Oltu Taşı Tesbih Modelleri
Oltu Taşı Tesbih Modelleri Kültürel birikimin tabii bir yansıması olan el sanatları kuşaklar boyu aktarılan en canlı örneklerdir.Kimi zaman ihtiyacı karşılayacak fonksiyonda yapılan bir eşyanın kimi zaman da sırf boş zamanların değerlendirilmesi yoluyla meydana getirilen el işlerinin giderek zevk ve hünerle karıştırılması sonucu form ve renk kazanması, bunların zamanla çevremize ve evimize, özellikle giyim, kuşamımıza ve nihayet günlük yaşantımızda ihtiyaç duyduğumuz eşyalarımıza girmesine neden olmuş, onlara ayrı bir renk veya ayrı bir görünüm kazandırmıştır.
Her biri birer tarih sayfası olan ve yapılışlarında ince bir biçim ve renk anlayışı ile titiz bir işçilik kaygısı hüküm süren el sanatı eserlerimiz bugün geçmişteki yüce kültürümüzün en canlı delili ve ileri medeniyetimizin en bariz göstergesidir.Hammadde el sanatlarında büyük etkendir. El sanatları üretildiği yörede mevcut olan hammaddeye göre değişir ve gelişir. Anadolu el sanatlarının zenginliği dünyaca bilinmektedir. Bu el sanatlarımızın en zarif örneklerinden biri de taş işlemeciliği ve kuyumculuk sanatıdır.
Bir sürü medeniyetlerin beşiği olan Anadolu’da taş işleme sanatı bölgesel olarak kendini kabul ettirmiş iken Eskişehir Lüle taşı saraylardan halk ozanlarının koşmalarına dek konu olmuş, hepimizin yakından tanıdığı Erzurum taşı ( siyah kehribar ) gelmiş geçmiş Anadolu taş işleme sanatının ayakta kalan son uğraşısıdır. ( DEMİRKAN, 1981, S.
Erzurum kuyumculuk ve Oltu taşı sanatında usta çırak ilişkisinde yetişen sanatkârlar, sanatın bütün inceliğini kavramak ve öğrenmek zorundadırlar.(
Erzurum’da kuyumculuk ve Oltu taşı sanatı, Oltu Taşı Tesbih Modelleri özellikleri göz önüne alınarak gelişme göstermiştir. Erzurum ili merkezinde Rüstem Paşa Çarşısı ve Vakıf İş Hanındaki birçok mağazada Oltu taşı ürünlerinin üretiminin yapıldığı hepsinde satış yapıldığı gözlenmiştir.Bu mağazalarda yapılan araştırma kapsamında incelen 41 adet örnek ürünün analizine göre;
Oltu Taşı Tesbih Modelleri ile yapılan ürünlerde bir parçadan oluşan kompozisyonlar % 68 ile 28 üründe, merkezden simetri kompozisyonlar % 10 ile 4 üründe, eşit formlarda oluşan dizi şeklindeki kompozisyonlar ise % 22 ile 9 üründe görülmektedir. Buna göre; en çok kullanılan kompozisyon türü bir parçadan oluşan kompozisyon türüdür.
Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre Oltu taşı ile yapılan ürünlerin tamamında % 100 oranında siyah renk kullanılmıştır. Bunun dışında % 5 ile 2 üründe altın rengi, % 73 ile 30 üründe gümüş rengi, % 32 ile 13 üründe diğer renklerin kullanıldığı görülmektedir. Buna göre, Oltu taşı ürünlerde en çok siyah ve altın rengi kullanılmaktadır.
Örneklerin % 5 ile 2 üründe kare formda, % 24 ile 10 üründe dikdörtgen formda, % 32 ile 13 üründe yuvarlak formda, % 7 ile üç üründe üçgen formda, % 27 ile 11 üründe oval formda ve % 20 ile 8 üründe diğer formlarda yapıldığı görülmektedir. Bu verilere göre Oltu Taşı Tesbih Modelleri ile yapılan ürünlerde en çok % 32 ile yuvarlak form kullanılmıştır.
Oltutaşı yapımında kullanılan araçlar içinde ilk sırayı % 100 bütün ürünlerde kullanımı ile çelik bıçak almıştır. Diğer araçların ise; % 46 ile 19 üründe kıl testere, % 37 ile 15 üründe matkap, % 68 ile 28 üründe eğe, % 66 ile 27 üründe yan keski, % 61 ile 25 üründe kargaburun, % 66 ile 27 üründe cila makinesi, % 44 ile 18 üründe domarika, % 54 ile 22 üründe torna makinesi, % 22 ile 9 üründe çelik kalem, % 41 ile 17 üründe şalama, % 22 ile 9 üründe örs ve % 2 ile 1 üründe kalıp olarak sıralandığı görülmektedir.
Oltu taşı yapımında kullanılan gereçler içinde ise ilk sırayı % 100 ile Oltu taşı almaktadır. Bunu takip eden gereçler ise; % 73 ile 30 üründe gümüş,
% 34 ile 14 üründe diğer gereçler, % 2 ile 1 üründe altındır.Bu sonuçlara göre Oltu taşı yapımında kullanılan araçlar içerisinde en çok çelik bıçak, gereçler içerisinde ise Oltu taşı kullanıldığı görülmektedir.
Yapılan araştırmada 32 kişiye anket uygulanmıştır. Anket sonuçlarına göre ankete katılan bireylerin tamamı erkek olup bunların % 59’unun bu mesleği bir ustadan öğrendikleri gözlenmiştir. Ankete katılan bireylerin % 81’i bu mesleği geçim kaynağı olarak görmektedir. Bu mesleği yapan ustaların % 65’inin hammaddeyi ocaktan çıkaranlardan temin etikleri gözlenmiştir. Oltu Taşı Tesbih Modelleri ustalarının % 66’sı en çok tesbih yapmakta ve bu tesbihlerin yapımında %69 ile yardımcı malzeme olarak gümüş kullanmaktadırlar. Oltu taşı ustaları ürünlerinde % 47 ile geometrik desenler kullanmaktadırlar. Ankete katılan bireylerin en çok karşılaştıkları sorunlar % 56 ile yardımcı eleman bulma güçlüğü, % 94 ile Oltu taşı tanıtımının yetersiz olması ve % 47 ile veresiye sorunudur. Ankete katılan bireyler yaptıkları ürünleri % 64 ile perakende olarak pazarlamaktadırlar. Sonuç olarak ankete katılan bireylerin %91’inin talepten memnun olmadıkları gözlenmiştir.
Erzurum’da yedi binin üzerinde aile, geçimini Oltutaşı işlemeciliğinden sağlamaktadır. Taş han’daki üretici ve satıcılarla birlikte Oltu İlçesi, köyleri ile evlerindeki atölyelerin de pazarı durumundadır.
Yörede Oltu taşı benzeri daha ucuz fakat daha kalitesiz taşlar kullanılmaya başlanmış bununla birlikte daha ucuz, daha kalitesiz ürünler ortaya çıkmıştır. Oltu taşı sanatının ve sanatkârlarının en büyük problemlerinden biri de budur. Şayet bu önlenmezse taşın satışında bazı şüpheler doğacak, dünyada eşine ender rastlanan Oltu taşı tesbih ve süs eşyaları değer kaybedecektir. Bu konuda Oltu Taşı Sanatını Geliştirme ve Sanatkârlarını Koruma ve Kalkındırma Derneği, Oltu’ya polyester takı satımını yasaklama kararı almıştır. Bu yasağa uymayan sanatkârlar bu işi yapmaktan men edilecektir.
Yine Oltu taşı sanatkârlarını ilgilendiren bir konu ise Gürcistan’ın Katayski kentinde çıkarılıp tesbih yapılarak kaçak yollardan Türkiye’ye sokulan Oltu taşıdır. Bunun muhakkak önlenmesi gerekmektedir. Bu taş, ağacın gövdesinin fosilleşmesi ile elde edilmektedir. Zımparaya sürtünce siyah toz bırakır. Gerçek Oltu taşı ise kahverengi toz bırakır.
Oltu taşından yapılan ürünlerde; delme, kesme, tesviye, çalma kazıma, delik işi ajur, telkari en çok kullanılan süsleme teknikleridir
Kolye, bilezik, yüzük gibi süs eşyalarının önceden altın ve gümüş olan kısımları işlenir, taş konulacak yerleri boş bırakılırdı. Bu yerlere çakma veya yapıştırma usulü ile taşlar yerleştirilerek cilaya hazırlınıdır. Ayrıca eye veya zımpara yardımıyla bıçak kullanılarak el işçiliği ile sadece Oltu taşı takılar da yapılmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda Oltu taşı tozu da kullanılmaya başlamıştır.
Taşın işlenmesi tamamen el aletleriyle yapılmaktadır, yalnız boncuk üretimi ve parlatmada makine kullanılmaktadır. Yörede Oltu taşı kullanılarak hazırlanılan ürünler arasında en yaygın olanı tesbihtir. Bunların yanı sıra pipo, ağızlık, kutu, biblo, kolye, küpe, bilezik, yüzük ve broş gibi çok geniş bir ürün yelpazesi bulunmaktadır.
Yörede Oltu taşından üretilen ürünlerin süslenmesinde genelde bitkisel bezemeler tercih edilmekte olup geometrik bezemeler tamamlayıcı unsur olarak kullanılmaktadır.
tesbihler, aynı boyutta aynı formda tanelerden oluşan kompozisyonlar şeklindedir. Genelde gümüş ve altın kakmalı olarak piyasada bulunur. Oltu taşı ürünler içerisinde en çok rağbet gören ürün tesbihtir.
Pipo ve ağızlıklar; yasemin, gül, kiraz ağacından, lületaşı, sarı kehribar ve Oltu taşından yapılmaktadır. Oltu taşından yapılan ağızlıklarının sigara takılan kısımlarının tahrik olmaması için altın veya gümüş közlükler yapılarak uzun süre kullanılmaları sağlanmaktadır. Pipolarında közlükleri ve kapakları genellikle gümüşten yapılıp, kalem işiyle süslenmektedir.
Oltutaşı yöre dışında yeteri kadar tanınmamaktadır. Oltutaşının tanıtımının sağlanması için çeşitli yerlerde sergiler düzenlemeli Oltu Taşı Tesbih Modelleri hakkında insanlar bilgilendirilmelidir.
