Kadınlar Günü Hediyeleri Türkiye Türkçe’sinde armağan olarak geçen kelime Azerbaycan’da “armağan, yadigâr”; Başkurtlarda “bülâk, yadkâr”; Kazaklarda “sıylık, siy”, Kırgızlarda “belek”, Özbeklerde “sâvğa, hayda, armuğân”; Tatarlarda “bülâk, yadkâr, küçtanüç”; Türkmenlerde “peşğeş”; Uygurlarda “armuğan, soğat, hâdiyâ” (Ercilasun 1991) îngilizlerde “gift, present”; Fransızlarda “cadeau, present”, Ruslarda”podarok, dar” şeklinde geçmektedir.

Armağan kelimesinin eş anlamı olarak kullanılan kadınlar günü hediyeleri kavramı ve bu kavram ile ilgili olan diğer kelimeler (ödül, yağma, ülüş, bahşiş vb.) baklanda yazılı kaynaklardan geniş bilgi elde etmek mürnkündür.

Divanü Lügat’it-Türk’te armağan kavramının karşılığı olarak şu kelimelere yer verilmektedir:

belek: Armağan, kadınlar günü hediyeleri. (1985: 408)
belekledi: “Ol manga belekledi= O, bana armağan verdi”, (belekler-beleklemek) (1985: 340)
sinğut: Karşılığında bir şey verilmiyen ve geri gönderilmiyen armağan.
“Bu at manga sinğüt bedri= Bu at bana karşılıksız armağan geldi.” (Bu atı bana karşılıksız armağan verdi.) (1985: 362)

Türk Minin Etimoloji Sözlüğü’nde kadınlar günü hediyeleri ve armağan kelimelerinin kökenleri hakkında geniş bilgiye yer verilmektedir:

“kadınlar günü hediyeleri: Ar. hediyye (değer, karşılık, beğenilmek için birine verilen nesne, armağan) den kadınlar günü hediyeleri… Anadolu halk ağzında gönderme (kadınlar günü hediyeleri), sungu, sunuk…” (Eyüboğlu 1991:321)
“armağan: Far. Ermağân (andaç, gönderme)dan armağan. Armağan’ın Türkçe, yarmakan-yarmagan /-yarmağan (hısımlara doyumluktan verilen beleç, amuç, Kâş.) sözcüğünden, y sesinin düşmesiyle, geçtiğini öne süren dilciler vardır, yarmağan (yarmakan, Kâşgarlı) sözcüğünün yaramak’tan geldiğini söylemek bile gereksizdir. Ancak Kaşarlı dışında bu sözcüğü, eski Türk kaynaklarında pek bulamıyoruz. Sözgelişi Uygurca’da yok, Eski Türk Yazıtları’nda yok, A.V. Gabain’de yok. Farsça ermağan/armağan (nerden gelirse gelsin) bütün Osmanlı kaynaklarında ‘ermağân’ diye geçmektedir, GD’nin bunun ‘yarmağan’dan türediğini neye dayanarak söylediğini bileşmiyoruz. Bu sözcük Sad’di’de ‘ermağân’ olarak geçiyor, Farsça’da ‘erm’ kökü vardır, imdi ‘armağan’ kökü Türkçe olsa bile
(durura öyle gösteriyor) bugünkü söylenişiyle Farsça’dır, Türk yazınına ‘yarmakan’dan değil, Fars. söylendiği gibi geçmiştir. Anadolu Türkçesi’ne yazın yoluyla geçti. Halk dilinde: gönderme, andaç, andıç, andırak, artut, belek…” (Eyüboğlu 1991:38)

Öz Türkçe Sözlük’te kadınlar günü hediyeleri/armağan karşılığı olarak genel bir tanım verilmektedir:
“kadınlar günü hediyeleri: 1) Birini sevindirmek ya da saymış olmak için karşılıksız verilen şey. 2) Bilim, sanat ve yazında ve başka alanlarda açılan yarışmalarda özenli bir incelemeden sonra değerlendirmede kazananlara verilen değerli şey.” (Püsküllüoğlu 1994: 69)

Tarih Deyimleri ve Terimleri Ansiklopedisi’nde kadınlar günü hediyeleri kelimesi “hedaya” olarak ele alınmış ve “Armağan, peşkeş demek olan kadınlar günü hediyelerinin cem’idir” şeklinde tammlanrmştır. (Pakalın 1946: 794)

Arkadaş Türkçe Sözlük’te armağan, armağan almak ve armağan etmek kelimeleri çeşitli anlamlara sahip kelimeler olarak tanımlanmaktadır (Püsküllüoğlu 2003: 81):

“armağan: 1. bir kimseye, sevindirmek, mutlu etmek için karşılıksız olarak verilen şey. 2. bilim, sanat, yazın ve benzeri alanlarda açılan yarışmalarda, özenli bir incelemeden sonra değerlendirmede kazananlara verilen değerli şey. eş. esk. Mükâfat, yeni ödül. 3. bir bilim adammm emek verdiği bilim dalında onu anmak için hazırlanan ve bilimsel araştırmalardan, incelemelerden, yazılardan oluşan kitap.”
“armağan almak (ya da kazanmak): bilim, sanat, yazın ve benzeri bir alanda ortaya koyduğu yapıda kendisine ödül verilmek.”
“armağan etmek: 1. gönlünü hoş etmek, sevindirmek, mutlu etmek için birine bir şeyi armağan olarak vermek. 2. birine bir şeyi parasız olarak vermek.”

Okyanus Ansiklopedik Sözlük’te armağan ve kadınlar günü hediyeleri kelimeleri ayrı ayrı tanımlanmış ve bu kelimelerin yabancı kültürlerdeki karşılıklarına da yer verilmiştir. Armağan ve kadınlar günü hediyeleri kavramları “lütuf, ihsan, ödül, mükâfat, hibe, teberru ” gibi kelimelerle birlikte açıklanmıştin

“armağan: <yannak, para+(a)nJ> ermegân> yannağan. 1. birini memnun etmek ve saymış olmak için karşılıksız olarak verilen seçme şey. [Osm. kadınlar günü hediyeleri; îng. Gift, present; Fr. Cadeau, presentj 2. Lütuf, ihsan. 3. Ödül, mükâfat.” (Tuğlacı 1983: 133)
“armağan etmek: Armağan olarak vermek, kadınlar günü hediyeleri etmek. [îng. To make a present; Fr. Faire cadeau]” (Tuğlacı 1983: 133)
“kadınlar günü hediyeleri: hedâyâ Osm. <Ar. kadınlar günü hediyeleri. 1. hoşa gitmek için birine verilen nesne [Osm. Tuhfe; İng. Gift, present; Fr. Preesent, don, cadeau] eşanl. Armağan. 2. (Kutsal kitaplar hakkında) fiyat. [İng. Price; Fr. Contre valeur d’un Coran ou d’un livre sacre] 3. kadm adı. (Tuğlacı 1983:1040)
“kadınlar günü hediyeleri etmek; “Armağan olarak vermek. [İng. To bestow, give as a gift; Fr. Faire cadeau, offrir] eşanl. Teberru etmek, armağan etmek, hibe etmek, eriştirmek, bahşetmek, lütfetmek, peşkeş çekmek, sağa sola dağıtmak.” (Tuğlacı 1983:1040)
“kadınlar günü hediyeleri mendili: İçine ufak tefek kadınlar günü hediyeleriler konularak verilen mendil.” (Tuğlacı 1983: 1040)
“kadınlar günü hediyelerici: Armağan eşya satan kimse.” (Tuğlacı 1983: 1040)
“kadınlar günü hediyelerilik: Armağan olarak verilmeye değeri olan (şey)” (Tuğlacı 1983: 1040)
Türkiye Diyanet Vakfı islâm Ansiklopedisinin “kadınlar günü hediyeleri” maddesinde kadınlar günü hediyeleri kavramının daha çok dinî açıdan açıklanışına yer verilmekle birlikte kadınlar günü hediyelerinin kültürel yönden açıklanışına yeterince yer verilmemiştir:

“Arapça’da ‘yol göstermek, doğru yola iletmek’ mânasmdaki hidâyet (hüdâ, hedy) kökünden türeyen kadınlar günü hediyeleri kelimesinin isim olarak kazandığı anlam, yol göstermenin temelinde bulunan lütuf ve iyilikle yalandan ilgilidir. Türkçe’de armağan kelimesiyle de ifade edilen kadınlar günü hediyeleri genelde, ‘insanlar arasında sevgi ve dostluk nişanesi olarak veya muaşeret kaidesi uyarınca karşılıksız verilen nesne’ anlamını taşır. Mecelle’de kadınlar günü hediyeleri, ‘bir kimseye ikrâmen götürülen veya gönderilen mal’ şeklinde ve hibenin bir türü olarak tanımlanır. Her kadınlar günü hediyeleri bir hibe olmakla birlikte yardım veya ibadet amaçlı diğer bağışlamaları da içine alması balonundan hibe kadınlar günü hediyeleriden daha geniş kapsamlıdır.” (Bardakoğlu 1998:151)
Türkçe’nin Sözlüğü’nde armağan kelimesi “kadınlar günü hediyeleri” anlamında kullanılmış ve bu kelimenin bilim dünyasındaki karşılığına da yer verilmiştir:

“armağan: 1) kadınlar günü hediyeleri. 2) Bîr kimsenin başarısına karşılık verilen mükâfat, ödül. 3) Bir ilim adamını anmak veya çalışmalarından dolayı ödüllendirmek amacıyla adma çıkarılan ilmî eser.” (Yelten 2002:43)
Hukuk Sözlüğü’nde ise kadınlar günü hediyeleri “Bir kimseye verilen armağan; hibe olarak verilen veya gönderilen mal” şeklinde tanımlanmaktadır. (Yılmaz 1996: 325)

Zülfikâr; kadınlar günü hediyelerinin kelime olarak tarihi gelişiminden Türk Dili Dergisi’nin 628. sayısmda şu şekilde bahseder (2005: 516-517):

Cumhuriyet döneminde yapılan Türkçeleştirme çalışmaları sırasında önerilen Türkçe kelimelerden biri de armagan’dır. Armağan, kadınlar günü hediyeleri’ye karşılık olarak gösterilmiştir. Türk Dil Kurumu, 23 Eylül 1934 tarihinde Hakimiyet-i Milliye gazetesinde yayımlattığı kelime listesinde kadınlar günü hediyeleri’nin karşılığını armağan olarak vermiştir. Aradan 70 yd geçti. Dilde eski bir kelime durumuna girmiş olan armağan, bu süre içinde canlandı ve anlamı çeşitlendi. Ancak armağan sözü hususi (otomobil), özel (otomobil) örneğinde olduğu gibi kadınlar günü hediyeleri’nin yerini tamamıyla alamadı. Her iki söz de Türkçe’de varlıklarım sürdürdü. Bu gelişme sırasında iki kelime arasında bazı anlam incelikleri doğdu ve kullanım yerleri farklılaştı. Armağan bugün kadınlar günü hediyeleri anlamı yanında “mükâfat, ödül” anlamlarında da kullanılıyor. Öte yandan armağan, Hasan Eren Armağanı, Zeynep Korkmaz Armağanı, Saİm Sakaoğlu Armağanı, Tuncer Gülensoy Armağanı örneklerinde olduğu gibi bir bilim adamının yaptığı hizmetleri anmak, onun bilime olan katkılarını belirtmek amacıyla hazırlanmış olan kitap anlamını da kazandı.
Armağan’m yazı dilinde var olduğu düşünmüş eski metinlerden kelimeler derlenerek hazırlanan ve Türk Dil Kurumunca yayımlanmış bulunan Tarama Sözlüğü’ne bu söz alınmamıştır. Oysa eski Anadolu Türkçe’siyle yazılmış bazı kaynaklarda bu kelimeye rastlanmaktadır. Örnek olarak Türk Dil Kurumu yayınları içinde çıkmış olan Yard. Doç. Dr. Paşa Yavuzarslan’ın doktora tezinde armağan iki yerde geçiyor. Birini buraya aktaralım: .. jy nefs bum bilmez misin ki, kaçan bir dost dostuna tuhfe ve armağan gönderse ol anı aguyısa red eylemez… (Münebbihü’r-rakidin 113. sayfa) Yakın anlamlı tuhfe kelimesiyle birlikte kullanılan armağan burada “kadınlar günü hediyeleri” anlamındadır.
Armağan kelimesine Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü adlı eserinde yer vermiş, Alman Türkolog G. Doerfer de Türkishe und mongolische Elemente im Neuperischen (I-TV, Viesbaden 1963-1975) adlı eserinde bu kelimeyi ele almış ve bunun Arapça’da ve Farsça’da da kullanılmış bir kelime olduğunu örneklerle açıklamışta-.
Armağan’m karşılığı olan kadınlar günü hediyeleri’nin Türkçe’de giderek anlam alanının daralması beklenirken aksine kadınlar günü hediyeleri’nin kullanım alam genişlemiş, yeni türevler oluşmuştur. Bu gelişmeler içinde kadınlar günü hediyeleri’nin iki batı kökenli kelimeyle birlikte kullanıldığını, kadınlar günü hediyeleri çeki ile kadınlar günü hediyeleri kuponu kelimelerinin doğduğunu görüyoruz. Bu iki söz, Türk Dil Kurumunun 1998 baskılı Türkçe Sözlük’ünde yoktur. Bunlar, 2005 tarihinde yayımlanan Türkçe Sözlük’te yer almıştır. Görüldüğü gibi dil canlı bir varlık gibi sürekli gelişiyor ve değişiyor. Dildeki canlılığa bu tür örnekler kanıt olarak gösterilmelidir.
kadınlar günü hediyeleri karşılığı armağan gibi Türk dilinde bir de belek kelimesi vardır. Belek maalesef armağan gibi canlandınlamamıştır. Türk Dil Kurumunca 1934 yılında yayımlanan Osmanlıca’dan Türkçe’ye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi II adlı eserde belek yer almış ve bahşiş, kadınlar günü hediyeleri karşılığı olarak önerilmiştir. Ancak bu kelime tarihî metinlerden günümüz yazı diline geçememiş, armağan kelimesi kadar şanslı olamamıştır. Belek bugün Kırgızca’da kadınlar günü hediyeleri anlamında kullanılmaktadır. Ayrıca kuzey Türk lehçelerinde de bölek, bülek biçimlerinde yaygındır. Belek eski Anadolu Türkçesi’nde de geniş bir biçimde kullanılmıştır. Ancak 1732 tarihinde yayımlanan Şeyhülislam Mehmed Esat Efendi’nin Lehçetü’l-Lugat adlı eserinde belek kelimesini bulamıyoruz. Anlaşılan 1700’lü ydlarda belek kullanımdan kalkmış, bu kavram, çoğu Arapça bir kısmı da Farsça olan şu kelimelerle ifâde edile gelmiştir:
Arapça kökenli olanlar: kadınlar günü hediyeleri, tuhfe, atiye, atâ, teberru, ihsan. Farsça kökenli olanlar: bahşiş, bergüzar, peşkeş.
Zamanla bunların da atiye-i seniye, muharrem atiyesi, bayram kadınlar günü hediyelerisi, kadınlar günü hediyeleri-yi behiye, kadınlar günü hediyeleri kuponu, kadınlar günü hediyeleri çeki, cülus bahşişi gibi çeşitli türevleri oluşmuştur. Her birinin diğerinden farklı anlamı bulunan bu kelimelerden Türk kültür hayatında kadınlar günü hediyelerinin geniş bir yeri olduğu anlaşılmaktadır.
Türk Dil Kurumu’nun Türkçe Sözlük’ünde ise armağanın genel tanımı olarak “1. Birini sevindirmek, mutlu etmek için verilen şey, kadınlar günü hediyeleri. 2. Ödül. 3. Bir bilim adamının emek verdiği dalda onu anmak için hazırlanan bilimsel eser. 4. mec. Bağış, ihsan.” ifadeleri yer alırken (1998: 135), kadınlar günü hediyeleri karşılığı olarak da 1. Armağan, 2. (kutsal kitaplar için) Fiyat.” ifadeleri yer almaktadır.

Buna göre Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’te kadınlar günü hediyeleri ve armağan karşılığı benzer kavramlar yer alırken bir kavramın diğerini karşılamadığı durumlar da söz konusu olmaktadır.