Ağaç reçineleri sıvı haldedir ve buharlaşma yoluyla çok hızlı biçimde katılaşırlar. Katılaşmakta olan reçine içerisine giren en ufak bir sinek
DAMLA KEHRÄ°BAR TESBÄ°H
veya karınca yüzyıllar boyunca orada kalabilir, birleÅŸimler de bu yolla oluÅŸmaktadır. kehribar içerisinde yaklaşık 3000 adet hayvan fosiline rastlanmıştır. Åžuan var olan böcek türlerinin %10-15’i, o zamandan beri geliÅŸme göstermemiÅŸtir. En yaygın birleÅŸimler böceklerdir.(%86.7) ve eklembacaklıların örümcek ve akrep türleridir(%11.6). DiÄŸer hayvan gruplarına %1.7 oranında ve bitkilere ise %0.4 oranında rastlanmaktadır
Böceklerin çoğu kehribar içerisinde kusursuzca korunur. En ufak tüy veya tortu dahi kehribar içinde saklanabilir. Böceklerin çoğu henüz canlıyken reçine içerisine kapılabilr, bazen rüzgarla sürüklenebilir, bazen de ağaç, üzerinde böcekler varken büyük miktarda reçineyi dışarıya salabilir. Reçineler içerisinde sadece küçük ve genellikle ormanda yaşayan türlere rastlanmaktadır çünkü büyük böcekler kaçmaya yetecek güce sahiptir. Suda yaşayan böcekler de çoğunlukla reçineler içinde hapsolmaktadır. Kuru yerlerde yaşayan ve ağacın en çok reçine bıraktığı ve ağaç metabolizmasının çalıştığı bahar dönemlerinde uçamayan bu böcekler kehribar içerisinde bulunur.
kehribar içerisinde kanatlı böceklerin keşfi oldukça değişken olmuştur. Bu böceklerden bazıları örneğin düz kanatlılar en nadir bulunan türdür, çift kanatlılar ise reçine içerisine dahil olan hayvan türlerinin büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır.
OTANTÄ°K TAÅž FARKI Ä°LE 925 AYAR GÃœMÜŞ EL İŞÇİLİĞİ KAZAZÄ°YE PÃœSKÃœL  1.KALÄ°TE %100 HAS DAMLA KALÄ°NÄ°NGRAD RUSYA KEHRÄ°BAR TAÅžI TESBÄ°H .ÃœRÃœNÃœMÃœZ KOLEKSÄ°YON BÄ°R PARÇA  OLUP SATILDIÄžINDA REYONUMUZDAN KALKAR….
TANE:10X8 MM
Ä°MAM DAHÄ°L UZUNLUK :22 CM
PÃœSKÃœL DAHÄ°L UZUNLUK 33 CM
14 GR
kehribar içerisinde bulunan bitki parçaları ise genellikle küçük yapraklar, iğneler, çiçekler veya çiçek parçaları; bazen de ince dallar ya da meyvelerdir. Yeraltındaki bitkilerin subtropikal iklimde yetişen kızılyaprakları, açıktohumluların ise çam iğneleri kehribar içerisinde bulunabilir. Kapalı tohumluların kehribar içerisinde en çok bulunan türleri ise meşe, kayın ve Akçaağaç parçalarıdır. Bununla birlikte çok sayıda eşeysiz spor, özellikle mantar, yeşil yosun ve polenler de kehribar içerisinde bulunmaktadır. 36
Bitkiler ve eklembacaklıların yanında çok nadir olmakla birlikte diÄŸer hayvanlar ve parçaları, bazı oligosenler, kancalı kurtlar ve diÄŸer küçük solucanlar ve 9 yumuÅŸakça türüne de rastlanmıştır. Vilnius’ta bir müzede içerisinde salyangozun kabuÄŸu olan tek bir kehribar örneÄŸi sergilenmektedir.
1.1.3 Morfoloji
Doğal kehribar parçalarını gözlemleyerek reçinelerin nasıl damladığını ya da aktığını anlayabiliriz. Bazı kehribarlerin damlaları düzgün şekillidir, diğerleri sarkıtlar halinde katılaşmıştır, reçinelerin büyük kısmı ağaç gövdesinden ayrılmış, parçalar halinde sertleşmiş, ağaç kabuklarının altında ya da ağaç gövdesinde de birleşmiştir.
Kehribar Tesbih
kehribarin iki morfolojik türü bulunmaktadır. Biri aÄŸaç kabuÄŸu ve dallarının farklı yerlerinde ilk reçine ile oluÅŸan alt mercek, diÄŸeri ise kehribarin yere dökülmesi ile oluÅŸan yüzeysel sarkıtlar halindeki damlalardır. kehribarin %80’i yüzeysel oluÅŸumludur. BirleÅŸimlerin çoÄŸu bu yolla oluÅŸur. Ä°yi görünümlü morfolojik kehribar türleri çok nadir bulunur. Sadece kırılan ya da sürtülen kehribarlerin parçalarına rastlanır. Kendine özgü özellikleri bilindiÄŸinde türleri belirlemek daha kolay olur. Gövde içinde reçineler diÄŸerlerinden ayrı, özel bir kanalda ve sıkıştırılmış biçimde bulunmaktadır. Bu nedenle kanallar kırıldığında kolayca akabilmektedirler.37
Ağaç mercekleri (2%) Reçineler sıkıştırıldığından ve dış etkilerden uzak olduklarından saydamdırlar. Ağaç kabuğunun altındaki mercekler (7%) Reçineler yırtılan kabuğun altından akarken oluşmaktadır. Ağaç kabuğunun oyuntusu, reçinenin dış şeklini oluşturur. Büyütken doku liflerinin izlerine genellikle ağaç kabuğunun altındaki merceklerin yüzeyinde rastlanmaktadır.
Ağaç kabuğu kehribari (3%) Kalın ağaç kabuğunda ince tabakalar yana çekildiği zaman oluşmaktadır. Ağaç kabuğundaki kehribar mercekleri ince tabakaların yana çekilmesi ile oluşan kendilerine özgü düzensiz bir dış hatta sahiptirler. Her iki yanındaki izler de kendilerine özgüdür: diğer tarafı aynı şekilde içine çökük şekildedir.
kehribar sarkıtları (12%) Mikro ve makro sarkıtlar olarak bölünmüşlerdir. Mikro sarkıtlar, “kehribar içinde kehribar” olarak, makro sarkıtlar içinde bulunan reçineleri akıtır. Makro sarkıtlar ise kırılan aÄŸaç parçasından süzülen reçinelerden oluÅŸmaktadır. Makro sarkıtlar bitkilerin ve büyükbaÅŸ hayvanların kalıntılarının içerisinde oluÅŸur; tüm birleÅŸimlerin %95’inden fazlası bunların içinde bulunmaktadır. Sarkıtların büyük çoÄŸunluÄŸu, onların kalın dalda tutundukları(2-8 cm çapında) anlamına gelen göz alıcı belirtilere sahiptir.
kehribar damlaları (5%) Ağaç kabukları ve sarkıtlar arasından akan reçinelerin büyük damlalar halinde ayrılması. Farklı boyutlarda olabilirler; tutunabilirlikleri farklıdır ve genellikle deforme olmuş yapıları vardır. Düşerek düzleşen damlalar en çok rastlanılan türlerdendir(yaklaşık %30). Düzgün şekilli damlalar çok nadir bulunmaktadır. Ancak dalların arasından akan reçineler şekillendiğinde ya da suya düştüklerinde düzgün şekil alabilirler38.
Ağaç gövdesi kehribari, çok sayıda ve farklı çeşitlerde bulunan morfolojik kehribar türlerindendir(%58). Ağaç gövdesinin yüzeyinden akan reçineler, yavaşça akarken büyük yığınlar halinde birikirler. Güneş ışığı ile çok kez eriyip katılaşırlar. Uçucu
bileşenler, ısı yoluyla gaz haline dönüşürler ancak bataklıktaki reçine kütlelerinde uçucu maddenin tamamı gaz haline dönüşmez. Ağaç gövdesinin arasından akarken farklı renklerde reçineler meydana gelir, bu da yüzeysel kehribarin çok çeşitli renklerde dokulara sahip olmasının nedenidir. Bilinen en büyük kehribar parçası bir ağaç gövdesi kehribaridir. (birkaç kg ağırlığında)39
1.2 kehribarin Tarihçesi
İnsanların kehribarla tanışmaları, taş devrine (Stone Age) kadar uzanmaktadır. İngiltere deki arkeolojik kazılarda, antik yerleşimlerde M.Ö. (B.C) 11.000 yıllarına ait işlenmiş kehribar bulunmuştur. Almanya, Polonya, Litvanya, Letonya, ve Estonya da Neolitik (Yeni Taş Devri) döneme ait 100 ayrı yerleşimde kehribar ve kehribardan yapılı objelere rastlanmıştır. Kehribar antik çağların bilinen en eski dekoratif maddesidir.
Kehribar Dizi Tesbih
Baltık bölgesinde Yeni Taş Devri (New Stone Age) ve Eski Bronz Çağında (Old Bronze Age), ham kehribar 3 ana merkezde işlenmekteydi. Prusya da Sambia yarımadasında, Litvanya da Sventoji köyünde ve Letonya da Luban Gölü çevresindeki köylerde.
Antik çağ toplumu ve kültürleri kehribardan çok etkilenmişlerdir. Kehribar özellikleri nedeniyle insanların kalbinde mistik bir yer edinmiştir. Yakıldığında güzel reçine kokusu verdiği için, Aztek ve Maya medeniyetlerinde süs taşı olmasının yanında dini törenlerde tütsü ve buhurdan olarak kullanılmıştır. Etrüsklerde, tanrı ve tanrıçalarını kehribardan tasvir ettiler.
3600 yıl önce kurulmuÅŸ Miken medeniyeti de, 3000 yıl önce Lübnan da kehribar arayan Asurlular da, Mezopotamya, Mısır, Yunan, Roma, Fenikeliler, Etrüskler, Venedikliler, Keltler de “Kuzeyin GüneÅŸ Işığının” (Sunbeam of The North) büyüsüne kapılmışlardır. Bu dönemlerde kehribara talep fiyatları öyle yükseltmiÅŸ ki, bir parça kehribar canlı bir köleden daha deÄŸerli sayılmıştır. Fenikeliler kehribar temini için deniz yoluyla bugünkü Danimarka nın batı sahillerine seyehat ediyorlardı. TaÅŸ devrinden baÅŸlayarak kehribar ticari malzeme olarak kabul görmüş ve takas ürünü olarak deÄŸerlendirilmiÅŸtir. Romalılar ve yunanlar ÅŸarap, yaÄŸ, tuz, ipek, bronz ve altın vererek karşılığında kehribar alıyorlardı.
Orta Amerika, Meksika da kehribar 5000 yıldan beri bilinmekte olup, süstaşı olarak kullanımının yanında, stresi, üzüntüyü yok eden bir ilaç olarak kabul edilmiştir.
Binlerce yıldır insanlar, özel güçleri olduğuna inanarak kehribardan tesbih, tılsım ve dinsel objeler ürettiler.
Avrupa da Orta Çağ boyunca ana kaynak Baltık Kehribari olmak üzere, tesbih (prayer beads), haç, tanrı ve tanrıça heykelleri üretirken, 16-17 ve 18. yüzyılda oyma ustaları geleneksel oymacılığın yanında yeni teknikler ve aletler geliştirdiler. Bu dönemde popüler bir sanat haline gelen kehribar işlemeciliği ile ustalar, tornada onu kesip, parlatıp, şekillendirerek çeşitli figürler, heykeller, şamdan, oyuncak, kilise ve kutsal yerler için dekoratif objeler, armalar, kolyeler (necklaces), kaplar (Containers), kutular (boxes), çanaklar (bowls), tepsiler (plates), flütler (flütes), düğmeler (buttons), satranç takımı (chess sets), saat kabı (watch cases), pipoların ağızlık kısımları (mouth pieces for pipes) v.b. ürettiler.
Baltık ülkelerinden elde edilen kehribar 5000 yıl boyunca, Avrupa nın güneyi ve Orta Doğuya kaynak sağlamıştır. 1800 lü yılların ortalarına kadar, deniz, plaj, kum ve alüvyonlardan toplanan kehribar bu tarihlerde artık madenlerden de çıkarılmaya başlanmıştır. Bu dönemde kehribar ticaretinin merkezi Könisberg (bugün Kaliningrad-Rusya) ve Danzing (bugün Gdansk-polonya) idi.
KEHRÄ°BAR TAÅž TESBÄ°H
Kendini çekici ve özel kılan nitelikleri nedeniyle binlerce yıldan bu yana insanlar, kehribarı mistik bir madde saymanın ötesinde çeşitli hastalıkları iyileştirici gücü olduğuna da inanmaktadırlar. Boğaz ağrılarına ve hastalıklarına karşı boyuna takılacak bir kehribar kolyenin iyi geldiğini, su veya şarapta 2 hafta kadar bekletilen kehribarın suyunu içmenin miğde ağrısına, astıma iyi geldiğini ve kanamayı durdurduğuna inanıyorlardı.
Koruyucu özelliği nedeniyle eski Mısır da mumyalama işlemlerinde kullanılmıştır.Ayrıca sihirli güçler taşıdığına inanılarak, şeytani güçlere ve büyülere karşı kalp şekilli kehribar kolyeler takarlardı. Prehistorik toplumlar yalnızca deniz kıyılarından toplanabilen kehribarın kaynağı için çeşitli yorumlarda bulunmuşlardır. Tanrıların gözyaşları (tears of the gods), güneşin gözyaşları (tears of the sun), ağaçların gözyaşları (tears of trees) ve Tanrıların idrarı (urine of the gods) nın kehribara dönüştüğünü kabul ediyorlardı.
Günümüzde de, avuca alınarak ovuşturulan bir kehribar parçasının vücudun gerilimini azaltıp, elektriğini aldığı düşünülmektedir. Kasaya veya cebe konulan kehribarın parayı çekip, zenginlik getireceğine inanılmaktadır.40
Fotoğraf 35 Duvar süslemesi
Hemen bütün dillerde “ambra” ve “kehribar” ÅŸekillerinde bulunan “kehribar” kelime¬sinin aslında Arapça “anber” olduÄŸu ve Ä°spanyolca aracılığıyla Avrupa dillerine geçtiÄŸi kabul edilmektedir. Ancak “anber”‘ in Arapça’dan türemesi mümkün deÄŸildir ve bu dile Pehlevîce aracılığıyla Grekçe “ambrosia” kelimesinden bozularak sonradan girmiÅŸtir. Homeros’tan itibaren pek çok Grek ve Latin yazarının açıkladığına göre “ambrosia” mitolojide, tanrıların ölümsüz olmalarını temin eden ve yiyen fânileri de ölümsüzleÅŸtiren özel yiyeceÄŸin adıdır ve güzel kokan bu yiyecek aynı zamanda tanrılar tarafından vücutlarına ve saçlarına da sürülebilmektedir. Bu durumda, Ä°skender’den sonra Hindistan’da baÅŸlayan DoÄŸu Helenizmi sırasında hakimlerin ihtiyarlık rahatsızlıklarına iyi geldiÄŸi için onları gençleÅŸtirdiÄŸine inanılan ve mahiyeti de esrarlı olan bu güzel kokulu okyanus ürününü, ölümsüzlerin yiyeceÄŸi efsanevî “ambrosia”ya benzetmiÅŸ oldukları anlaşılmaktadır. Mevcut bilgilere göre kehribar Avrupa’ya XIII. yüzyılda Endülüs
Arapları tarafından tanıtılmış ve “ambra”-“kehribar” kelimesi de o devirden itibaren Orta Latince’ye girmiÅŸtir.41
Orta ÇaÄŸ’ da kötü ruhları kovmak için, kehribari öğüterek toz haline getirip, ateÅŸin üzerine serperlerdi.Araplar aynı amaç için taşı muska olarak boyunlarında taşırlardı.Yunanlılar taşın elektrostatik olarak yüklenebildiÄŸini keÅŸfetmiÅŸ ve taÅŸa “elektron” adını vermiÅŸlerdir.Roma devrinde kehribar, troid tedavisinde kullanıldığı gibi günümüzde de bu yöntem çok yaygındır.42
Has Damla Kehribar Tesbih
13. yüzyıla kadar kıyı sakinleri kehribari deniz kenarından topladılar ve daha sonraları ağlarla deniz yatağı oluşturarak nasıl kehribar elde edileceğini öğrendiler. Çoğunlukla geceleri bir tepenin ya da ağacın üzerine yerleştirilmiş bir fıçı dolusu katranla sahili aydınlatarak çalıştılar. Daha sonraları bu amaç için daha büyük balık ağları ve sığ yerlerde ise özel kancalar kullanıldı. Dalış takımının ortaya çıkmasıyla birlikte kehribar doğrudan deniz yüzeyinden toplandı.
1854’te Juodkrante yakınındaki Curonian Bay’daki serbest su kanalların derinleÅŸtirilmesi sırasında büyük kehribar depolarının bulunmasıyla, daha ciddi anlamda kazı çalışmaları baÅŸladı. Curonian Bay bölgesinden olan iki Yahudi iÅŸ adamı Stantien ve Becker kısa zamanda zengin olan ve buhar arındırıcıların yardımıyla 1857’de makineleÅŸmiÅŸ kehribar kazı çalışmalarına baÅŸlayan bir ÅŸirket kurdular. R. Klebbs’in dünya antrapologlarının ilgisini çeken meÅŸhur koleksiyonu burada bulunmuÅŸtur. Ä°nsanlar ilgi duydular ve bu yer ile bu kehribar hakkında yazmaya ve konuÅŸmaya baÅŸladılar. Endrüstri faaliyeti en hareketli anındaydı. Her yıl 30- 50 ton kehribar çıkarılıyordu. Bir süre sonra ÅŸirket sahipleri Palvininkai(ÅŸimdi Yantarny, Kaliningrad ili)’de kehribar üreten bir maden daha satın aldılar ve bir kehribar-iÅŸleme fabrikası kurdular. Palvininkai depoları dünya kehribarinin %90’ına sahip olduÄŸu için, bu iki tüccarın doÄŸu Prusya’daki daki en zengin sanayicilerden birisi olmaları hiç ÅŸaşırtıcı deÄŸildir. Åžimdi bile her yıl bu mineralden 500¬700 ton modern madencililk ekipmanlarının açık madenlerde kullanılmasıyla çıkarılmaktadır. Juodkrante’de yerliler körfezden bi yarıkla zenginleÅŸtirilmiÅŸ tarlalarında patates çıkarırken hala kehribar parçaları bulmaktadırlar.
Curonian Bay’da kehribarin çıkarılmaya devam etmesi için birçok giriÅŸimde bulunulmuÅŸtur ancak kullanılan yöntemlerin ilkelliÄŸi nedeniyle giriÅŸimlerde oldukça
baÅŸarısız olunmuÅŸtur. ÖrneÄŸin Count Tiskevicius, Palanga yakınlarında bir bataklıktan kehribar çıkarmayı denemiÅŸtir. Sadece birkaç yüz kilogram kadar kehribar çıkarılmasına raÄŸmen, “Palanga hazinesinin” toplandığı yer burası olmuÅŸtur.
Curonian Bay’daki balıkçılar kesele olarak adlandırılan iki tekneyle çekilen aÄŸ ile denizin derinliklerinden kehribari çıkarmaktaydılar. Ağın denizyatağını tutan ve kehribar parçalarını yakalayan özel kancaları vardı. Bu aÄŸ ile kehribarler toplanırdı. Bu kehribar üretim yöntemi sadece Curonian Isthmus’da kullanılır ve baÅŸka bir yerde bilinmezdi. 19. yüzyılın sonlarında zengin tüccarlar Curonian Bay deposunu bıraktılar ve kaynağın tekrar kullanılması çok kısa zaman önce baÅŸladı. 3000 hektarlık alanda kehribar bulunduran katmana, Klaipéda deniz limanının derinleÅŸtirilmesi ile ulaşıldı.
Kehribar Dizisi Tesbih
Tarih boyunca kehribar üretimi üzerine birçok yöntem kullanılmış olmasına raÄŸmen, geçtiÄŸimiz yüzyılda kullanılan yöntemler çok yönlü ve etkili olmuÅŸ, kıyılardan kehribar parçalarının toplanması yaygınlaÅŸmış ve uzun süre devam etmiÅŸtir. Günümüzde bile Karklé ya da Melnragé yakınlarında Baltık denizi kıyılarında kehribar avcıları (yaklaşık 30 kiÅŸi) ağın atılması baÅŸarılı olursa 30- 50 kg’ a kadar kehribar çıkarabilmektedirler. 43
“AsirÃan hükümdarı Ashur-Nasir-Apal halkını kehribarin bakır gibi yıkandığı karaya parçasına gönderir…”DikilitaÅŸ üzerinde M.Ö 883 yılına ait bir Asirian kitabesi.
Bilim adamları kehribar ticaretinin Yeni TaÅŸ Devri baÅŸlarında baÅŸladığını ileri sürmektedir. Jutland’taki önemli kazı merkezlerinden ve DoÄŸu Baltık kıyılarından elde edilen kehribar, Mısır’a kadar ulaÅŸarak tüm Avrupa merkezlerinde yayılmaya baÅŸladı. Baltık kehribar taÅŸları M.Ö 3400-2400 yıllarında Tetis Piramidi’nin firavun mezarlarında bulunmuÅŸtur. 1871-1890 yıllarında Truva’nın ve aynı zamanda diÄŸer birçok sanat yapıtlarının kazısını yapan Alman arkeolog Heinrich Schliemann kehribar taÅŸlarını bulmuÅŸtur. Bilim adamları onların M.Ö 3000 yılında Baltık kıyılarından getirilen kehribarden yapıldıklarını kanıtlamışlarıdır. Aynı arkeolog Baltık kehribarini M.Ö 1600-800 yılları arasında Girit adasında oluÅŸturulan Mycenaean kültürünün kubbe mezarlarında da bulmuÅŸtur.
1. ve 3. yüzyıllarda Roma Ä°mparatorluÄŸu ve sömürgeleri arasında oldukça yoÄŸun bir kehribar ticareti sözkonusuydu ve bu da “kehribar yolu”nun oluÅŸmasını saÄŸladı. kehribar hazine olarak görülmeye baÅŸlandı hatta Yunanistan ve Roma Ä°mparatorluÄŸu’nda
“kuzey altını” olarak adlandırıldı. Ä°mparator Nero dönemlerinde (M.S 54-68) küçük bir kehribar yapımı heykelin deÄŸeri, genç ve saÄŸlıklı bir köleden daha fazlaydı. Özellikle de saydam kırmızımsı ya da altın rengi kehribar çok deÄŸerliydi ve bunlar süs eÅŸyalarının, küçük eÅŸya ve aletlerin yapımında kullanılmaktaydı. Mat kehribar sadece tütsü yapımında kullanılıyordu. YaÅŸlı Pliny “DoÄŸal Tarih” adlı çalışmasında bu dönemlerden bahseder ve hem bir amfitiyatroyu, hem de gladyatörlerin kıyafet ve silahlarını süslemeye yetecek miktarda kehribari getirmeyi baÅŸaran bir Romalı atlının öyküsünü anlatır. En büyük parça 4kg’ın üzerindedir. Roma Ä°mparatorluÄŸunun geleceÄŸini önceden belirleyen kehribar ara noktalarda saklanmaktaydı. 3 ton kehribarin depolandığı bunun gibi 3 ambar, Wroclaw yakınlarında bulunmuÅŸtur.
Kehribar Tesbih
Tarih başlangıcı devirlerinde bile, kehribar tacirleri tarafından kullanılmakta idi. Bu çok aranılan Romalılar ve Kavimler Göçü zamanından kalan büyük ticaret yolları, mesela Ren-Ron yolu yada kehribar yolu olarak da adlandırılan ve Doğu Alplerinden geçen Kuzey-Güney bağlantısı, tarih öncesi ve maddenin, hem süs eşyası, hem de işlenmiş olarak büyük bir ticari değeri bulunmaktaydı. Bugün ise, koleksiyoncular ve bilim adamları, daha çok kehribarın içinde hapis kalanlarla ilgilenmektedir. Çünkü bunlar, üçüncü zaman olan hayvan ve bitki dünyasına daha derinden bir bakışı mümkün kılmaktadır.45
1.2.1 kehribarin yaşı
kehribarın varlığı tümüyle, yeryüzünde reçine salgılayan ağaç topluluğunun oluşmasıyla ilgilidir. Dolayısıyla bu ağaçların yaşadığı, reçine salgıladığı, bu reçinenin sedimanların altına gömüldüğü, bunların üzerine gelen çökel (sediman) lerin yarattığı basınç ve sıcaklığın oluşturduğu fiziko-kimyasal değişimlerin yaşandığı dönem kehribarin oluşum yaşının başlangıcını oluşturur. Reçinenin türü, gömüldüğü jeolojik ortama taşınan çökellerin miktarı ve cinsi, reçinenin gömüldüğü derinliklerdeki koşullar gibi bir çok faktör reçinenin kehribare dönüşüm sürecini belirler. Değişen iklim koşullarına bağlı olarak Dünyanın değişik yerlerinde, farklı zamanlarda meydana gelen bol reçine veren ağaçların yaşadığı ormanların çağına bağlı olarak kehribarın oluşum yaşının 20 milyon yıldan 345 milyon yıla kadar yayıldığı kabul edilmektedir. 20 milyon yıldan genç kehribarlar, birçoklarınca Copal sınıfında kabul edilmektedirler.46
kehribarin yaşı, öncelikle içinde oluştuğu jeolojik formasyonların (kil, silt, kum, lignit v.b.) yaşına bağlı olarak belirtilir. Bu formasyonların yaşı, kehribare bağlı olmaksızın, içlerinde bulunan karakteristik fosil**lerin yaşına göre belirlenir. Eğer kehribar içinde yaşı belirlenebilen inklüzyon (Kapanım) fosil varsa, buradan da belirgin bir yaş söylenebilir. Avrupa kıtasında 50 farklı yaşa ait kehribar belirlenmiştir.
Kehribar Dizi Tesbih
Bilinen en eski kehribar 345 milyon yıl, Üst Karbonifer (Upper Carboniferous)
yaşında olup, Northumberland-USA da bulunmuştur. Fosil bulunduran en eski kehribar
Alt Kretase (Lower Cretaseous) 146 mil. yıl yaşındadır. Karboniferden, Pleistosene
kadar sediment (tortul) kayaçlar içinde kehribare rastlanmıştır. kehribarın, Dünya üzerinde
en bol bulunduğu yaş aralığı 20-65 milyon yıl olup Tersiyer dönemidir. kehribarın,
Dünyanın değişik yerlerinde belirlenen oluşum yaşlarına ait bazı örnekler en
gençten en yaşlıya doğru şöyledir :
Miyosen (5000 yıl-24 mil. yıl) : Dominik, Kolombiya, Brezilya, Almanya-Bitterfield, Yeni Zelanda, Meksika-Chiapas, Romanya, Borneo, Sicilya, Sumatra, USA-N.Carolina.
Oligosen (24-38 mil. yıl) : Baltık denizi kıyıları, Polonya, Rusya, İsveç, İngiltere, Arjantin,Meksika.
Eosen (38-54 mil.yıl) : Nijerya, Polonya, Rusya, İsveç, İngiltere, USA- Arkansas, California,Washington.
Paleosen (54-65 mil. yıl) : Rusya, İngiltere, USA-Wyoming.
Kretase (65-145 mil. yıl) : Brezilya, Avusturya, Burma, Kanada-Alberta, Macaristan, İsrail, Meksika, Fransa, İspanya, Japonya, Lübnan, Polonya, Rusya, İsviçre,Borneo, İ ngiltere,USA-Newjersey.
Jura (145-215 mil. yıl) : Kazakistan (Chimkent), Danimarka (Bornholm).
Triyas (215-245 mil. yıl) : Avusturya.
Permiyen (245-285 mil. yıl) : Rusya (Chekarda river – Ural mountains).
Karbonifer (285-345 mil. yıl) : İngiltere-Northumberland, USA-Upper Missisipi Valley- Montana.
Karakteristik fosil: Kitlesel biyolojik yokoluşlar veya yaşam süreçlerinin sonunagelip, yeryüzünden tüm türleriyle yok olan canlıların fosilleri karakteristik fosildir. Bufosiller bulunduğu kayacın oluşum ortamını ve yaşını belirlememize yardım eder.Canlının yeryüzündeki yaşam süreci (yeryüzünde ilk ve son varolduğu dönem) nekadar kısa olursa fosilin bilimsel değeri o kadar fazla olur. Çünkü onun bulunduğu
kayaç topluluğu daha belirgin olarak yaşlandırılır. Örneğin, Trilobitler, Kambriyendekısa bir dönem yaşamış ve yok olmuşlardır. Dinozorlar 65 milyon yıl önce yokolmuşlardır, bu nedenle karakteristik fosildirler.
Kehribar Tesbih
Yaşı 4.7 milyar yıl olarak hesaplanan Dünyamız üzerinde, ilk omurgalı canlıların 500-600 milyon yıl, böceklerin evrimi ise 350-400 milyon yıl önce başlamıştır. Dünyanın en ilgi çekici canlıları olan Dinozorlar, yeryüzünün tüm kıtalarında yaşayıp, bazılarının 26 metre gibi devasa, bazılarının bir tavşan kadar minyatür boyutlara sahip olmalarının yanında, karada, suda ve havada yaşayan türleriyle ve günümüzden yaklaşık ilk 230 milyon yıl önce ortaya çıkıp, 65 milyon yıl önce yeryüzünden topluca yok olmalarıyla çarpıcı bir canlı türünü oluşturmaktadırlar.
Her ne kadar kehribarlerin, büyük rezervler oluÅŸturan bölümü Tersiyer de yani, dinozorların yeryüzünden çekilmelerinden sonra oluÅŸmuÅŸlarsa da Dünyanın çeÅŸitli yerlerinde Dinozor Çağına ait kehribar oluÅŸumları mevcuttur. Böceklerin yeryüzündeki varlığı dinozorlardan eski olduÄŸu için, milyonlarca yıl önce yaÅŸamış sivrisineklerin (mosqiutos) kurbanları arasında dinozorlarda vardı. Dolayısıyla, “Jurassic Park” filminin yapımcısı Steven Spielberg in filmde, kehribar içinde tuzaÄŸa düşmüş sivrisineÄŸin bir dinozordan emdiÄŸi kandan elde ettiÄŸi DNA ile yarattığı dinozorlar mantık zincirine ters düşmemektedir.47
Ağaç reçineleri sıvı haldedir ve buharlaşma yoluyla çok hızlı biçimde katılaşırlar. Katılaşmakta olan reçine içerisine giren en ufak bir sinek
DAMLA KEHRÄ°BAR TESBÄ°H
veya karınca yüzyıllar boyunca orada kalabilir, birleÅŸimler de bu yolla oluÅŸmaktadır. kehribar içerisinde yaklaşık 3000 adet hayvan fosiline rastlanmıştır. Åžuan var olan böcek türlerinin %10-15’i, o zamandan beri geliÅŸme göstermemiÅŸtir. En yaygın birleÅŸimler böceklerdir.(%86.7) ve eklembacaklıların örümcek ve akrep türleridir(%11.6). DiÄŸer hayvan gruplarına %1.7 oranında ve bitkilere ise %0.4 oranında rastlanmaktadır
Böceklerin çoğu kehribar içerisinde kusursuzca korunur. En ufak tüy veya tortu dahi kehribar içinde saklanabilir. Böceklerin çoğu henüz canlıyken reçine içerisine kapılabilr, bazen rüzgarla sürüklenebilir, bazen de ağaç, üzerinde böcekler varken büyük miktarda reçineyi dışarıya salabilir. Reçineler içerisinde sadece küçük ve genellikle ormanda yaşayan türlere rastlanmaktadır çünkü büyük böcekler kaçmaya yetecek güce sahiptir. Suda yaşayan böcekler de çoğunlukla reçineler içinde hapsolmaktadır. Kuru yerlerde yaşayan ve ağacın en çok reçine bıraktığı ve ağaç metabolizmasının çalıştığı bahar dönemlerinde uçamayan bu böcekler kehribar içerisinde bulunur.
kehribar içerisinde kanatlı böceklerin keşfi oldukça değişken olmuştur. Bu böceklerden bazıları örneğin düz kanatlılar en nadir bulunan türdür, çift kanatlılar ise reçine içerisine dahil olan hayvan türlerinin büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır.
OTANTÄ°K TAÅž FARKI Ä°LE 925 AYAR GÃœMÜŞ EL İŞÇİLİĞİ KAZAZÄ°YE PÃœSKÃœL  1.KALÄ°TE %100 HAS DAMLA KALÄ°NÄ°NGRAD RUSYA KEHRÄ°BAR TAÅžI TESBÄ°H .ÃœRÃœNÃœMÃœZ KOLEKSÄ°YON BÄ°R PARÇA  OLUP SATILDIÄžINDA REYONUMUZDAN KALKAR….
TANE:10X8 MM
Ä°MAM DAHÄ°L UZUNLUK :22 CM
PÃœSKÃœL DAHÄ°L UZUNLUK 33 CM
14 GR
kehribar içerisinde bulunan bitki parçaları ise genellikle küçük yapraklar, iğneler, çiçekler veya çiçek parçaları; bazen de ince dallar ya da meyvelerdir. Yeraltındaki bitkilerin subtropikal iklimde yetişen kızılyaprakları, açıktohumluların ise çam iğneleri kehribar içerisinde bulunabilir. Kapalı tohumluların kehribar içerisinde en çok bulunan türleri ise meşe, kayın ve Akçaağaç parçalarıdır. Bununla birlikte çok sayıda eşeysiz spor, özellikle mantar, yeşil yosun ve polenler de kehribar içerisinde bulunmaktadır. 36
Bitkiler ve eklembacaklıların yanında çok nadir olmakla birlikte diÄŸer hayvanlar ve parçaları, bazı oligosenler, kancalı kurtlar ve diÄŸer küçük solucanlar ve 9 yumuÅŸakça türüne de rastlanmıştır. Vilnius’ta bir müzede içerisinde salyangozun kabuÄŸu olan tek bir kehribar örneÄŸi sergilenmektedir.
1.1.3 Morfoloji
Doğal kehribar parçalarını gözlemleyerek reçinelerin nasıl damladığını ya da aktığını anlayabiliriz. Bazı kehribarlerin damlaları düzgün şekillidir, diğerleri sarkıtlar halinde katılaşmıştır, reçinelerin büyük kısmı ağaç gövdesinden ayrılmış, parçalar halinde sertleşmiş, ağaç kabuklarının altında ya da ağaç gövdesinde de birleşmiştir.
Kehribar Tesbih
kehribarin iki morfolojik türü bulunmaktadır. Biri aÄŸaç kabuÄŸu ve dallarının farklı yerlerinde ilk reçine ile oluÅŸan alt mercek, diÄŸeri ise kehribarin yere dökülmesi ile oluÅŸan yüzeysel sarkıtlar halindeki damlalardır. kehribarin %80’i yüzeysel oluÅŸumludur. BirleÅŸimlerin çoÄŸu bu yolla oluÅŸur. Ä°yi görünümlü morfolojik kehribar türleri çok nadir bulunur. Sadece kırılan ya da sürtülen kehribarlerin parçalarına rastlanır. Kendine özgü özellikleri bilindiÄŸinde türleri belirlemek daha kolay olur. Gövde içinde reçineler diÄŸerlerinden ayrı, özel bir kanalda ve sıkıştırılmış biçimde bulunmaktadır. Bu nedenle kanallar kırıldığında kolayca akabilmektedirler.37
Ağaç mercekleri (2%) Reçineler sıkıştırıldığından ve dış etkilerden uzak olduklarından saydamdırlar. Ağaç kabuğunun altındaki mercekler (7%) Reçineler yırtılan kabuğun altından akarken oluşmaktadır. Ağaç kabuğunun oyuntusu, reçinenin dış şeklini oluşturur. Büyütken doku liflerinin izlerine genellikle ağaç kabuğunun altındaki merceklerin yüzeyinde rastlanmaktadır.
Ağaç kabuğu kehribari (3%) Kalın ağaç kabuğunda ince tabakalar yana çekildiği zaman oluşmaktadır. Ağaç kabuğundaki kehribar mercekleri ince tabakaların yana çekilmesi ile oluşan kendilerine özgü düzensiz bir dış hatta sahiptirler. Her iki yanındaki izler de kendilerine özgüdür: diğer tarafı aynı şekilde içine çökük şekildedir.
kehribar sarkıtları (12%) Mikro ve makro sarkıtlar olarak bölünmüşlerdir. Mikro sarkıtlar, “kehribar içinde kehribar” olarak, makro sarkıtlar içinde bulunan reçineleri akıtır. Makro sarkıtlar ise kırılan aÄŸaç parçasından süzülen reçinelerden oluÅŸmaktadır. Makro sarkıtlar bitkilerin ve büyükbaÅŸ hayvanların kalıntılarının içerisinde oluÅŸur; tüm birleÅŸimlerin %95’inden fazlası bunların içinde bulunmaktadır. Sarkıtların büyük çoÄŸunluÄŸu, onların kalın dalda tutundukları(2-8 cm çapında) anlamına gelen göz alıcı belirtilere sahiptir.
kehribar damlaları (5%) Ağaç kabukları ve sarkıtlar arasından akan reçinelerin büyük damlalar halinde ayrılması. Farklı boyutlarda olabilirler; tutunabilirlikleri farklıdır ve genellikle deforme olmuş yapıları vardır. Düşerek düzleşen damlalar en çok rastlanılan türlerdendir(yaklaşık %30). Düzgün şekilli damlalar çok nadir bulunmaktadır. Ancak dalların arasından akan reçineler şekillendiğinde ya da suya düştüklerinde düzgün şekil alabilirler38.
Ağaç gövdesi kehribari, çok sayıda ve farklı çeşitlerde bulunan morfolojik kehribar türlerindendir(%58). Ağaç gövdesinin yüzeyinden akan reçineler, yavaşça akarken büyük yığınlar halinde birikirler. Güneş ışığı ile çok kez eriyip katılaşırlar. Uçucu
bileşenler, ısı yoluyla gaz haline dönüşürler ancak bataklıktaki reçine kütlelerinde uçucu maddenin tamamı gaz haline dönüşmez. Ağaç gövdesinin arasından akarken farklı renklerde reçineler meydana gelir, bu da yüzeysel kehribarin çok çeşitli renklerde dokulara sahip olmasının nedenidir. Bilinen en büyük kehribar parçası bir ağaç gövdesi kehribaridir. (birkaç kg ağırlığında)39
1.2 kehribarin Tarihçesi
İnsanların kehribarla tanışmaları, taş devrine (Stone Age) kadar uzanmaktadır. İngiltere deki arkeolojik kazılarda, antik yerleşimlerde M.Ö. (B.C) 11.000 yıllarına ait işlenmiş kehribar bulunmuştur. Almanya, Polonya, Litvanya, Letonya, ve Estonya da Neolitik (Yeni Taş Devri) döneme ait 100 ayrı yerleşimde kehribar ve kehribardan yapılı objelere rastlanmıştır. Kehribar antik çağların bilinen en eski dekoratif maddesidir.
Kehribar Dizi Tesbih
Baltık bölgesinde Yeni Taş Devri (New Stone Age) ve Eski Bronz Çağında (Old Bronze Age), ham kehribar 3 ana merkezde işlenmekteydi. Prusya da Sambia yarımadasında, Litvanya da Sventoji köyünde ve Letonya da Luban Gölü çevresindeki köylerde.
Antik çağ toplumu ve kültürleri kehribardan çok etkilenmişlerdir. Kehribar özellikleri nedeniyle insanların kalbinde mistik bir yer edinmiştir. Yakıldığında güzel reçine kokusu verdiği için, Aztek ve Maya medeniyetlerinde süs taşı olmasının yanında dini törenlerde tütsü ve buhurdan olarak kullanılmıştır. Etrüsklerde, tanrı ve tanrıçalarını kehribardan tasvir ettiler.
3600 yıl önce kurulmuÅŸ Miken medeniyeti de, 3000 yıl önce Lübnan da kehribar arayan Asurlular da, Mezopotamya, Mısır, Yunan, Roma, Fenikeliler, Etrüskler, Venedikliler, Keltler de “Kuzeyin GüneÅŸ Işığının” (Sunbeam of The North) büyüsüne kapılmışlardır. Bu dönemlerde kehribara talep fiyatları öyle yükseltmiÅŸ ki, bir parça kehribar canlı bir köleden daha deÄŸerli sayılmıştır. Fenikeliler kehribar temini için deniz yoluyla bugünkü Danimarka nın batı sahillerine seyehat ediyorlardı. TaÅŸ devrinden baÅŸlayarak kehribar ticari malzeme olarak kabul görmüş ve takas ürünü olarak deÄŸerlendirilmiÅŸtir. Romalılar ve yunanlar ÅŸarap, yaÄŸ, tuz, ipek, bronz ve altın vererek karşılığında kehribar alıyorlardı.
Orta Amerika, Meksika da kehribar 5000 yıldan beri bilinmekte olup, süstaşı olarak kullanımının yanında, stresi, üzüntüyü yok eden bir ilaç olarak kabul edilmiştir.
Binlerce yıldır insanlar, özel güçleri olduğuna inanarak kehribardan tesbih, tılsım ve dinsel objeler ürettiler.
Avrupa da Orta Çağ boyunca ana kaynak Baltık Kehribari olmak üzere, tesbih (prayer beads), haç, tanrı ve tanrıça heykelleri üretirken, 16-17 ve 18. yüzyılda oyma ustaları geleneksel oymacılığın yanında yeni teknikler ve aletler geliştirdiler. Bu dönemde popüler bir sanat haline gelen kehribar işlemeciliği ile ustalar, tornada onu kesip, parlatıp, şekillendirerek çeşitli figürler, heykeller, şamdan, oyuncak, kilise ve kutsal yerler için dekoratif objeler, armalar, kolyeler (necklaces), kaplar (Containers), kutular (boxes), çanaklar (bowls), tepsiler (plates), flütler (flütes), düğmeler (buttons), satranç takımı (chess sets), saat kabı (watch cases), pipoların ağızlık kısımları (mouth pieces for pipes) v.b. ürettiler.
Baltık ülkelerinden elde edilen kehribar 5000 yıl boyunca, Avrupa nın güneyi ve Orta Doğuya kaynak sağlamıştır. 1800 lü yılların ortalarına kadar, deniz, plaj, kum ve alüvyonlardan toplanan kehribar bu tarihlerde artık madenlerden de çıkarılmaya başlanmıştır. Bu dönemde kehribar ticaretinin merkezi Könisberg (bugün Kaliningrad-Rusya) ve Danzing (bugün Gdansk-polonya) idi.
KEHRÄ°BAR TAÅž TESBÄ°H
Kendini çekici ve özel kılan nitelikleri nedeniyle binlerce yıldan bu yana insanlar, kehribarı mistik bir madde saymanın ötesinde çeşitli hastalıkları iyileştirici gücü olduğuna da inanmaktadırlar. Boğaz ağrılarına ve hastalıklarına karşı boyuna takılacak bir kehribar kolyenin iyi geldiğini, su veya şarapta 2 hafta kadar bekletilen kehribarın suyunu içmenin miğde ağrısına, astıma iyi geldiğini ve kanamayı durdurduğuna inanıyorlardı.
Koruyucu özelliği nedeniyle eski Mısır da mumyalama işlemlerinde kullanılmıştır.Ayrıca sihirli güçler taşıdığına inanılarak, şeytani güçlere ve büyülere karşı kalp şekilli kehribar kolyeler takarlardı. Prehistorik toplumlar yalnızca deniz kıyılarından toplanabilen kehribarın kaynağı için çeşitli yorumlarda bulunmuşlardır. Tanrıların gözyaşları (tears of the gods), güneşin gözyaşları (tears of the sun), ağaçların gözyaşları (tears of trees) ve Tanrıların idrarı (urine of the gods) nın kehribara dönüştüğünü kabul ediyorlardı.
Günümüzde de, avuca alınarak ovuşturulan bir kehribar parçasının vücudun gerilimini azaltıp, elektriğini aldığı düşünülmektedir. Kasaya veya cebe konulan kehribarın parayı çekip, zenginlik getireceğine inanılmaktadır.40
Fotoğraf 35 Duvar süslemesi
Hemen bütün dillerde “ambra” ve “kehribar” ÅŸekillerinde bulunan “kehribar” kelime¬sinin aslında Arapça “anber” olduÄŸu ve Ä°spanyolca aracılığıyla Avrupa dillerine geçtiÄŸi kabul edilmektedir. Ancak “anber”‘ in Arapça’dan türemesi mümkün deÄŸildir ve bu dile Pehlevîce aracılığıyla Grekçe “ambrosia” kelimesinden bozularak sonradan girmiÅŸtir. Homeros’tan itibaren pek çok Grek ve Latin yazarının açıkladığına göre “ambrosia” mitolojide, tanrıların ölümsüz olmalarını temin eden ve yiyen fânileri de ölümsüzleÅŸtiren özel yiyeceÄŸin adıdır ve güzel kokan bu yiyecek aynı zamanda tanrılar tarafından vücutlarına ve saçlarına da sürülebilmektedir. Bu durumda, Ä°skender’den sonra Hindistan’da baÅŸlayan DoÄŸu Helenizmi sırasında hakimlerin ihtiyarlık rahatsızlıklarına iyi geldiÄŸi için onları gençleÅŸtirdiÄŸine inanılan ve mahiyeti de esrarlı olan bu güzel kokulu okyanus ürününü, ölümsüzlerin yiyeceÄŸi efsanevî “ambrosia”ya benzetmiÅŸ oldukları anlaşılmaktadır. Mevcut bilgilere göre kehribar Avrupa’ya XIII. yüzyılda Endülüs
Arapları tarafından tanıtılmış ve “ambra”-“kehribar” kelimesi de o devirden itibaren Orta Latince’ye girmiÅŸtir.41
Orta ÇaÄŸ’ da kötü ruhları kovmak için, kehribari öğüterek toz haline getirip, ateÅŸin üzerine serperlerdi.Araplar aynı amaç için taşı muska olarak boyunlarında taşırlardı.Yunanlılar taşın elektrostatik olarak yüklenebildiÄŸini keÅŸfetmiÅŸ ve taÅŸa “elektron” adını vermiÅŸlerdir.Roma devrinde kehribar, troid tedavisinde kullanıldığı gibi günümüzde de bu yöntem çok yaygındır.42
Has Damla Kehribar Tesbih
13. yüzyıla kadar kıyı sakinleri kehribari deniz kenarından topladılar ve daha sonraları ağlarla deniz yatağı oluşturarak nasıl kehribar elde edileceğini öğrendiler. Çoğunlukla geceleri bir tepenin ya da ağacın üzerine yerleştirilmiş bir fıçı dolusu katranla sahili aydınlatarak çalıştılar. Daha sonraları bu amaç için daha büyük balık ağları ve sığ yerlerde ise özel kancalar kullanıldı. Dalış takımının ortaya çıkmasıyla birlikte kehribar doğrudan deniz yüzeyinden toplandı.
1854’te Juodkrante yakınındaki Curonian Bay’daki serbest su kanalların derinleÅŸtirilmesi sırasında büyük kehribar depolarının bulunmasıyla, daha ciddi anlamda kazı çalışmaları baÅŸladı. Curonian Bay bölgesinden olan iki Yahudi iÅŸ adamı Stantien ve Becker kısa zamanda zengin olan ve buhar arındırıcıların yardımıyla 1857’de makineleÅŸmiÅŸ kehribar kazı çalışmalarına baÅŸlayan bir ÅŸirket kurdular. R. Klebbs’in dünya antrapologlarının ilgisini çeken meÅŸhur koleksiyonu burada bulunmuÅŸtur. Ä°nsanlar ilgi duydular ve bu yer ile bu kehribar hakkında yazmaya ve konuÅŸmaya baÅŸladılar. Endrüstri faaliyeti en hareketli anındaydı. Her yıl 30- 50 ton kehribar çıkarılıyordu. Bir süre sonra ÅŸirket sahipleri Palvininkai(ÅŸimdi Yantarny, Kaliningrad ili)’de kehribar üreten bir maden daha satın aldılar ve bir kehribar-iÅŸleme fabrikası kurdular. Palvininkai depoları dünya kehribarinin %90’ına sahip olduÄŸu için, bu iki tüccarın doÄŸu Prusya’daki daki en zengin sanayicilerden birisi olmaları hiç ÅŸaşırtıcı deÄŸildir. Åžimdi bile her yıl bu mineralden 500¬700 ton modern madencililk ekipmanlarının açık madenlerde kullanılmasıyla çıkarılmaktadır. Juodkrante’de yerliler körfezden bi yarıkla zenginleÅŸtirilmiÅŸ tarlalarında patates çıkarırken hala kehribar parçaları bulmaktadırlar.
Curonian Bay’da kehribarin çıkarılmaya devam etmesi için birçok giriÅŸimde bulunulmuÅŸtur ancak kullanılan yöntemlerin ilkelliÄŸi nedeniyle giriÅŸimlerde oldukça
baÅŸarısız olunmuÅŸtur. ÖrneÄŸin Count Tiskevicius, Palanga yakınlarında bir bataklıktan kehribar çıkarmayı denemiÅŸtir. Sadece birkaç yüz kilogram kadar kehribar çıkarılmasına raÄŸmen, “Palanga hazinesinin” toplandığı yer burası olmuÅŸtur.
Curonian Bay’daki balıkçılar kesele olarak adlandırılan iki tekneyle çekilen aÄŸ ile denizin derinliklerinden kehribari çıkarmaktaydılar. Ağın denizyatağını tutan ve kehribar parçalarını yakalayan özel kancaları vardı. Bu aÄŸ ile kehribarler toplanırdı. Bu kehribar üretim yöntemi sadece Curonian Isthmus’da kullanılır ve baÅŸka bir yerde bilinmezdi. 19. yüzyılın sonlarında zengin tüccarlar Curonian Bay deposunu bıraktılar ve kaynağın tekrar kullanılması çok kısa zaman önce baÅŸladı. 3000 hektarlık alanda kehribar bulunduran katmana, Klaipéda deniz limanının derinleÅŸtirilmesi ile ulaşıldı.
Kehribar Dizisi Tesbih
Tarih boyunca kehribar üretimi üzerine birçok yöntem kullanılmış olmasına raÄŸmen, geçtiÄŸimiz yüzyılda kullanılan yöntemler çok yönlü ve etkili olmuÅŸ, kıyılardan kehribar parçalarının toplanması yaygınlaÅŸmış ve uzun süre devam etmiÅŸtir. Günümüzde bile Karklé ya da Melnragé yakınlarında Baltık denizi kıyılarında kehribar avcıları (yaklaşık 30 kiÅŸi) ağın atılması baÅŸarılı olursa 30- 50 kg’ a kadar kehribar çıkarabilmektedirler. 43
“AsirÃan hükümdarı Ashur-Nasir-Apal halkını kehribarin bakır gibi yıkandığı karaya parçasına gönderir…”DikilitaÅŸ üzerinde M.Ö 883 yılına ait bir Asirian kitabesi.
Bilim adamları kehribar ticaretinin Yeni TaÅŸ Devri baÅŸlarında baÅŸladığını ileri sürmektedir. Jutland’taki önemli kazı merkezlerinden ve DoÄŸu Baltık kıyılarından elde edilen kehribar, Mısır’a kadar ulaÅŸarak tüm Avrupa merkezlerinde yayılmaya baÅŸladı. Baltık kehribar taÅŸları M.Ö 3400-2400 yıllarında Tetis Piramidi’nin firavun mezarlarında bulunmuÅŸtur. 1871-1890 yıllarında Truva’nın ve aynı zamanda diÄŸer birçok sanat yapıtlarının kazısını yapan Alman arkeolog Heinrich Schliemann kehribar taÅŸlarını bulmuÅŸtur. Bilim adamları onların M.Ö 3000 yılında Baltık kıyılarından getirilen kehribarden yapıldıklarını kanıtlamışlarıdır. Aynı arkeolog Baltık kehribarini M.Ö 1600-800 yılları arasında Girit adasında oluÅŸturulan Mycenaean kültürünün kubbe mezarlarında da bulmuÅŸtur.
1. ve 3. yüzyıllarda Roma Ä°mparatorluÄŸu ve sömürgeleri arasında oldukça yoÄŸun bir kehribar ticareti sözkonusuydu ve bu da “kehribar yolu”nun oluÅŸmasını saÄŸladı. kehribar hazine olarak görülmeye baÅŸlandı hatta Yunanistan ve Roma Ä°mparatorluÄŸu’nda
“kuzey altını” olarak adlandırıldı. Ä°mparator Nero dönemlerinde (M.S 54-68) küçük bir kehribar yapımı heykelin deÄŸeri, genç ve saÄŸlıklı bir köleden daha fazlaydı. Özellikle de saydam kırmızımsı ya da altın rengi kehribar çok deÄŸerliydi ve bunlar süs eÅŸyalarının, küçük eÅŸya ve aletlerin yapımında kullanılmaktaydı. Mat kehribar sadece tütsü yapımında kullanılıyordu. YaÅŸlı Pliny “DoÄŸal Tarih” adlı çalışmasında bu dönemlerden bahseder ve hem bir amfitiyatroyu, hem de gladyatörlerin kıyafet ve silahlarını süslemeye yetecek miktarda kehribari getirmeyi baÅŸaran bir Romalı atlının öyküsünü anlatır. En büyük parça 4kg’ın üzerindedir. Roma Ä°mparatorluÄŸunun geleceÄŸini önceden belirleyen kehribar ara noktalarda saklanmaktaydı. 3 ton kehribarin depolandığı bunun gibi 3 ambar, Wroclaw yakınlarında bulunmuÅŸtur.
Kehribar Tesbih
Tarih başlangıcı devirlerinde bile, kehribar tacirleri tarafından kullanılmakta idi. Bu çok aranılan Romalılar ve Kavimler Göçü zamanından kalan büyük ticaret yolları, mesela Ren-Ron yolu yada kehribar yolu olarak da adlandırılan ve Doğu Alplerinden geçen Kuzey-Güney bağlantısı, tarih öncesi ve maddenin, hem süs eşyası, hem de işlenmiş olarak büyük bir ticari değeri bulunmaktaydı. Bugün ise, koleksiyoncular ve bilim adamları, daha çok kehribarın içinde hapis kalanlarla ilgilenmektedir. Çünkü bunlar, üçüncü zaman olan hayvan ve bitki dünyasına daha derinden bir bakışı mümkün kılmaktadır.45
1.2.1 kehribarin yaşı
kehribarın varlığı tümüyle, yeryüzünde reçine salgılayan ağaç topluluğunun oluşmasıyla ilgilidir. Dolayısıyla bu ağaçların yaşadığı, reçine salgıladığı, bu reçinenin sedimanların altına gömüldüğü, bunların üzerine gelen çökel (sediman) lerin yarattığı basınç ve sıcaklığın oluşturduğu fiziko-kimyasal değişimlerin yaşandığı dönem kehribarin oluşum yaşının başlangıcını oluşturur. Reçinenin türü, gömüldüğü jeolojik ortama taşınan çökellerin miktarı ve cinsi, reçinenin gömüldüğü derinliklerdeki koşullar gibi bir çok faktör reçinenin kehribare dönüşüm sürecini belirler. Değişen iklim koşullarına bağlı olarak Dünyanın değişik yerlerinde, farklı zamanlarda meydana gelen bol reçine veren ağaçların yaşadığı ormanların çağına bağlı olarak kehribarın oluşum yaşının 20 milyon yıldan 345 milyon yıla kadar yayıldığı kabul edilmektedir. 20 milyon yıldan genç kehribarlar, birçoklarınca Copal sınıfında kabul edilmektedirler.46
kehribarin yaşı, öncelikle içinde oluştuğu jeolojik formasyonların (kil, silt, kum, lignit v.b.) yaşına bağlı olarak belirtilir. Bu formasyonların yaşı, kehribare bağlı olmaksızın, içlerinde bulunan karakteristik fosil**lerin yaşına göre belirlenir. Eğer kehribar içinde yaşı belirlenebilen inklüzyon (Kapanım) fosil varsa, buradan da belirgin bir yaş söylenebilir. Avrupa kıtasında 50 farklı yaşa ait kehribar belirlenmiştir.
Kehribar Dizi Tesbih
Bilinen en eski kehribar 345 milyon yıl, Üst Karbonifer (Upper Carboniferous)
yaşında olup, Northumberland-USA da bulunmuştur. Fosil bulunduran en eski kehribar
Alt Kretase (Lower Cretaseous) 146 mil. yıl yaşındadır. Karboniferden, Pleistosene
kadar sediment (tortul) kayaçlar içinde kehribare rastlanmıştır. kehribarın, Dünya üzerinde
en bol bulunduğu yaş aralığı 20-65 milyon yıl olup Tersiyer dönemidir. kehribarın,
Dünyanın değişik yerlerinde belirlenen oluşum yaşlarına ait bazı örnekler en
gençten en yaşlıya doğru şöyledir :
Miyosen (5000 yıl-24 mil. yıl) : Dominik, Kolombiya, Brezilya, Almanya-Bitterfield, Yeni Zelanda, Meksika-Chiapas, Romanya, Borneo, Sicilya, Sumatra, USA-N.Carolina.
Oligosen (24-38 mil. yıl) : Baltık denizi kıyıları, Polonya, Rusya, İsveç, İngiltere, Arjantin,Meksika.
Eosen (38-54 mil.yıl) : Nijerya, Polonya, Rusya, İsveç, İngiltere, USA- Arkansas, California,Washington.
Paleosen (54-65 mil. yıl) : Rusya, İngiltere, USA-Wyoming.
Kretase (65-145 mil. yıl) : Brezilya, Avusturya, Burma, Kanada-Alberta, Macaristan, İsrail, Meksika, Fransa, İspanya, Japonya, Lübnan, Polonya, Rusya, İsviçre,Borneo, İ ngiltere,USA-Newjersey.
Jura (145-215 mil. yıl) : Kazakistan (Chimkent), Danimarka (Bornholm).
Triyas (215-245 mil. yıl) : Avusturya.
Permiyen (245-285 mil. yıl) : Rusya (Chekarda river – Ural mountains).
Karbonifer (285-345 mil. yıl) : İngiltere-Northumberland, USA-Upper Missisipi Valley- Montana.
Karakteristik fosil: Kitlesel biyolojik yokoluşlar veya yaşam süreçlerinin sonunagelip, yeryüzünden tüm türleriyle yok olan canlıların fosilleri karakteristik fosildir. Bufosiller bulunduğu kayacın oluşum ortamını ve yaşını belirlememize yardım eder.Canlının yeryüzündeki yaşam süreci (yeryüzünde ilk ve son varolduğu dönem) nekadar kısa olursa fosilin bilimsel değeri o kadar fazla olur. Çünkü onun bulunduğu
kayaç topluluğu daha belirgin olarak yaşlandırılır. Örneğin, Trilobitler, Kambriyendekısa bir dönem yaşamış ve yok olmuşlardır. Dinozorlar 65 milyon yıl önce yokolmuşlardır, bu nedenle karakteristik fosildirler.
Kehribar Tesbih
Yaşı 4.7 milyar yıl olarak hesaplanan Dünyamız üzerinde, ilk omurgalı canlıların 500-600 milyon yıl, böceklerin evrimi ise 350-400 milyon yıl önce başlamıştır. Dünyanın en ilgi çekici canlıları olan Dinozorlar, yeryüzünün tüm kıtalarında yaşayıp, bazılarının 26 metre gibi devasa, bazılarının bir tavşan kadar minyatür boyutlara sahip olmalarının yanında, karada, suda ve havada yaşayan türleriyle ve günümüzden yaklaşık ilk 230 milyon yıl önce ortaya çıkıp, 65 milyon yıl önce yeryüzünden topluca yok olmalarıyla çarpıcı bir canlı türünü oluşturmaktadırlar.
Her ne kadar kehribarlerin, büyük rezervler oluÅŸturan bölümü Tersiyer de yani, dinozorların yeryüzünden çekilmelerinden sonra oluÅŸmuÅŸlarsa da Dünyanın çeÅŸitli yerlerinde Dinozor Çağına ait kehribar oluÅŸumları mevcuttur. Böceklerin yeryüzündeki varlığı dinozorlardan eski olduÄŸu için, milyonlarca yıl önce yaÅŸamış sivrisineklerin (mosqiutos) kurbanları arasında dinozorlarda vardı. Dolayısıyla, “Jurassic Park” filminin yapımcısı Steven Spielberg in filmde, kehribar içinde tuzaÄŸa düşmüş sivrisineÄŸin bir dinozordan emdiÄŸi kandan elde ettiÄŸi DNA ile yarattığı dinozorlar mantık zincirine ters düşmemektedir.47
