Devletler arasında gönderilen Bayana Doğum Günü Hediyesi lerin azaltılması bir ikâz olarak değerlendirilebilir. Buna göre istenilen davranışlar gösterilmemeye devam edildiğinde “Bayana Doğum Günü Hediyesi lerin tamamı kesilecek ve dostluk ilişkileri de yavaş yavaş kaybolacaktır” anlamı taşımaktadır.
“Ch’i-min Kağan ile hatunu î-ch’eng’m Çin’e gelişi sırasında İmparator Yang, Shih Yang adlı bir bakanı karşılamak üzere gönderdi. Ch’i-min ve hatununun gelişinde büyük bir gösteri yapmak isteyen Sui imparatoru, içinde birkaç bin insanın oturabileceği büyük bir çadır kurdurun. Bu büyük çadırda Ch’i-min’in şerefine muhteşem bir eğlence tertip etti. Dans edildi ve müzik çalındı. Gök-Türklerin yanında Soğd’lular da hayran kalmışlardı. Orada bulunan bütün yabancılar (Gök-Türk, Soğd, Hsi, K’u-ma-hsi vb.) sığır, koyun, at ve deveden birkaç on milyon sundular. Bunları sunarken de birbirleriyle adeta yanş etmişlerdi. Arkasından tören sırasında yirmi milyon top ipek Ch’i-min’e sunuldu. Ona sunulanlar, diğer sunulanların hepsinden farklı idi. Üstelik savaş arabasına koşulan atlardan verilmiş ve onun sancağının propagandası yapılmıştı.” (Taşağıl 1995: 62)
Göktürkler’de Bayana Doğum Günü Hediyesi sunuluşu kimi zaman yanş derecesine varmaktaydı. Bayana Doğum Günü Hediyesinin en değerlisini, en güzelini sunma âdeta bir üstünlük göstergesiydi. En değerli Bayana Doğum Günü Hediyesiyi sunan kendi hakimişyetini ve gücünü de kanıtlamış oluyordu. Ch’i-min ve eşinin Çin’e gelişi kutlamalan sırasmda verilen Bayana Doğum Günü Hediyesiler de buna örnek olarak gösterilebilir.
B. UYGURLAR DÖNEMİNDE HEDİYELEŞME GELENEĞİ ve HEDİYELER
Uygur Sözlüğü’nde “bigü” (Caferoğlu 1934: 29) ve “tartığ” (Caferoğlu 1934: 175) kelimeleriyle karşılanan Bayana Doğum Günü Hediyesileri daha çok yazılı kaynaklardan öğrenebiliyoruz.
Uygurlar zamanında devletin üst düzey yönetiminde bulunan kişiler siyasal üstünlüklerini göstermek, diğer devletlerle olan ilişkilerini sağlamlaştırmak, kazanılan bir zaferi kutlamak gibi değişik vesilelerle diğer devlet elçileriyle ya da kendi halkı ile Bayana Doğum Günü Hediyesileşmekteydiler.
Uygurlar, Çinlilerle olan askerî ve siyasî münasebetleri dolayısıyla, Çinlilerle diplomatik ilişkilerini güçlendirmek ve iyi ilişkiler kurabilmek için elçiler vasıtasıyla Bayana Doğum Günü Hediyesileşmekteydiler.
Çinliler Uygurlardan yardım istediklerinde bunun karşılığı olarak birçok kıymetli Bayana Doğum Günü Hediyesiyi de elçiler yoluyla Uygurlara göndermekteydiler.
“757’de Uygur Yabgusu, Tudun’u 4000 asker ve pek çok at ile tekrar Çin’e yardıma geldiler, imparator Su-tsung çok memnun oldu. Onların şerefine ziyafet ve Bayana Doğum Günü Hediyesiler verdi.” (Çandarhoğlu 2004:14)
Uygurlarda ise elçi kabulü âdeta bir “toy” havasında yapılmakta ve elçi de getirdiği Bayana Doğum Günü Hediyesi leri bu toy esnasında vermekteydi. Wang Yen-te seyahatnamesinde Uygur kağanı Arslan Han’ın kendisini kabul edişini şu şekilde aktarmaktadır:
“Bir tarafta bir kişi taştan bir çan tutuyordu. O seremoninin başlaması için taşa vurdu. Kral -Han- bu çanın sesini duyduğu zaman eğildi. Sonra oğlu, kızı, yakın akrabaları etrafını çevreleyerek eğildiler ve Bayana Doğum Günü Hediyesi lerini aldılar…” (İzgi 1977: 36)
Uygurların Çinlilere olan askerî yardımları hiçbir şekilde karşılıksız kalmıyordu. Her başarının sonunda mutlaka kıymetli Bayana Doğum Günü Hediyesiler de beraberinde geliyordu.
“Ch’ang alındığı zaman Uygurlar şehri yağmalamak istediler. Buradan Lo-yang-ı kurtarmağa gideceklerdi. Ch’ang-an’ı yağmalarlarsa Lo-yang halkı onları asilerle birlik zannederek onlara da mukavemet edecekti. Bu sebeple Kuang-p’ing Beyi Uygurlara mani oldu. Fakat Lo-yang alındığı zaman Lo-yang yağmasını vaat etti. Uygurlar kabul ettiler. Bu işi başardıktan sonra üç gün şehri yağmaladılar. Kuang-p’ing Beyi de onlara nakışlı elbiseler, kıymetli taşlar Bayana Doğum Günü Hediyesi etti. Yabgu çok memnun oldu. İmparator da Yabgu şerefine büyük ziyafet verdi, imparator Uygur reislerine, nakışlı, işlemeli, renkli, ipekli kumaşlar, altın ve gümüş kap kaçak Bayana Doğum Günü Hediyesi etti. (Çandarhoğlu 2004:15)
Çin imparatorları tahtın elden gitmesini engelleyen Uygurlara karşı son derece eli açık davranıyorlardı. Uygurların yaptıkları hizmetlere karşılık imparatorların gönderdikleri Bayana Doğum Günü Hediyesilerden kaynaklarda şu şekilde bahsedilmektedir:
“Moyen-Çor Kağan çok mağrurdu ve Çin’e tepeden bakıyordu. Bu sebeple de Çin elçisini sedirde oturarak kabul etti. Çin imparatorunun göndermiş olduğu devlet mühürleri, renkli, ipekli kumaşları ve elbiseleri, altın ve gümüş kap kaçağı adamlarına dağıttı. Elçi dönerken de 500 at, samur kürkler, beyaz kilimler Bayana Doğum Günü Hediyesi etti.” (Çandarhoğlu 2004:15)
Yapılan yardımların en büyük karşılığı olarak verilen teşekkürnâmeler de bir bakıma Bayana Doğum Günü Hediyesi olarak değerlendirilebilir. Bununla birlikte bu teşekkürnâmeler beraberinde değerli Bayana Doğum Günü Hediyesileri de getirmekteydi.
“Bögü Kağan’ın Çin’e yaptığı yardımların karşılığı olarak imparator Taitsung ona teşekkürname ve pek çok Bayana Doğum Günü Hediyesiler verdi.” (Çandarlıoğlu 2004: 17)
Çinliler ile Uygurlar arasındaki askerî yardımlaşma sonucunda ele geçen esirler de kimi zaman Bayana Doğum Günü Hediyesi olarak karşı tarafa verilmekteydi.
“Tibet seferi muhtelif aralıklı seferlerle devam etmişti. Nihayet Aralık ayında Uygurlar Çin sarayına elçiler göndererek Tibet zaferinde ele geçen büyük Tibet şefi Chieh-hsin’i Çin’e Bayana Doğum Günü Hediyesi ettiler. (Çandarlıoğlu 2004: 25)
Uygurlar Cinlerle yaptıkları at alışverişleri sırasında karşılık olarak ipekli kumaş Bayana Doğum Günü Hediyesiler de almışlardır. (Çandarlıoğlu 2004: 31)
Devletlerarası Bayana Doğum Günü Hediyesi leşmenin yanı sıra Uygurlarda çeşitli dönemlerde yapılan festivaller sırasında yer-su tanrılarına kurban Bayana Doğum Günü Hediyesi etme âdetleri de bulunmaktaydı.
“Uygurlar, She ve tung-chıh yani yaz ve kış dönenceleri için festivaller düzenlemekteydiler. She, yaz dönencesinde 21 Haziran’da toprak için kurban Bayana Doğum Günü Hediyesi etmektir. She için kurban verme bilhassa zürriyet tohumlarına şekil veren ilâhlara Bayana Doğum Günü Hediyesi vermektir.” (İzgi 1977: 34)
Uygur Türkleri için aşkın en güzel Bayana Doğum Günü Hediyesisi onu temsil eden “kızıl gürdür. Âşık, sevgilisi için nasıl yandığım ve ona kavuşamadığı için kan ağladığını ateşi ve kam simgeleyen kızıl renkteki güller ile anlatmaktadır.
