çift gümüş üzengi, bir adet mercan tespih, dört adet Cezayir tüfeÄŸi, iki büyük Cezayir sancağı, üç adet Cezayir ihramı, Cezayir velensesi, on adet kırmızı Cezayir kuÅŸağı, beyaz ve kırmızı renkte beÅŸ adet küçük ihram, üç top fes Anneme Hediye etmiÅŸlerdi. Bunlardan sancak alemleri Sailahdar Ali AÄŸaya; iki çift gümüş üzengi de Ä°kinci Hazinedâr Ustaya ihsan edilmiÅŸti (1705/1706). Mercan tespih ise Ä°fraz Hazinesi’ne konulmuÅŸ ve 1715’teki hazine sayımında Ä°fraz Hazinesi’nde mevcut olduÄŸu aynı defterde belirtilmiÅŸti. 315
TSMA, D, nr. 22, 13/a.
TSMA, D, nr. 15, s. 45/a. TSMA, D, nr. 15, s. 45/a TSMA, D, nr. 15, s. 14/a
XVII. yüzyıla ait tarihsiz bir belgede Trablus Mirlivası Mustafa Beyden kırmızı Venedik kadifesi, kırmızı kemha, kırmızı atlas, lacivert darayi, kırmızı çuka, mor çuka, Frengî abayî gibi kumaşlar ile iki at Anneme Hediye edildiği görülmektedir.316
Garp ocaklarından Anneme Hediye getirilenlere merasimle hil’at giydirilirdi. 317
