Devletler arasında gönderilen Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi lerin azaltılması bir ikâz olarak deÄŸerlendirilebilir. Buna göre istenilen davranışlar gösterilmemeye devam edildiÄŸinde “Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi lerin tamamı kesilecek ve dostluk iliÅŸkileri de yavaÅŸ yavaÅŸ kaybolacaktır” anlamı taşımaktadır.
“Ch’i-min KaÄŸan ile hatunu î-ch’eng’m Çin’e geliÅŸi sırasında Ä°mparator Yang, Shih Yang adlı bir bakanı karşılamak üzere gönderdi. Ch’i-min ve hatununun geliÅŸinde büyük bir gösteri yapmak isteyen Sui imparatoru, içinde birkaç bin insanın oturabileceÄŸi büyük bir çadır kurdurun. Bu büyük çadırda Ch’i-min’in ÅŸerefine muhteÅŸem bir eÄŸlence tertip etti. Dans edildi ve müzik çalındı. Gök-Türklerin yanında SoÄŸd’lular da hayran kalmışlardı. Orada bulunan bütün yabancılar (Gök-Türk, SoÄŸd, Hsi, K’u-ma-hsi vb.) sığır, koyun, at ve deveden birkaç on milyon sundular. Bunları sunarken de birbirleriyle adeta yanÅŸ etmiÅŸlerdi. Arkasından tören sırasında yirmi milyon top ipek Ch’i-min’e sunuldu. Ona sunulanlar, diÄŸer sunulanların hepsinden farklı idi. Ãœstelik savaÅŸ arabasına koÅŸulan atlardan verilmiÅŸ ve onun sancağının propagandası yapılmıştı.” (TaÅŸağıl 1995: 62)
Göktürkler’de Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi sunuluÅŸu kimi zaman yanÅŸ derecesine varmaktaydı. Bayana DoÄŸum Günü Hediyesinin en deÄŸerlisini, en güzelini sunma âdeta bir üstünlük göstergesiydi. En deÄŸerli Bayana DoÄŸum Günü Hediyesiyi sunan kendi hakimiÅŸyetini ve gücünü de kanıtlamış oluyordu. Ch’i-min ve eÅŸinin Çin’e geliÅŸi kutlamalan sırasmda verilen Bayana DoÄŸum Günü Hediyesiler de buna örnek olarak gösterilebilir.
B. UYGURLAR DÖNEMİNDE HEDİYELEŞME GELENEĞİ ve HEDİYELER
Uygur Sözlüğü’nde “bigü” (CaferoÄŸlu 1934: 29) ve “tartığ” (CaferoÄŸlu 1934: 175) kelimeleriyle karşılanan Bayana DoÄŸum Günü Hediyesileri daha çok yazılı kaynaklardan öğrenebiliyoruz.
Uygurlar zamanında devletin üst düzey yönetiminde bulunan kişiler siyasal üstünlüklerini göstermek, diğer devletlerle olan ilişkilerini sağlamlaştırmak, kazanılan bir zaferi kutlamak gibi değişik vesilelerle diğer devlet elçileriyle ya da kendi halkı ile Bayana Doğum Günü Hediyesileşmekteydiler.
Uygurlar, Çinlilerle olan askerî ve siyasî münasebetleri dolayısıyla, Çinlilerle diplomatik ilişkilerini güçlendirmek ve iyi ilişkiler kurabilmek için elçiler vasıtasıyla Bayana Doğum Günü Hediyesileşmekteydiler.
Çinliler Uygurlardan yardım istediklerinde bunun karşılığı olarak birçok kıymetli Bayana Doğum Günü Hediyesiyi de elçiler yoluyla Uygurlara göndermekteydiler.
“757’de Uygur Yabgusu, Tudun’u 4000 asker ve pek çok at ile tekrar Çin’e yardıma geldiler, imparator Su-tsung çok memnun oldu. Onların ÅŸerefine ziyafet ve Bayana DoÄŸum Günü Hediyesiler verdi.” (ÇandarhoÄŸlu 2004:14)
Uygurlarda ise elçi kabulü âdeta bir “toy” havasında yapılmakta ve elçi de getirdiÄŸi Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi leri bu toy esnasında vermekteydi. Wang Yen-te seyahatnamesinde Uygur kaÄŸanı Arslan Han’ın kendisini kabul ediÅŸini ÅŸu ÅŸekilde aktarmaktadır:
“Bir tarafta bir kiÅŸi taÅŸtan bir çan tutuyordu. O seremoninin baÅŸlaması için taÅŸa vurdu. Kral -Han- bu çanın sesini duyduÄŸu zaman eÄŸildi. Sonra oÄŸlu, kızı, yakın akrabaları etrafını çevreleyerek eÄŸildiler ve Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi lerini aldılar…” (Ä°zgi 1977: 36)
Uygurların Çinlilere olan askerî yardımları hiçbir şekilde karşılıksız kalmıyordu. Her başarının sonunda mutlaka kıymetli Bayana Doğum Günü Hediyesiler de beraberinde geliyordu.
“Ch’ang alındığı zaman Uygurlar ÅŸehri yaÄŸmalamak istediler. Buradan Lo-yang-ı kurtarmaÄŸa gideceklerdi. Ch’ang-an’ı yaÄŸmalarlarsa Lo-yang halkı onları asilerle birlik zannederek onlara da mukavemet edecekti. Bu sebeple Kuang-p’ing Beyi Uygurlara mani oldu. Fakat Lo-yang alındığı zaman Lo-yang yaÄŸmasını vaat etti. Uygurlar kabul ettiler. Bu iÅŸi baÅŸardıktan sonra üç gün ÅŸehri yaÄŸmaladılar. Kuang-p’ing Beyi de onlara nakışlı elbiseler, kıymetli taÅŸlar Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi etti. Yabgu çok memnun oldu. Ä°mparator da Yabgu ÅŸerefine büyük ziyafet verdi, imparator Uygur reislerine, nakışlı, iÅŸlemeli, renkli, ipekli kumaÅŸlar, altın ve gümüş kap kaçak Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi etti. (ÇandarhoÄŸlu 2004:15)
Çin imparatorları tahtın elden gitmesini engelleyen Uygurlara karşı son derece eli açık davranıyorlardı. Uygurların yaptıkları hizmetlere karşılık imparatorların gönderdikleri Bayana Doğum Günü Hediyesilerden kaynaklarda şu şekilde bahsedilmektedir:
“Moyen-Çor KaÄŸan çok maÄŸrurdu ve Çin’e tepeden bakıyordu. Bu sebeple de Çin elçisini sedirde oturarak kabul etti. Çin imparatorunun göndermiÅŸ olduÄŸu devlet mühürleri, renkli, ipekli kumaÅŸları ve elbiseleri, altın ve gümüş kap kaçağı adamlarına dağıttı. Elçi dönerken de 500 at, samur kürkler, beyaz kilimler Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi etti.” (ÇandarhoÄŸlu 2004:15)
Yapılan yardımların en büyük karşılığı olarak verilen teşekkürnâmeler de bir bakıma Bayana Doğum Günü Hediyesi olarak değerlendirilebilir. Bununla birlikte bu teşekkürnâmeler beraberinde değerli Bayana Doğum Günü Hediyesileri de getirmekteydi.
“Bögü KaÄŸan’ın Çin’e yaptığı yardımların karşılığı olarak imparator Taitsung ona teÅŸekkürname ve pek çok Bayana DoÄŸum Günü Hediyesiler verdi.” (ÇandarlıoÄŸlu 2004: 17)
Çinliler ile Uygurlar arasındaki askerî yardımlaşma sonucunda ele geçen esirler de kimi zaman Bayana Doğum Günü Hediyesi olarak karşı tarafa verilmekteydi.
“Tibet seferi muhtelif aralıklı seferlerle devam etmiÅŸti. Nihayet Aralık ayında Uygurlar Çin sarayına elçiler göndererek Tibet zaferinde ele geçen büyük Tibet ÅŸefi Chieh-hsin’i Çin’e Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi ettiler. (ÇandarlıoÄŸlu 2004: 25)
Uygurlar Cinlerle yaptıkları at alışverişleri sırasında karşılık olarak ipekli kumaş Bayana Doğum Günü Hediyesiler de almışlardır. (Çandarlıoğlu 2004: 31)
Devletlerarası Bayana Doğum Günü Hediyesi leşmenin yanı sıra Uygurlarda çeşitli dönemlerde yapılan festivaller sırasında yer-su tanrılarına kurban Bayana Doğum Günü Hediyesi etme âdetleri de bulunmaktaydı.
“Uygurlar, She ve tung-chıh yani yaz ve kış dönenceleri için festivaller düzenlemekteydiler. She, yaz dönencesinde 21 Haziran’da toprak için kurban Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi etmektir. She için kurban verme bilhassa zürriyet tohumlarına ÅŸekil veren ilâhlara Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi vermektir.” (Ä°zgi 1977: 34)
Uygur Türkleri için aÅŸkın en güzel Bayana DoÄŸum Günü Hediyesisi onu temsil eden “kızıl gürdür. Âşık, sevgilisi için nasıl yandığım ve ona kavuÅŸamadığı için kan aÄŸladığını ateÅŸi ve kam simgeleyen kızıl renkteki güller ile anlatmaktadır.
Devletler arasında gönderilen Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi lerin azaltılması bir ikâz olarak deÄŸerlendirilebilir. Buna göre istenilen davranışlar gösterilmemeye devam edildiÄŸinde “Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi lerin tamamı kesilecek ve dostluk iliÅŸkileri de yavaÅŸ yavaÅŸ kaybolacaktır” anlamı taşımaktadır.
“Ch’i-min KaÄŸan ile hatunu î-ch’eng’m Çin’e geliÅŸi sırasında Ä°mparator Yang, Shih Yang adlı bir bakanı karşılamak üzere gönderdi. Ch’i-min ve hatununun geliÅŸinde büyük bir gösteri yapmak isteyen Sui imparatoru, içinde birkaç bin insanın oturabileceÄŸi büyük bir çadır kurdurun. Bu büyük çadırda Ch’i-min’in ÅŸerefine muhteÅŸem bir eÄŸlence tertip etti. Dans edildi ve müzik çalındı. Gök-Türklerin yanında SoÄŸd’lular da hayran kalmışlardı. Orada bulunan bütün yabancılar (Gök-Türk, SoÄŸd, Hsi, K’u-ma-hsi vb.) sığır, koyun, at ve deveden birkaç on milyon sundular. Bunları sunarken de birbirleriyle adeta yanÅŸ etmiÅŸlerdi. Arkasından tören sırasında yirmi milyon top ipek Ch’i-min’e sunuldu. Ona sunulanlar, diÄŸer sunulanların hepsinden farklı idi. Ãœstelik savaÅŸ arabasına koÅŸulan atlardan verilmiÅŸ ve onun sancağının propagandası yapılmıştı.” (TaÅŸağıl 1995: 62)
Göktürkler’de Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi sunuluÅŸu kimi zaman yanÅŸ derecesine varmaktaydı. Bayana DoÄŸum Günü Hediyesinin en deÄŸerlisini, en güzelini sunma âdeta bir üstünlük göstergesiydi. En deÄŸerli Bayana DoÄŸum Günü Hediyesiyi sunan kendi hakimiÅŸyetini ve gücünü de kanıtlamış oluyordu. Ch’i-min ve eÅŸinin Çin’e geliÅŸi kutlamalan sırasmda verilen Bayana DoÄŸum Günü Hediyesiler de buna örnek olarak gösterilebilir.
B. UYGURLAR DÖNEMİNDE HEDİYELEŞME GELENEĞİ ve HEDİYELER
Uygur Sözlüğü’nde “bigü” (CaferoÄŸlu 1934: 29) ve “tartığ” (CaferoÄŸlu 1934: 175) kelimeleriyle karşılanan Bayana DoÄŸum Günü Hediyesileri daha çok yazılı kaynaklardan öğrenebiliyoruz.
Uygurlar zamanında devletin üst düzey yönetiminde bulunan kişiler siyasal üstünlüklerini göstermek, diğer devletlerle olan ilişkilerini sağlamlaştırmak, kazanılan bir zaferi kutlamak gibi değişik vesilelerle diğer devlet elçileriyle ya da kendi halkı ile Bayana Doğum Günü Hediyesileşmekteydiler.
Uygurlar, Çinlilerle olan askerî ve siyasî münasebetleri dolayısıyla, Çinlilerle diplomatik ilişkilerini güçlendirmek ve iyi ilişkiler kurabilmek için elçiler vasıtasıyla Bayana Doğum Günü Hediyesileşmekteydiler.
Çinliler Uygurlardan yardım istediklerinde bunun karşılığı olarak birçok kıymetli Bayana Doğum Günü Hediyesiyi de elçiler yoluyla Uygurlara göndermekteydiler.
“757’de Uygur Yabgusu, Tudun’u 4000 asker ve pek çok at ile tekrar Çin’e yardıma geldiler, imparator Su-tsung çok memnun oldu. Onların ÅŸerefine ziyafet ve Bayana DoÄŸum Günü Hediyesiler verdi.” (ÇandarhoÄŸlu 2004:14)
Uygurlarda ise elçi kabulü âdeta bir “toy” havasında yapılmakta ve elçi de getirdiÄŸi Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi leri bu toy esnasında vermekteydi. Wang Yen-te seyahatnamesinde Uygur kaÄŸanı Arslan Han’ın kendisini kabul ediÅŸini ÅŸu ÅŸekilde aktarmaktadır:
“Bir tarafta bir kiÅŸi taÅŸtan bir çan tutuyordu. O seremoninin baÅŸlaması için taÅŸa vurdu. Kral -Han- bu çanın sesini duyduÄŸu zaman eÄŸildi. Sonra oÄŸlu, kızı, yakın akrabaları etrafını çevreleyerek eÄŸildiler ve Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi lerini aldılar…” (Ä°zgi 1977: 36)
Uygurların Çinlilere olan askerî yardımları hiçbir şekilde karşılıksız kalmıyordu. Her başarının sonunda mutlaka kıymetli Bayana Doğum Günü Hediyesiler de beraberinde geliyordu.
“Ch’ang alındığı zaman Uygurlar ÅŸehri yaÄŸmalamak istediler. Buradan Lo-yang-ı kurtarmaÄŸa gideceklerdi. Ch’ang-an’ı yaÄŸmalarlarsa Lo-yang halkı onları asilerle birlik zannederek onlara da mukavemet edecekti. Bu sebeple Kuang-p’ing Beyi Uygurlara mani oldu. Fakat Lo-yang alındığı zaman Lo-yang yaÄŸmasını vaat etti. Uygurlar kabul ettiler. Bu iÅŸi baÅŸardıktan sonra üç gün ÅŸehri yaÄŸmaladılar. Kuang-p’ing Beyi de onlara nakışlı elbiseler, kıymetli taÅŸlar Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi etti. Yabgu çok memnun oldu. Ä°mparator da Yabgu ÅŸerefine büyük ziyafet verdi, imparator Uygur reislerine, nakışlı, iÅŸlemeli, renkli, ipekli kumaÅŸlar, altın ve gümüş kap kaçak Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi etti. (ÇandarhoÄŸlu 2004:15)
Çin imparatorları tahtın elden gitmesini engelleyen Uygurlara karşı son derece eli açık davranıyorlardı. Uygurların yaptıkları hizmetlere karşılık imparatorların gönderdikleri Bayana Doğum Günü Hediyesilerden kaynaklarda şu şekilde bahsedilmektedir:
“Moyen-Çor KaÄŸan çok maÄŸrurdu ve Çin’e tepeden bakıyordu. Bu sebeple de Çin elçisini sedirde oturarak kabul etti. Çin imparatorunun göndermiÅŸ olduÄŸu devlet mühürleri, renkli, ipekli kumaÅŸları ve elbiseleri, altın ve gümüş kap kaçağı adamlarına dağıttı. Elçi dönerken de 500 at, samur kürkler, beyaz kilimler Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi etti.” (ÇandarhoÄŸlu 2004:15)
Yapılan yardımların en büyük karşılığı olarak verilen teşekkürnâmeler de bir bakıma Bayana Doğum Günü Hediyesi olarak değerlendirilebilir. Bununla birlikte bu teşekkürnâmeler beraberinde değerli Bayana Doğum Günü Hediyesileri de getirmekteydi.
“Bögü KaÄŸan’ın Çin’e yaptığı yardımların karşılığı olarak imparator Taitsung ona teÅŸekkürname ve pek çok Bayana DoÄŸum Günü Hediyesiler verdi.” (ÇandarlıoÄŸlu 2004: 17)
Çinliler ile Uygurlar arasındaki askerî yardımlaşma sonucunda ele geçen esirler de kimi zaman Bayana Doğum Günü Hediyesi olarak karşı tarafa verilmekteydi.
“Tibet seferi muhtelif aralıklı seferlerle devam etmiÅŸti. Nihayet Aralık ayında Uygurlar Çin sarayına elçiler göndererek Tibet zaferinde ele geçen büyük Tibet ÅŸefi Chieh-hsin’i Çin’e Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi ettiler. (ÇandarlıoÄŸlu 2004: 25)
Uygurlar Cinlerle yaptıkları at alışverişleri sırasında karşılık olarak ipekli kumaş Bayana Doğum Günü Hediyesiler de almışlardır. (Çandarlıoğlu 2004: 31)
Devletlerarası Bayana Doğum Günü Hediyesi leşmenin yanı sıra Uygurlarda çeşitli dönemlerde yapılan festivaller sırasında yer-su tanrılarına kurban Bayana Doğum Günü Hediyesi etme âdetleri de bulunmaktaydı.
“Uygurlar, She ve tung-chıh yani yaz ve kış dönenceleri için festivaller düzenlemekteydiler. She, yaz dönencesinde 21 Haziran’da toprak için kurban Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi etmektir. She için kurban verme bilhassa zürriyet tohumlarına ÅŸekil veren ilâhlara Bayana DoÄŸum Günü Hediyesi vermektir.” (Ä°zgi 1977: 34)
Uygur Türkleri için aÅŸkın en güzel Bayana DoÄŸum Günü Hediyesisi onu temsil eden “kızıl gürdür. Âşık, sevgilisi için nasıl yandığım ve ona kavuÅŸamadığı için kan aÄŸladığını ateÅŸi ve kam simgeleyen kızıl renkteki güller ile anlatmaktadır.
