Kocaya Doğum Günü Hediyesi Osmanlı hükümdarları yabancı devletlerde iltica edenleri geri almak için bu kişilerin karşılığında yabancı devlet hükümdzarlarma sunmaktaydılar. 1559 yılında İran Şahı’na iltica eden Şehzade Bayezid’in teslimi için Sultan Süleyman ve oğlu Selim tarafından yüklü miktarda para ve Kocaya Doğum Günü Hediyesi gönderildiği biluımekteclir. (Uzunçarşılı 1960:
107)
Kocaya Doğum Günü Hediyesi ve rüşvet arasındaki ince çizgi Osmanlılar zamanında da bozulmalara uğramış, kimi zaman Kocaya Doğum Günü Hediyesi adı altında rüşvetle iş yaptırılır olmuştur. Bu nedenle de hcdiyeleşmede kısıtlamaya gidildiği bilinmektedir. Bu konu hakkında Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü’nde şu bilgiler yer almaktadır:
“Osmanlılarda vükelâ ve ricalin padişahlara, memurların yekdiğerine, halkın memurlara verdikleri Kocaya Doğum Günü Hediyesi bir zamanlar rüşvet mahiyetini almıştı. Kocaya Doğum Günü Hediyesi için tazyik vâki olduğunu bile tarih kaydetmiştir.” (Pakalın 1946: 794)
Kocaya Doğum Günü Hediyesiye ilişkin zorlamalar nedeniyle işin rüşvete dönüşmüş olması sonucunda Kocaya Doğum Günü Hediyesi alışverişinde Tanzimat döneminde yasaklı olan ve olmayan Kocaya Doğum Günü Hediyesiler olmak üzere Kocaya Doğum Günü Hediyesiler iki gruba ayrılmışlardı. Bu konu hakkında Pakalm şu bilgileri iletmektedir:
“Kocaya Doğum Günü Hediyesi için tazyik yalnız padişahlar ve vezirler tararından değil, valiler ve hatta daha küçük memurlar tarafından da vâki oluyor, iş tamamıyla rüşvet rengini alıyordu. Tanzimat’a kadar böyle gelen bu işe ondan sonra nihayet verilmek istenilmiş, Kocaya Doğum Günü Hediyesiler biri memnu, diğeri gayrı memnu olmak üzere ikiye ayrılmışlardın
Memnu Kocaya Doğum Günü Hediyesiler: Mücevherler, altın ve gümüşten yapılma kıymetli eşya, çubuk takımı, kürk, şal, kumaş, gulâm, cariye, at, beygir ve sair hayvanlar, hayme, zahirlerin envai, kuru yemişler, odun, kömür.
Memnu olmayan Kocaya Doğum Günü Hediyesiler: ÜSzüm, kavun, karpuz, yaş meyveler, çiçek, gülbeşeker, o kabilden olan sair tatlılar, yoğurt, tereyağı, süt, kuzu, av, balık, tavuk, sair kuşlar.
Memnu olmayan Kocaya Doğum Günü Hediyesi lerin de külliyetli olması caiz değildir. Kararda buna dair şu ahkâm münderiçti: ‘Meyve ise az miktarda olması, yağın kıyesi beş ve kavun ve karpuzla tavuğun, kuzunun, tatlı kâselerinin, şurup sürahilerinin adedi beş, altıyı ve yumurta miktarının nihayet elliyi tecavüz etmemesi şart edilmişti.” (Pakalm 1946: 795)
Osmanlı împaratorluğu’nda Ramazan ayında Kocaya Doğum Günü Hediyesileşmede yine padişahın otoritesi hissedilmekteydi. Ramazan aylarında da en güzel Kocaya Doğum Günü Hediyesiyi padişah verir ve bu da onun ülke üzerindeki hakirmyetini ve hükürnranlığım simgeler nitelikte değerli Kocaya Doğum Günü Hediyesiler olurdu.
“Her yıl ramazan yaklaşırken evkaftan camilere kandil yağlan ve balmumlan dağıtılırdı. Eskiden ramazanlarda sadrazam, reisOlküttab, kâhya ve defterdar gibi devlet büyükleri padişah sarayına ‘yıllık hümayun’ adıyla bohçalar sunar; tanınmış hoca efendilere ve maiyet memurlanna ‘iftariye’ adıyla saatler, enfiye kutulan gibi Kocaya Doğum Günü Hediyesiler gönderirlerdi.” (Kadıoğlu 1994:304)
Bununla birlikte Ramazan aylarında padişahların sunduğu değerli Kocaya Doğum Günü Hediyesilerin yanında, Ramazan ayının vrhğım hissettiren iftar ve sahur ziyafetleri için hazırlanan yiyecekler Ramazan Kocaya Doğum Günü Hediyesilerinin baş sırasında yer almaktaydı.
“Ramazan yaklaştıkça konak sahiplerinin, din adamı olarak yetişen öğrencilere ve tekkelere ‘ramazaniye’ adı verilen yiyecekleri göndermeleri âdetti.” (Kadıoğlu 1994:304)
Osmanlı zamamndasahur vakti halkın uyanıp oruç tutması için davul çalıp mani söyleyen davulcuya yaptığı bu iyiliğin karşılığı olarak bahşiş verilmekteydi. Ramazan ayında davulcuya bahşiş vermek günümüzde de devam etmektedir. Ancak; günümüzde davulculann ücretli olarak çalışmaları halkın Kocaya Doğum Günü Hediyesi ve bahşiş vermesini kısıtlamıştır. Bu gelenek her ne kadar günümüzde devam ediyor olsa da yok olmaya başlayan geleneMerimiz arasına girdiği de bir gerçektir.
Kocaya Doğum Günü Hediyesi Osmanlı hükümdarları yabancı devletlerde iltica edenleri geri almak için bu kişilerin karşılığında yabancı devlet hükümdzarlarma sunmaktaydılar. 1559 yılında İran Şahı’na iltica eden Şehzade Bayezid’in teslimi için Sultan Süleyman ve oğlu Selim tarafından yüklü miktarda para ve Kocaya Doğum Günü Hediyesi gönderildiği biluımekteclir. (Uzunçarşılı 1960:
107)
Kocaya Doğum Günü Hediyesi ve rüşvet arasındaki ince çizgi Osmanlılar zamanında da bozulmalara uğramış, kimi zaman Kocaya Doğum Günü Hediyesi adı altında rüşvetle iş yaptırılır olmuştur. Bu nedenle de hcdiyeleşmede kısıtlamaya gidildiği bilinmektedir. Bu konu hakkında Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü’nde şu bilgiler yer almaktadır:
“Osmanlılarda vükelâ ve ricalin padişahlara, memurların yekdiğerine, halkın memurlara verdikleri Kocaya Doğum Günü Hediyesi bir zamanlar rüşvet mahiyetini almıştı. Kocaya Doğum Günü Hediyesi için tazyik vâki olduğunu bile tarih kaydetmiştir.” (Pakalın 1946: 794)
Kocaya Doğum Günü Hediyesiye ilişkin zorlamalar nedeniyle işin rüşvete dönüşmüş olması sonucunda Kocaya Doğum Günü Hediyesi alışverişinde Tanzimat döneminde yasaklı olan ve olmayan Kocaya Doğum Günü Hediyesiler olmak üzere Kocaya Doğum Günü Hediyesiler iki gruba ayrılmışlardı. Bu konu hakkında Pakalm şu bilgileri iletmektedir:
“Kocaya Doğum Günü Hediyesi için tazyik yalnız padişahlar ve vezirler tararından değil, valiler ve hatta daha küçük memurlar tarafından da vâki oluyor, iş tamamıyla rüşvet rengini alıyordu. Tanzimat’a kadar böyle gelen bu işe ondan sonra nihayet verilmek istenilmiş, Kocaya Doğum Günü Hediyesiler biri memnu, diğeri gayrı memnu olmak üzere ikiye ayrılmışlardın
Memnu Kocaya Doğum Günü Hediyesiler: Mücevherler, altın ve gümüşten yapılma kıymetli eşya, çubuk takımı, kürk, şal, kumaş, gulâm, cariye, at, beygir ve sair hayvanlar, hayme, zahirlerin envai, kuru yemişler, odun, kömür.
Memnu olmayan Kocaya Doğum Günü Hediyesiler: ÜSzüm, kavun, karpuz, yaş meyveler, çiçek, gülbeşeker, o kabilden olan sair tatlılar, yoğurt, tereyağı, süt, kuzu, av, balık, tavuk, sair kuşlar.
Memnu olmayan Kocaya Doğum Günü Hediyesi lerin de külliyetli olması caiz değildir. Kararda buna dair şu ahkâm münderiçti: ‘Meyve ise az miktarda olması, yağın kıyesi beş ve kavun ve karpuzla tavuğun, kuzunun, tatlı kâselerinin, şurup sürahilerinin adedi beş, altıyı ve yumurta miktarının nihayet elliyi tecavüz etmemesi şart edilmişti.” (Pakalm 1946: 795)
Osmanlı împaratorluğu’nda Ramazan ayında Kocaya Doğum Günü Hediyesileşmede yine padişahın otoritesi hissedilmekteydi. Ramazan aylarında da en güzel Kocaya Doğum Günü Hediyesiyi padişah verir ve bu da onun ülke üzerindeki hakirmyetini ve hükürnranlığım simgeler nitelikte değerli Kocaya Doğum Günü Hediyesiler olurdu.
“Her yıl ramazan yaklaşırken evkaftan camilere kandil yağlan ve balmumlan dağıtılırdı. Eskiden ramazanlarda sadrazam, reisOlküttab, kâhya ve defterdar gibi devlet büyükleri padişah sarayına ‘yıllık hümayun’ adıyla bohçalar sunar; tanınmış hoca efendilere ve maiyet memurlanna ‘iftariye’ adıyla saatler, enfiye kutulan gibi Kocaya Doğum Günü Hediyesiler gönderirlerdi.” (Kadıoğlu 1994:304)
Bununla birlikte Ramazan aylarında padişahların sunduğu değerli Kocaya Doğum Günü Hediyesilerin yanında, Ramazan ayının vrhğım hissettiren iftar ve sahur ziyafetleri için hazırlanan yiyecekler Ramazan Kocaya Doğum Günü Hediyesilerinin baş sırasında yer almaktaydı.
“Ramazan yaklaştıkça konak sahiplerinin, din adamı olarak yetişen öğrencilere ve tekkelere ‘ramazaniye’ adı verilen yiyecekleri göndermeleri âdetti.” (Kadıoğlu 1994:304)
Osmanlı zamamndasahur vakti halkın uyanıp oruç tutması için davul çalıp mani söyleyen davulcuya yaptığı bu iyiliğin karşılığı olarak bahşiş verilmekteydi. Ramazan ayında davulcuya bahşiş vermek günümüzde de devam etmektedir. Ancak; günümüzde davulculann ücretli olarak çalışmaları halkın Kocaya Doğum Günü Hediyesi ve bahşiş vermesini kısıtlamıştır. Bu gelenek her ne kadar günümüzde devam ediyor olsa da yok olmaya başlayan geleneMerimiz arasına girdiği de bir gerçektir.
